BELGELERLE
		ÜNYE TARİHÇESİ

ÜNYE TARİHÇESİ

Derleme : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

Bu tarihçenin özelliği;
Tarihçenin Ünyeliler ortak paydasında kaleme alınmış olmasıdır.
Tarihsel anlatımda emeği geçenlerin çalışmalarından pasajlar sergilenmiştir.

Çifte Hamam'dan Tarihî Bir Görüntü

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Ünye’de, M.Ö. XV Bin’li yıllarda Yüceler Köyü civarında ve Tilki Kaya Sığınağı’nda ilk köyaltı yerleşme izlerine rastlanmıştır.² Ünyeli Arkeolog Prof. Dr. İsmail Kılıç KÖKTEN, M.Ö. X Bin’li yıllarda Cevizdere Havzası ve Tozkoparan Mağarası’nda ilkel endüstri izlerine rastlandığını ve köyaltı yerleşmelerinin sahile uzandıklarını ortaya çıkarmıştır. Tengirdekkaya Mağaraları’nda da Mezolitik Endüstri ürünleri bulunmuştur.³

            Prof. Dr. Mehmet ÖZSAİT ve ekibinin Ünye ve hinterlandında yaptığı yüzey araştırmaları ile “Karadeniz Bölgesi'nin uygarlık yönünden en eski tarihinin M.Ö. 1.000.000 - 100.000 yılları arasındaki Alt Paleolitik (Yontma Taş) Dönem’de başladığı bilgileri böylece teyit olunmuştur. Bu devre tanıklık eden âletler bölgede üç yerde ele geçmişlerdir. Birisi, Ünye'nin Yüceler Köyü olup, endüstrisi 1960 yılında Prof. Dr. İ. Kılıç KÖKTEN tarafından, Ceviz Deresi sekilerinde bulunan Achelléen tipteki el baltasıdır.¹

            M.Ö. 2000’lerden itibaren tarih sahnesine çıkan Kaşkalar Ünye ve çevresinde yazılı tarihlerde adı geçen ilk topluluktur. Kaşkalar zaman zaman İç Anadolu’daki Hatti uygarlığına son veren Hititler'le savaşmışlar, başkent Hattuşaş’a (Boğazköy) kadar ilerlemişler ve onlara yönelik kuzeyden en önemli tehdidi oluşturmuşlardır. Hititler'in Kaşkalar’ı durdurduğu hattâ kısmî egemenlik altına aldıkları dönemler olduysa da bu dönemler kısa süreli ve geçici olmuştur. Sonraki devirde uzun bir süre Ünye ve çevresi tam bir devlet yapısı olmaksızın Asya kaynaklı ve Hititler'den arta kalan insan topluluklarının yaşama alanı olmuştur.

Halk Fırkası Binası, Kaymakamlık, Belediye Binası ve Bahçesi ile Tarihî Çınar

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Truva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi One veyahut Oney’dir.⁴

            M.Ö. 850 yılında yazılan İlyada Destanı⁶ ve Batı Kalibler’den (Chalybes occidentaux) hareketle elde edilen donelere dayanılarak, ‘Gümüşün Yurdu Alybĕ’nin muhtemelen Ünye olduğu savı vardır.⁷

            Ünye, M.Ö. 722'de Kapadokyalılar ve bir müddet Mısırlılar ve tekrar Asurîler elinde kalmış, sonra da Fenikeliler eline geçmiştir.⁸ Miletuslular’ın M.Ö. VII. Yüzyıl’ın ortalarına doğru bu bölgeye tekrar nüfuz ettikleri bilinmektedir. M.Ö. 670’te Miletuslu kolonistlerin Karadeniz’de koloniler oluşturduğu dönemde, adının Énoé antik kenti olarak çok daha öncelerden beri yer aldığı ve Milet Kolonileri Listesi dışında Küçük Asya Tablosu’nda Ünye adının Pont Polémoniaque alt bölgesinde Énoé olarak geçtiği ve yerleşik halkının Batı Kalipler olduğu anlaşılmıştır.⁵

Cumhuriyet Meydanı, Saray Câmii ve Tarihî Çınar Ağacı

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Kimmerler’in Karadeniz Bölgesi’ndeki varlığını gösteren arkeolojik ve filolojik kanıtlar mevcuttur. Ünye'de bulunan bir gümüş kap (pfziale) Prof. Dr. Ekrem Akurgal tarafından M.Ö. VI. Yüzyıl’ın sonuna tarihlendirilmektedir.⁸ M.Ö. VIII. asırdan itibaren, İskitler’in Kimmerler’in ülkesine geldikleri kabul edilmektedir. İskit Devleti'nin ağırlık merkezi Karadeniz’in kuzeyi idi ve Türk asıllı unsurlar bu devlette önemli yere sahipti. Ordularında kadınların da bulunması sebebiyle Amazonlar efsanesi ortaya çıktı. Kimmerler’in egemenliğine son verip Anadolu’da büyük bir uygarlık kuran ve parayı icat eden Lidyalılar, Sardes yakınlarına gelen Pers ordusuyla karşılaştıkları savaşta yenildi. İranlılar tüm Anadolu’ya hâkim oldular ve Lidya Devleti tarih sahnesinden silindi. Ünye çevresinde Lidya etkisi yok gibidir.⁵

            İran’da kurulan Med İmparatorluğu Doğu Anadolu’yu aldıysa da hâkimiyetini Karadeniz kıyılarına kadar yayamadı. Fakat Medler’in yerine geçen Persler’in hâkimiyet sahası daha geniş oldu. M.Ö. 550 yılında Pers İmparatoru I. Darius bütün Anadolu ile beraber Ünye bölgesine de hâkim oldu.

            Xenophon ‘Anabasis’ adlı eserinde Canik hinterlandında M.Ö. 401 yıllarında henüz bir devlet oluşturmayan Chalybes kavminin yaşadığından bahsetmektedir. Chalybes’lerden sonra bölgede İskit – Pers mücadelesi sahnelenecektir. Kimmer’leri kovalayarak gelen İskitler Medler’in egemenliğine son verirler. Pers Kralı I. Darius M.Ö. 513’te Trakya üzerinden Karadeniz İskitleri’ne karşı harekete geçer.¹⁰ Persler M.Ö. 360’ta Ünye’yi Kuzey Kappadokia Satraplığı sınırları içerisine dahil ederler.

Tabakhane Deresi Peyzaj Düzenleme Çalışmaları

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Makedonyalı İskender M.Ö. 331 yılında Persler’i yenerek topraklarını ele geçirdi. Fakat Anadolu’daki Pers satraplıkları üzerinde kesin bir hâkimiyet kuramadı. Pers asıllı yöneticiler özerkliklerini sürdürmeyi başardılar. İskender’in ölümüne kadar Ünye civarı bağımsız durumda idi. Büyük İskender M.Ö. 323 yılında ölünce generaller imparatorluğu kendi aralarında bölüştüler. Bu paylaşım sonucu Orta Karadeniz’de Pontos Krallığı oluştu.⁹ M.Ö. 302 – M.Ö. 266 arasında hüküm süren komutanlardan I. Mithrydates Ctistes’in basileus unvanını edindiği M.Ö. 281 tarihi Pontos Krallığı'nın doğduğu yıl kabul edilebilir. Ardından Orta ve Doğu Karadeniz bölgelerinde Helenistik Krallık (M.Ö. 302 - M.Ö. 64) dönemi başladı.

            Ünye ve çevresi yaklaşık 200 yıl kadar Pontos Krallığı’nın egemenliği altında kalmıştır. Romalı Kumandan Lucullus döneminde Pontos ordusundaki panik ve yenilgi ardından M.Ö. 71’de sahilde yer alan Grek kentleri direnme ardından teslim olmuşlardır. M.S. 1836 / 1840’lı yıllarda Karadeniz’i de gezen W.J. Hamilton, “Ünye Kalesi’nin VI. Mithrydates’in en muhkem kalelerinden birisi olabileceğini düşünmekten kendimi alıkoyamadım” der.^{10 - 11} Kale hakkında bilinenlerin hepsi, buranın Pontos – Roma – Bizans – Osmanlılar'ca kullanıldığı, kalenin volkan konisi üstüne kurulduğu, dört koruyucu surla çevrili olduğu kadardır. İsmi ise Osmanlı derebeylerinden, kaleyi kullanma hakkını kazanan Çal oğullarına kinaye olarak ÇALEOĞLU KALESİ'dir.¹⁵ Pharnaces II ile G.I. Caesar’ın M.Ö. 47’de Zela’da yaptığı dünya savaşı ardından Pontos hâkimiyeti sona erer. M.S. 395’te Roma İmparatorluğu ikiye ayrılınca Ünye, Doğu Roma İmparatorluğu toprakları içinde kalır.^{10 - 11}

            İslâmiyet'in yayılma döneminde ilk kez M.S. 715 yılında Emevi orduları Canik Bölgesi’ne kadar gelir. M.S. 733 – 739 yılları arasında Samsun civarı Arap egemenliğinde kalmıştır. Abbasiler M.S. 843’te Ünye civarını bir müddet için aldılar. Abbasiler’in Türk Komutanı Ahmed İbn İnanç et-Türkî M.S. 893’te bütün Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’ni ele geçirir. M.S. 1080’de Ünye dahil bütün Karadeniz sahili Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na bağlanmıştı.¹²

            Bizans’ın Pontos’taki Vâlisi Casianus, elindeki tüm belde ve kaleleri 1129’da Danişmendliler’e teslim etmek zorunda kaldı.¹⁰ Danişmendli Melik Muhammed 1140/41’de Karadeniz sahillerini ve Ünye’yi Bizanslılar’dan geri aldı. Melik Yağıbasan, 1150’de Ünye’yi Bizanslılar’dan tekrar ele geçirdi, ama 1157’de Ünye’yi yeniden Bizans’a terk etti. 1178’de bütün Danişmendli toprakları Anadolu Selçuklu Devleti’ne katılırken, Rükneddin Süleyman Karadeniz sahillerine sefer yaparak Samsun ve Ünye bölgelerini de bu devlete kattı.¹² Canik adının geçtiği ilk Türkçe metin 1244/45'te te’lif edilen Dânişmendnâme’dir.¹⁴

Yalıkahvesi, Ortayılmazlar Mahallesi ve Yüzüncü Yıl Parkı (Kalabuzu - Kale Bozuğu Sokak))

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Ünye kentinin asıl önem kazanması Bizans Çağı’nda gerçekleşmiştir. Ünye Kalesi’ni yaptırdığı söylenen I. Andronikos Komnenos 1183’te İstanbul’da tahta çıkmadan önce kısa süreliğine Ünye Kalesi’ni tımar olarak elinde tuttu.¹⁰ Merkezi Konstantinopolis (bugünkü İstanbul) olan ve Bizans İmparatorluğu da denen Doğu Roma İmparatorluğu ise bin yılı aşkın süre varlığını sürdürdü. IV. Haçlı Seferi’nden sonra (1204) İstanbul’un Lâtinler tarafından işgal edilmesiyle İstanbul’dan kaçanların bir kısmı Trabzon merkezli küçük bir imparatorluk kurmuşlar (Trabzon Rum Devleti) ve Alexius ve David Komnenos ile Gürcü birlikleri kasabayla kalesinin yönetimini ele geçirmiş, Ünye de bu imparatorluğun sınırlarına dahil olmuştur.

            1214’te Trabzon Hükümdarı Alexius I. Komnenos Orta ve Batı Karadeniz saldırıları sonucu Selçuklular’la yaptığı savaşı kaybedince Sinop’tan Ünye’ye kadar sahiller bir kez daha Anadolu Selçukluları’na bağlandı. 1228’de Harzemşahlar’ın Anadolu Selçuklu Devleti’ne saldırmasını fırsat bilen Trabzon Rum İmparatoru I. Andronikos, Harizmşah tâbiyetine girerek yeniden Ünye’den Sinop’a kadar olan Selçuklu topraklarını işgal edip, yağmaladı. Bunun üzerine gönderilen Selçuklu kuvvetinin peşinden Sultan I. Alaeddin Keykubâd bizzat gelerek Sinop, Samsun ve Ünye’yi Rumlar’ın elinden kurtardı.^{10 – 12}

            Moğol kökenli İlhanlı hâkimiyeti döneminde Ünye ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde zaman zaman hâkimiyet mücadeleleri oldu, Ünye de sık sık el değiştirdi. 1297’de Ünye, Türkmenler (muhtemelen Çepniler) tarafından bir kez daha Rumlar’dan alındı. 1337/38’de İlhanlı Hükümdarı Muhammed Han Ünye’de kendi adlarına para bastırmışlardı. 1346’da Ünye, Eretna Devleti’ne tâbi Hacı Emir Bey tarafından son kez fethedildi ve daha sonra Kadı Burhanettin Devleti’ne bağlandı. 14.08.1379’da Ünye’ye giden III. Alexius kızı Eudokia’yı Tâceddin Çelebi ile evlendirir. Bu dönemde Ünye Tâceddinoğulları ile Hacıemiroğulları arasında devamlı el değiştiriyordu. Hacı Emir İbrahim Bey, 1380’de sahile inerek, Komnenoslar’ın elinde bulunan Ünye ve yöresini bir daha değişmemek üzere Türk vatanı haline getirmiştir.^{10 - 12}

İnciraltı Kayalıkları ve Plâjında Bir Hafta Sonu Piknik Yapan Ünyeliler

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Sultan I. Bayezid (Yıldırım) 1398 yılının baharında Canik üzerine bir sefer düzenledi. Ünye’den Tirebolu’ya kadar olan kesime hâkim olan Hacıemiroğlu Süleyman Bey Osmanlılar’a tâbi oldu. 1402 Ankara Savaşı’ndan sonra 10.000 askeri olan Hacı Emir Beyliği Timur Devleti’nin hâkimiyetini kabul etti. Osmanlı Hükümdarı Çelebi Mehmet 1419’da Canik’e sefer düzenledi. Hacı Emir Beyliği de yeniden Osmanlılar’a tâbi oldu. Uzun Hasan döneminde, Akkoyunlu Devleti’ne tâbi olarak 1461’de Osmanlılar’a ait Tokat şehrine yapılan hücuma katıldılar. Aynı yıl Fatih Sultan Mehmed Trabzon Rum Devleti’ni Osmanlı Devleti’ne kattı, Komnenoslar Hanedanlığı ve Hacı Emir Beyliği de ortadan kaldırıldı, Ünye Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Ünye, ilk defa 1393’te Osmanlılar’a bağlanmış, 1398’de ikinci kez ve 1419’da üçüncü ve son kez Osmanlı sınırları içerisindeki yerini almıştır.^{10 - 12}

            1461 yılında yapılan idarî düzenlemelerle Ünye’yi hep Canik Sancağı’na bağlı bir kazâ olarak görüyoruz. Fakat Ünye ilk defa 1864 yılında Trabzon Vilâyeti’ne bağlı bir sancak durumuna getiriliyor, Kaymakam tâyin ediliyor ve Ünye Belediyesi kuruluyor. Yani Ünye bugünkü manâda 1864 – 1868 yılları arasında İL oluyor.¹⁰ Sicill-i Ahval Komisyonu'nun kurulduğu 1879 tarihinden 1909 yılına kadar sicil kaydı tutulan 65.000 memur arasında Ünye doğumlu 53 memurun biyografisi ortaya çıkarılır.¹⁶

            Cumhuriyet Devri’nde 4 Aralık 1920 tarih ve 69 Sayılı Kanun’la Ünye ve Fatsa Kazâları Ordu Livası’na ilhak olmuşlardır. Büyük Millet Meclisi'nde alınan bu vahim ve tarihî hata içeren karara göre, 4 Nisan 1337 (1921) tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 69 Sayılı Kanun’la : 'Merkezi Ordu olmak üzere Canik Sancağı'na merbut Fatsa ve Ünye kazâlarının rapt ve ilhakı suretiyle Ordu Müstakil Livası teşkil olunmuştur.'¹³

            Tarihî coşku ve perspektiften, Ünye Tarihi’ne ışık tutanlara selâm olsun.. esen kalınız.

                                                                                                                 02 Nisan 2010 / Ankara

Ortayılmazlar Mahallesi'nin Uçaktan Görünümü - Ünye Ortaokulu Yapım Aşamasında

Fotoğrafı Çeken : Şuayip Uzman'ın oğlu Pilot Ömer Uzman (1957)

            KAYNAKÇA :

              ¹ ÖZSAİT, Prof. Dr. Mehmet – İlkçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, 5 sh.
              ² BORA, Orhan – Turistik Yeşil Ünye Rehberi, TÖYKO Matbaası, Ankara, 1969, 144 sh.
              ³ KÖKTEN, Prof. Dr. İsmail Kılıç – Anadolu Ünye’de Eskitaş Devri’ne (Paleolitik) Ait Yeni Buluntular, A.Ü. Dil ve Tarih - Coğrafya Fak. Dergisi - Cilt XX, Sayı : 3 - 4, Temmuz - Aralık 1962, sh. 275 – 278 http://unyezile.net/kokten.htm
              ⁴ Mehmet Bahattin – Resimli Ünye Rehberi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul, 1930, 80 sh.
              ⁵ MİSTEPE, M. Ufuk - Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor mu? III / SECUNDI, Caii Plinii – Historiæ Naturalis, Libri XXXVII, Volumen Secundum - Pars Prior, Parisiis Colligebat Lemaire Poeseos Latine Professor MDCCCXXVIII.
              ⁶ HOMEROS – İLYADA (Destan) - Can Yayınları Ltd. Şti., 18. Basım 2004, 589 sh., Eski Yunanca aslından çevirenler : Azra ERHAT / A. Kadir.
              ⁷ MİSTEPE, M. Ufuk – Homeros’un Alybĕ’si Ünye http://unyezile.net/alybe.htm
              ⁸ AKURGAL, Ord. Prof. Dr. Ekrem – Anadolu Kültür Tarihi, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 67, ISBN 975-403-107-X, 6. Basım, Kasım 1998 Ankara, 417 sh.
            ¹⁰ DOĞAN, Osman – Tarih Boyunca Ünye, Ünye Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, Temmuz 2003, I. Baskı, 514 sh.
            ¹¹ TAN, Aynur Zeren – Orada Bir Kale Var Yakında, 12.04.2006.
            ¹² GÜNEY, Dr. Mürselin – Ünye Tarihi / Tarihi, Sarayı, Konakları, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliği ile Ünye, Editör : Mustafa ÇALIK, Avrupa Yakası Ünyeliler Derneği, İstanbul, 1999, 278 sh.
            ¹³ MİSTEPE, M. Ufuk / Ünye - Fatsa Arası http://unyezile.net/unsa.htm
            ¹⁴ ÜTAG – VARİLCİ, A. Derya / KABAYEL, Ahmet - Canik’in Ahşap Câmileri, Ünye Kent Gazetesi, 26 Şubat 2010.
            ¹⁵ IŞIK, İrfan - Arkeolojinin Doğuşu ve Ünye Kalesi, 08.12.2009 http://www.unyekent.com/koseyazi/847/arkeolojinin-dogusu-ve-unye-kalesi
            ¹⁶ DAĞDELEN, İrfan - Sicill-i Ahval Defterlerinde Ünye Doğumlu Osmanlı Devlet Adamları, ÜNDER Yayınları, 160 sh.

Ünye Belediyesi Fotoğraf Arşivi

Saygıdeğer Hemşehrilerim,

Aşağıdaki Tarihçe Bölümü'ndeki bilgilerin önemli bir kısmı
Avrupa Yakası Ünyeliler Derneği tarafından çıkarılan Ünye Kitabından ve Ünye Belediyesi Kültür Yayınları arasında yayımlanan Tarih Boyunca Ünye adlı yapıtlardan derlenmiş olup;
katkılarından dolayı başta Osman DOĞAN ve Dr. Mürselin GÜNEY olmak üzere Ünye Belediyesi'nin hazırlamış olduğu Web Sitesi yöneticilerine, Orhan BORA'ya, Flaş TV ve İrfan TOSUN'a,
Devlet Arşivleri dokümanterlerine, Ünye Yerel Tarih Grubu üyelerine, Nermin DENİZCİ'ye,
Karalahana Sitesi yapımcılarına, Ünye Yerel Gazeteleri'ne, Hakan KAYNAR'a, Yılmaz ÖZTUNA'ya,
Hikmet ÜRER'e ve Yüksel ŞEN'e; ayrıca burada adını zikredemediğim çeşitli ansiklopedi,
gazete ve Web Siteleri'nde bulunan belge ve makalelerinden yararlandığım
alıntı yazıların yazar ve derleyicilerine teşekkürü bir borç bilirim.
 

Klâsik tarih anlatımına benzer kuru ve bilimsel ifadelerle izleyicilerimi sıkmak istemediğimden
konu aralarını farklı biçimde kaynaklarla doldurarak daha çekici kılmak istedim.
Resim ve fotoğraflarla süsleyerek akıcılık kazandırmaya da çalıştım.
 

http://www.karalahana.com/ordu.htm

            Ünye Ordu'nun Batı'sında Ordu - Samsun karayolu üzerinde yer alır. Taşhane Burnu'nun koruduğu Ünye koyunun Batı kıyısında ve Yeşillikler içindedir. Ünye Deresi'ni izleyerek tepelere tırmanan bir yolla Kelkit Çayı Vâdisi'nde Niksar'a bağlanır. Nüfusu 52.000 olan, plâjlarıyla ünlü bir ilçe; orijinal adı "Oinos" Helen dilinde şarap demektir.

            Doğu Karadeniz Bölgesi'nin kültürel açıdan Ünye'den itibaren başladığı söylenebilir. Vaktiyle Trabzon İmparatorluğu'nun Batı sınırı Ünye imiş; Osmanlı'nın Trabzon Eyaleti de aynı sınırı korumuş. Ünye Kalesi (Çaleoğlu Kalesi) kasabanın 7 km gerisinde, fındık ağaçları içinde görkemli bir yıkıntı. Girişinde Pontos Krallığı dönemine ait (M.Ö. III ilâ I. y.y.) bir kaya mezarı var. Sonradan keşişlerce inziva yeri olarak kullanılmış.

ONİNİO - Forlani, Paolo; 1570 - Asia Minor

http://xena.lib.unimelb.edu.au/cgi/map_view.cgi#top

            Kuruluşu tarih öncesi çağlara, yani yazının kullanılışından daha eskilere kadar uzanan Ünye’nin çok eski ve köklü bir tarihi olduğu bulunan belge ve tarihî eserlerden anlaşılmaktadır.

TARİHÇE ÖZETİ
(Kaynakça : Cumhuriyet'in 10. Yılında Ordu İlinde Millî Eğitim)

            Şimdiki Ünye kasabası Fatsa'nın 38 km garbindedir. Burası Kaliplerin (Khalibler) memleketi (Chalibes pop.) olup, madenleriyle meşhurdur. Milât'tan 1270 sene evvel vuku bulan Truva Muharebesi'nden sonra tesis edilmiştir. 722'de Kapadokyalılar ve bir müddet Mısırlılar ve tekrar Asuriler elinde kalmış, sonra da Fenikeliler eline geçmiştir.

CHALİBES - Duval, P. (Pierre) - 1653
(Iris = Yeşilırmak, Thermodon flu. = Terme Irmağı, Cotyorum = Ordu))

http://xena.lib.unimelb.edu.au/cgi/map_view.cgi#top

             Milât'tan 520 sene evvel İraniler'e, bilâhare İraniler'le - İskender mücadelesinde Makedonyalılar'a geçmiştir. İskender'in vefatıyla bu havali umumiyetle Mihirdad'ın nüfuzuna intikal ederek, Nabonit hükûmeti inkıraz buluncaya kadar, nüfuzu devam etmiş; 65 senesinde Romalılar'a intikal etmiştir.

            Selçukîler Anadolu'da kuvvetli bir hükûmet teşkil edip Tokat, Niksar, Sivas şehirlerini aldığı zaman, bu şehir de Selçukîler'in nüfuzu altında kalmıştı.

            Ünye bilâhare dördüncü haçlılar zamanında, Alexius Komnenus tarafından Trabzon'da tesis edilen Komnenus Hanedanı'na tâbi olup, bu hanedanın sükûtu üzerine Osmanlılar eline geçmiştir. Şimdi Ordu'ya tâbi bir kazadır. 1911'de Samsun'un bir kazasıydı.

Genelde her insan kendi doğup büyüdüğü, yani kimliğini taşıdığı yerin köklü ve herkes tarafından bilinir olmasını arzular. Bu itibarla her yöre kendi tarih perspektifinde köklü bir maziye sahiptir ve benim bir Ünyeli olarak bu konuda ayrıcalıklı bir biçimde övünmem söz konusu olamaz.

            Bu tarihi,

• 1) Yazılı belgelere rastlanılmayan dönem

• 2) Türk fetihlerinden önceki dönem

• 3) Türk fetihlerden Osmanlılar'a kadar olan dönem

• 4) Osmanlı dönemi ve

• 5) Cumhuriyet'ten günümüze kadar geçen dönem

olmak üzere beş bölümde değerlendirmenin faydalı olacağı uzmanlarca ifade olunmaktadır..
                                                                                                                                                    http://www.unye-bld.gov.tr
 

ÜNYE TARİHİ
Orhan BORA
Yüksel Şen - Ünye Çağdaş Eğitim ve Kültür Vakfı Bursiyer Öğrencilerimiz Kitabı, Çankaya/1997, Sh. 7 - 8)
http://uniye.tripod.com/atarihi.htm

Eunich, Martin R.M. Tallis, J.&F.

http://www.lib.unimelb.edu.au/collections/maps/walker/

 KRONOLOJİ

        1963 - 1964 ve 1965 yılları arasında Dil - Tarih Coğrafya Fakültesi Prehistorya (Diptarih) Kürsüsü Profesörü İ. Kılıç KÖKTEN yönetimindeki arkeolojik kazılar, Ünye tarihinin M.Ö. XV. bin yılına kadar uzandığını kesin olarak ortaya koymuştur.

        Özellikle Kabataş ve Yontmataş Çağları Yüceler Köyü ile Cevizdere yöresinin içlere uzanan tabii mağaralarında yaşanmıştır.

        İklim şartlarının değişmesi üzerine Orta Asya'dan doğuya göç eden kavimler Doğu Anadolu'nun Çoruh, Kızılırmak ve Yeşilırmak vadilerini izleyerek sahilin tabii mağaralarından ve güneşli plajlarından ziyadesiyle yararlanmışlardır. Sondaj mahiyetindeki arkeolojik kazılarda ele geçen buluntular yukarıdaki teoriyi desteklemektedir.

Altın Küpe Denizbükü Mevkiinde Bulundu

Ünye'de Bastırılan Para İlhanlı Hükümdarı Muhammed Han (Hicri 738)

        Gerek Cevizderesi ve gerekse Tilki Mağaraları'ndaki kazılarda ele geçen ilkel endüstri verileri, tahminlerin çok daha üstünde olmuştur. Bu kesimlerde yerleşen insanlar M.Ö. X -XV. bin yılları arasında uygarlıklar kurmuşlar ve daha sonraları birkaç kol halinde Cevizderesi yöresine kadar sokulmuşlardır.

        Çevrenin ormanlık olması insanların burada uzun sürelerle kalmasına yol açmıştır. Cevizdere yöresinde Tozkoparan Mağaraları'nda yapılan sondaj mahiyetindeki kazılarda diptarih insanlarının deniz ürünlerinden yararlandıklarını göstermiştir. Kül yığınları arasında çeşitli hayvan kemiklerine, midye kabuklarına ve çanak - çömlek endüstrilerine rastlanmıştır.

        Tabii mağaraları yapıt olarak kullanan diptarih insanlarının başlıca araç ve gereçlerini çakmak taşından yapılmış âletler ve tipik çömlek buluntuları teşkil etmektedir. Özellikle, toprak altından çıkan işlenmiş çakmak taşlarının mevcudiyeti diptarih uygarlığı hakkında bizlere uyarıcı bilgiler vermiştir. Cevizderesi yöresinde yapılan kazılarda ise, diptarih insanlarının uzun yıllar sıtma hastalığından muzdarip olduklarını göstermiştir.

        Derenin durgun kesimlerinde çoğalan sivrisinekler insanlara aman vermemiş ve onların başlıca düşmanları olmuştur. Sıtma hastalığının yaygın bir hale gelmesi sonucu insanlar çevredeki 200 - 300 metre yüceltisindeki tepelere taşınarak timülüsleri kurmuşlar, bu timülüsler kazı yapılan yerden rahatça görülmektedir. Kendilerini bu nedenle emniyette gören insanlar zamanla çoğalarak sahile kadar inmişler ve denizlerden son derece yararlanmışlardır.

        Bu oluşum insanların M.Ö. XV bin yıl önce deniz hayvanlarından yararlandıklarını açıkça göstermiştir. Zaten, yapılan sondajlar bu konuyu da desteklemektedir. Deniz ürünlerinden ve çevre hayvanlarından yararlanan insanların kemikleri süs araçları olarak kullandıklarına dair kesin işaretlere rastlanmıştır. Uzun yılların yaşantısı ve uygarlığın gelişimi sonucu, insanların killi toprakları işleyerek bugünkü mutfak eşyalarının yapımına özendiklerini göstermiştir.

        Kazılarımız sırasında ele geçen çanak, çömlek parçaları Ünye tarihine ışık tutması yönünden küçümsenmeyecek bir olaydır. Kül kalıntıları ve fosiller arasından çıkan endüstriler insanı hayrete sevk edecek kadar bol ve o nispette de orijinalite arz etmektedir.

        Anılan çağın insanları en çok 45 - 50 yıl boyunca hayat sürerlermiş. Nitekim, kazılarda ele geçirdiğimiz bir kafatasının incelenmesi profesörü bu olumlu sonuca ulaştırmıştır. Yıllar geçtikçe ve uygarlık ilerledikçe insanlar arasında toprağa bağlılık da o derece artmıştır. Toprağın cömert ve verimli oluşu insanları toprağa daha fazla bağlamaya sebep olmuştur.

        Yeşil çayırlar, büyük ormanlar ve bol güneşli plajlar onları bir hayli oyalamıştır. Cevizderesi'nin Ünye'ye uzanan tarlaları ise Klâsik Çağ'a ait şehir kalıntılarını halâ sinesinde saklamaktadır.

        Suni mağaralar ve mağara üzerindeki çeşitli resimler anılan şehirlerin varlıklarını çözümlemektedir. Şehirlere hâkim olan kral ve kraliçeler öldüklerinde mağaralara yerleştirilir ve uzun zaman da kutsallıklarını devam ettirirlermiş. Bu çeşit mağaralara Kale, Tozkoparan, Sırma, Karlıtepe ve Dizdar Okulu'nun doğu yönündeki yamaçlarda rastlanmaktadır.

        Mağaralar genellikle oyularak yapılmış ve kapılarının her iki yanına hayvan resimleri konulmuştur. Özellikle Ünye, Roma yönetimine girdiği Klâsik Çağlar'da bu şekildeki uygarlık eserlerine kavuşmuştur. Yukarıda da açıklandığı üzere, Ünye diptarih M.Ö. XV. bin yılına dek uzanmaktadır.

        John Freely Karadeniz Kıyısı adlı kitabında Ünye'ye temas ederek şu ifadeleri kullanmıştır. "Terme'nin 30 km Doğu'sunda, Ünye'ye varmadan önce Aynikola denilen birkaç evden meydana gelen bir kıyı köyüne geldik. Burası adını bir küçük kilisenin vakfedildiği yerel gemicilerin piri olan Aziz Nİ'den almıştır. 1836 yılında Hamilton buradan geçtiği zaman harabe halinde olan bu kilise o zamandan bu yana tamamen ortadan kalkmış."
                                                                                          Ordu'da Dört Mevsim Dergisi - Yüksel Şen, Tarihte Ünye Kalesi, sh. 29 - 30.

        Ünye ve Terme arasındaki yol şu şekilde tanımlanıyor.
        "ÜNİON'de (ÜNYE'de) eski dönemlere ait hiçbir kalıntı yok. Böylece on saat mesafedeki CHARSAMEAL'a (ÇARŞAMBA'ya) doğru gitmek üzere kasabanın yer aldığı engebeli burnu geçtik ve deniz üstünde, küçük bir kaşda görünen bir (FUM) Yunan Kilisesi'nin bulunduğu Batı burnu'nun bulunduğu kıyıya doğru indik... Kıyıdan ayrılarak ormanlarla çevrili ya da tek ağaçların sergili olduğu geniş çayırlık alanlardan geçtik. Yolumuzun kenarındaki ağaçlar genellikle çok yüksek değildi, fakat yabani üzümler uzun dallarıyla ağaçları süslemiş ve büyük bir bolluk içinde, tepe dallardan aşağıya sarkıyorlardı.

        Güney'e doğru büyük orman ağaçlarına dönüşerek çok farklı bir karakter kazanıyorlardı. Şimdi eski çağların OİNAİON kalıntıları üstünde kurulan, küçük bir liman şehri olan Ünye'ye geldik. Oinaion antik kentinden hiçbir kalıntı bulunmamakta, fakat koyun en muhafazalı köşesindeki sahilin yakınında bir Ortaçağ Kasrı'nın kalıntıları bulunmaktadır. Muhtemelen bu kasır, tahta çıkarken Bizans İmparatoru Andronicus I. Commenus (1183 - 85) tarafından inşa ettirilmiştir.

        Ünye'nin güneyinde Niksar'a giden karayolunun beşinci kilometresinde Kaleköy adlı köyün yakınındaki Çaleoğlu olarak bilinen kale harabelerinin bulunduğu yer Bizanslılar'ın bir tahkim noktası olan yerdir. Kale, Türkçe adını XVIII. yüzyılda bu tahkim noktasını elinde tutan yerel bir Derebeyi'nin adından almıştır. I. Commenus bu kaleyi 1183 yılında Konstantinople'de imparator olmadan önce kısa bir süre zeamet olarak elinde tutmuştur. Çaleoğlu Kalesi Jean d. Arrus tarafından yazılan 14. Yüzyıl Romanı Melusine'de efsanevî olarak Şahin Kalesi adıyla kullanılmıştır. Bu Şahin Kalesi'nden 1394'te Macaristan Kralı Sigismund'un ordusuna katılan ve 1396'da I. Bayezıt tarafından Nicopolis'te, daha sonra da 1402'de Ankara'da Timurlenk tarafından tutsak edilen ve daha sonra Kafkaslar ve Rusya'ya Anadolu'nun Kuzey'inden giden Johan Shilteberger tarafından sözü edilmiştir.

        Ben ve yanımdakilerle birlikte bir adama para vererek bizi Kale'ye götürmesini istedik. Kale ağaçlarla gizlendiği için kimse oraya nasıl gidilebileceğini bilmediğini söyledi. Hamilton; Oinaion Kalesi'ni aramaya giden ilk yabancı gezgindir. Ünye'deki Rum ev sahibi tarafından ona şunlar söylenmiştir. Unieh yakınında ilgiye değer tek şey bir kayalık üstünde inşa edilmiş, harika merdivenleri, hamamları, kaya içine oyularak yapılmış olan Kale'dir. Kale bir kaya üstüne yerleştirilmişti. Ormanlık tepelerle çevrilmiş, etrafta çayırlık alanlar ve çevresinde 150 metre yüksekliğe ulaşan ağlar bulunan bir yerdi. Bölgenin bir kenarında Kale Kievi (Kale Köyü) adlı bir köy vardı. Tapınak gibi bir yerinde resimler vardı. Unieh'e dönmeye hazırlandığım sırada getirdiği ormanda 3 - 4 siyah kulübe gördüm. Bunların Demir Ocağı olduğu ve yukarıdaki tepelerde de demir işleriyle uğraşanların olduğu söylendi.
 

DÂNİŞMENDLİLER DÖNEMİ

(http://www25.brinkster.com/baristr/danismend.htm)

        Danişmendliler, Malazgirt Savaşı'ndan (1071) hemen sonra tarih sahnesinde yer almaya başlayan; Sivas, Tokat, Amasya, Çorum, Yozgat, Kayseri, Malatya, Gümüşhane ve yörelerinde hâkimiyetlerini sürdüren ilk Türkmen Beylikleri'nden biridir.

        Anadolu Selçukluları 1178 yılında bu beyliğin varlığına son vermiş ve topraklarına sahip olmuştur. Tespit edilebildiği kadarıyla Dânişmendliler'in Ordu yöresindeki faaliyetleri Niksar'ın başkent oluşundan sonra başlamaktadır. Melik Muhammed 1142 yılında ölür. Yerine oğlu Zünnun geçer. Fakat amcası Yağı Basan bütün Dânişmendli Bölgesi'nde hükümdarlığını ilân eder.  Bu kargaşa sırasında tarihini tam belirleyemediğimiz bir zamanda Bizanslılar Karadeniz'i, dolayısıyla Ordu'yu tekrar ele geçirirler.

        Yağı Basan, iyi bir taktikle Bizans ve Trabzon Rumları'nın sınırlarının birleştiği yerler olan Ünye, Bafra ve Samsun Bölgeleri'ne akınlar düzenleyerek buraları 1157 yılında tekrar Türk topraklarına katar. Daha sonra fetihlerini bu bölgede genişletir.

        Yağı Basan'ın Ünye Kalesi'ni fethedişiyle ilgili rivayetler halâ halk arasında anlatılmaktadır. Ünye Kalesi bölgeye hâkim ve el değiştirmesi hemen hemen imkânsız bir yapıya sahiptir. Ayrıca burada devrin en önemli silâhları bol miktarda bulunmaktadır. Yağı Basan, askerleriyle bu kaleyi kuşatır. Fakat düşmanlar sur içinden sürekli ok atmaktadır. Türkler, kale içindeki mevcut okların bitmesi için birkaç gün beklerler. Fakat bitecek gibi görünmez. Artık yapacak bir şey kalmaz. Kalenin sadece hile ile ele geçirilebileceğini düşünen Yağı Basan, askerlerine çok sayıda keçi bulmalarını emreder. Gece karanlığı her tarafı kaplayınca boynuzuna yanan mumlar bağlayarak her taraftan kale istikametine doğru keçiler salar. Düşmanlar karanlıkta boynuzlarında ışık yanan keçileri Türk askerleri sanarlar. Bu kadar askere karşı koyamayacaklarını anlayınca hemen teslim olurlar.

        Tahrir defterlerinin sınırları dışında kalan Ünye'ye bağlı Tekkiraz Beldesi Yağ Basan Köyü ve Ünye'ye bağlı Yavi Köyü'nün adı da Dânişmend Gâzi'nin torunu olan Yağı Basan'ın isminden gelmektedir. Mevcut tarihî belgelerin ışığında Ordu ve yöresinin büyük bir bölümünün Dânişmendliler devrinden beri Türk vatanı olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

        1. TARİH ÖNCESİ DÖNEMDE ÜNYE ve ÇEVRESİ

        Yapılan araştırmalar Ünye ve çevresinin Anadolu’daki en eski yerleşim yerleri arasında olduğunu göstermiştir. Ünye çevresinin Prehistorik Dönemi ile ilgili olarak en geniş çaplı araştırma, kendisi de Ünyeli olan Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bilim Dalı Profesörlerinden rahmetli Kılıç Kökten tarafından yapılmıştır.

        Kılıç Kökten’in Ünye’nin doğusunda Yüceler köyü civarındaki mağaralarda 1944 - 45 yıllarında ve 1963 yılında Cevizdere vadisinde yaptığı kazılar sonucu, bu yörede milattan önce kazılarda Yontma ve Cilalı Taş Devirleri'ne ait âletler ve silahlarla toprak kapların yanı sıra, insan ve evcil hayvanlara ait iskelet parçaları da bulunmuştur. Araştırmalar esnasında bulunan çakmaktaşından bir el baltası, Alt Paleolitik döneme aittir ve Karadeniz kıyılarında elde edilen en eski buluntu olma özelliğini taşımaktadır.

        Bunun yanı sıra Orta ve Üst Paleolitik dönemlere ait olarak da ikili dilgi kazıyıcı, yuvarlak kazıyıcı, dilgi çakı, tekli diş çentikli yonga uç kazıyıcı, iri yonga kazıyıcılar gibi çeşitli çakmaktaşı âletler elde edilmiştir. Bütün bu bulgulara göre, Ünye çevresinde M.Ö. XV. bin yıla kadar uzanan bir yerleşik hayat olduğu kesin olarak anlaşılmıştır.

        2. TÜRK FETİHLERİNDEN ÖNCE ÜNYE

        Ünye ve çevresinde yazılı tarihlerde adı geçen ilk topluluk Kaşkalardır. MÖ 2000’lerden itibaren tarih sahnesine çıkan Kaşkalar bugünkü Sinop ile Perşembe arasındaki bölgede yerleşmişlerdi. Kaşkalar’da hem göçebe hem de yerleşik hayat tarzı vardı. Kaşkalar zaman zaman İç Anadolu’daki Hititler'le savaşmışlar ve onlar için yönelen kuzeyden en önemli tehdidi oluşturmuşlardır. Zaman zaman Kaşkalar Hitit başkenti Hattuşaş’a (Boğazköy) kadar ilerlemişlerdi. Hititler'in Kaşkalar’ı durdurduğu hatta kısmi egemenlik altına aldıkları dönemler olduysa da, bu dönemler kısa süreli ve geçici olmuştur. Bu iki komşu ve düşman kavmin ömrü MÖ XII.yüzyılda sona erdi.

Annia - 1747 Bowen, Emanuel

http://www.davidrumsey.com/maps5992.html

        Sonraki devirde uzun bir süre Ünye çevresi tam bir devlet yapısı olmaksızın Asya kaynaklı ve Hititler'den arta kalan insan topluluklarının yaşama alanı oldu. MÖ IX. asırdan itibaren, İskitler bu bölgeyi ele geçirdi. İskit Devleti'nin ağırlık merkezi Karadeniz kuzeyi idi ve Türk asıllı unsurlar bu devlette önemli yere sahipti. Muhtemelen İskit ordularında kadınların da bulunması sebebiyle Amazonlar efsanesi ortaya çıktı. Amazonlarla ilgili olarak aktarılan bilgilere göre, bunlar tamamen kadınlardan oluşan, savaşabilmek için bir memelerini kesen savaşçı bir topululuktu. Günümüzde, tarihte tamamen kadınlardan meydana gelen bir Amazon topluluğunun bulunduğu tarihçilerce kabul edilememektedir.

        MÖ VIII. yüzyıldan itibaren Ege Denizi kıyılarındaki kolonilerden gelenler Karadeniz kıyılarında ve bu arada Ünye’de koloniler kurdular. Daha önce Sinop’ta koloniler kuran Miletli koloniciler gelerek bugünkü Ünye şehrinin bulunduğu yerde ticaret kolonisi kurdular. Böylece Ünye şehrinin kesin olarak kuruluşu yaklaşık MÖ 750 tarihlerini bulunmaktadır. Ünye ve civarında bu sıralarda Khalibler adındaki bir kavim yaşamaktaydı ve demircilikle uğraşıyorlardı. Bu demir madenleri son asırlara kadar işletilmeye devam edilmekte idi. Bazı tarihçilere göre Yunanlılar çelik elde etmeyi Khalibler’den öğrenmişlerdi.

        İran’da kurulan Med İmparatorluğu doğu Anadolu’yu aldıysa da, hakimiyetini Karadeniz kıyılarına kadar yayamadı. Fakat Medler’in yerine geçen Persler’in hakimiyet sahası daha geniş oldu. MÖ 550 yılında Pers İmparatoru I. Darius bütün Anadolu ile beraber Ünye bölgesine de hâkim oldu. Bölgede şiddetli bir dirençle karşılanan Pers hakimiyetini güçlendirmek için I. Darius bölgeye güçlü ve zorba valiler gönderdi. “Satraplık” denilen vilayetlerdeki bu valilere “Satrap” adı veriliyordu.

        Makedonyalı İskender MÖ 331 yılında Persler’i yenerek topraklarını ele geçirdi. Fakat Anadolu’daki Pers satraplıkları üzerinde kesin bir hakimiyet kuramadı. Pers asıllı yöneticiler özerkliklerini sürdürmeyi başardılar. İskender’in ölümünden sonra ülkesi parçalandı. Karadeniz kıyılarında Pontus Devleti kuruldu.

        Pontus Devletinin kurucuları eski Pers İmparatorluğu’nun asilleri olup,Yunanlı değillerdi. Devlet gelenekleri Persler’le aynıydı. Onlar gibi Ahuramazda (Hürmüz) adındaki iyilik tanrısına tapıyorlardı. Bir süre sonra sahildeki ticari koloniler de Pontus’a bağlandı. Pontus Devleti zamanla, özellikle Makedonyalı prenseslerle evlenme ve Helen kültürüne meyletme sebebiyle eski özelliklerini ve gücünü kaybetti. Günümüzde Kale Köyü'nün sınırları içinde bulunan Ünye kalesi muhtemelen ilk olarak bu dönemlerde kullanılmaya başlandı.

        MÖ I. yüzyılda, Roma İmparatorluğu ile Pontus Devleti bölgenin hakimiyeti için mücadele ettiler. Önceleri Pontus Devleti, bölgedeki diğer kavimlerin de yardımı ile Roma’ya karşı bazı başarılar elde etti. Ancak MÖ 71 yılında Kelkit vadisinde yapılan savaşta Pontuslular kesin olarak yenildiler. MÖ 63 yılında Pontus Devleti'nin yıkılması ile Ünye ve civarında Roma hakimiyeti kesinleşmiş oldu.

        Roma imparatorluğu döneminde Ünye çevresi Pontus Polemoniacus adıyla anılan bir uydu devlet şeklinde yönetilmekteydi. Zalimliği ve garip davranışları ile ünlü olan Neron, İmparator olmadan önce bu bölgeyi yönetmişti. Roma MS 395 yılında ikiye bölününce, Ünye Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nun sınırları içinde kaldı.

        Bizans Dönemi'nde de Ünye çevresi, yönetim merkezi Niksar olan Pontos Polemoniacus adındaki bölgede yer aldı. İslamiyet’in yayılma dönemindeki ilk kez 715 yılında Emevi orduları Canik bölgesine kadar geldi. 733 - 739 yılları arasında Samsun civarı Arap egemenliğinde kaldı.

        Abbasiler Devri'nde, Malatya bölgesindeki üsten hareket eden ve mühim bir kısmı Türkler'den meydana gelen İslam ordularınca Bizans topraklarına sık sık akınlar düzenleniyor ve bunların bazıları Canik bölgesine kadar uzanıyordu. 843 yılında Ünye civarını aldılar, ancak bu durum kısa sürdü. Abbasiler'in Türk komutanı Ahmed İbn İnanç et-Türki 893 yılında bütün Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ni ele geçirdi. Abbasi ordusundaki Türk komutanların Anadolu’da Bizans’la yaptığı mücadelelerin hatıraları Seyyid Battal Gazi destanları şeklinde dilden dile aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Oenoé - Moll Herman 1716

http://www.lib.unimelb.edu.au/collections/maps/walker/

BİR ZAMANLAR ÜNYE KAZASI
http://www.agos.com.tr/bir%20zamanlar/3_unyefatsa.htm

1914'te 14 kilise ve 21 eğitim kurumu olan Ünye kazasında 7700 Ermeni yaşamaktaydı.
Eskiden gelişmiş olan tersaneler, buharlı gemilerin ortaya çıkmasıyla yıkıldı
ve çoğunluğu denizci olan nüfus XIX. Yüzyıl'ın ikinci yarısında göç etmek zorunda kaldı.
Kalan 120 aile (700 kişi) XVIII. Yüzyıl'da kurulan Surp Minas Kilisesi ve Mesrobyan Koleji
çevresinde toplanmıştı. İç bölgedeki 10 köyde yaşayan Ermeniler taş işçileri, dokumacılar, fındık ve tütün yetiştiren çiftçilerden oluşmaktaydı. Ayrıca hemen hemen her köyde bir kilise bulunuyordu.

Q

Ilkhanids, Muhammad Khan, Unye mint 738 AH, silver dirham, 17 mm 1.000 gm.  UE-1932
Obverse : "Lailahe illallah Muhammed resulullah.  Ebu Bekir Ömer Osman Ali"

ﻪﻠﻟﺍﻝﻮﺳﺭ  ﺪﻤﺤﻣ ﻪﻠﻟﺍﻻﺍﻪﻟﺍﻻ
ﻰﻠﻋ ﻥﺎﻤﺜﻋ ﺮﻤﻋ ﺮﻜﺑﻮﺑﺍ

Reverse : "Es - Sultan'ül alem Muhammed halledallahü mülkehu ve devletehu. Duribe Ünye fi sene 738"

ﻪﺘﻟﻭﺩﻭ  ﻪﻜﻠﻣ  ﻪﻠﻟﺍﺪﻠﺧ  ﺪﻤﺤﻣ  ﻢﻟﺎﻌﻟﺍ  ﻥﺎﻄﻠﺴﻟﺍ
ﺔﺋﺎﻤﻌﺒﺳﻭ  ﻦﻴﺜﻼﺛ  ﻥﺎﻤﺛ  ﺔﻨﺳ ﻰﻓ  ﺔﻴﻧﻭﺍ  ﺏﺮﺿ