ÇAĞIN GELİŞMİŞLİĞİNE DİRENEN SANAT

 

1. Ada Bakkaliyesi Bahri Çiçek'in Çömlek Atölyesi, 2. Küçük Fırın,
3. Büyük Fırın, 4. Parmaksız İsiyn Usta Evi, 5. Tillâ Çay Bahçesi, 6. Sarıkaya, 7. Üç Çeşmelere İnen Merdiven, 8. Bekir Usta Yalısı.

Ünye Yerel Tarih Grubu Fotoğraf Arşivi

ÇÖMLEKÇİLİK

VE

MESLEĞİN ÜNYE’DE YAŞAYAN ENDER BİR SANATÇISI.

 

Hüseyin MİSTEPE
(1919 Ünye - 26.06.2009 Ankara)


Çömlekçi Başustası (1965 / Ünye)

.
 (ORDU’DA DÖRT MEVSİM Dergisi'nin Eylül-Ekim-Kasım 1998/ANKARA sayısında ve
Sonbahar -  1998 Sazıyla Sözüyle Bolu Bilim, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi'nde yayımlanmıştır.)
(Bu sayfa en son 17 Mart 2019 tarihinde güncellenmiştir.)

 

Hüseyin MİSTEPE'nin naaşı Karşıyaka Mezarlığı'nda Cuma Namazı'nı müteakip 26.06.2009'da defnedildi.

Fotoğraf : Mete SARIHAN - 26.06.2009 Cuma Namazı Öncesi, Karşıyaka Mezarlığı / Ankara.

 

Hüseyin MİSTEPE ve Eşi'nin Ocak 2008 Video Görüntüleri
 http://www.youtube.com/watch?v=tvMjfTdecmg

 

90 yılın ardından sessizce bu dünyadan ebedî istirahatgâhına göç etti. Dört zanaatın ustası iken
Ünye medyası adını bile anmadı yokluğunda. İbret olsun diye mezar taşına Doğum Yeri : ÜNYE yazılmadı!
Fotoğraflar : Selma TUZCUOĞLU - Karşıyaka Mezarlığı / Ankara, 2009.

 

Makale : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

 

http://www.mahzenonline.com/galeri.html

        Çömlekçilik; Anadolu’da çok eskiden beri yapılagelmiş önemli el sanatlarından biridir. Günümüzde fonksiyonel yapısı kaybolmakla birlikte, ülkemizdeki yeni kullanım alanlarında değerlendirilmeye başlayan çömlekçilik sanatı, müstesna yörelerimizde de olsa az sayıda ustayla devam ettirilmektedir.

        Arkeolojik yüzey araştırmalarında olsun, kazılarda olsun arkeologların en çok buldukları malzeme, çanak – çömlek ve seramiktir. Bu bakımdan çanak – çömlek bilgisini arkeolojinin temeli olarak nitelendirebiliriz.

         Bilinen en eski çömleklerin Anadolu’dan çıkarıldığı bilinmektedir. M.Ö. 6000 yıllarında Çatalhöyük’te bulunan bu çömleklerin ince yapısı, bu yörede çömlekçiliğin çoktan yerleşmiş bir gelenek olduğunu kanıtlamaktadır.wpe6.jpg (4281 bytes)

        Yapılan tespitler Anadolu’da Cilâlıtaş Devri çömlekçiliğinin teknikçe üstün olduğunu göstermiştir. Eski Bronz II Çağı’nda çömlekçi çarkı kullanılmaya başlanır. M.Ö. VII – VI. yy.’da siyah figürlü üslûpla yapılan ve Karadeniz ile Akdeniz piyasalarına hâkim olan Atina çömleklerinde geometrik bezeklerin azaldığı, buna karşılık geniş bir yer alan figürlerin vazonun kırmızı dış yüzeyinde, fırında pişirildikten sonra, parlak siyah bir renk alan boya ile siluet olarak yer aldığı görülür. Figürlerin iç teferruatı kazılmış çizgilerle gösterilmiştir.

        İlk hızlı çömlekçi çarkı örneğinin, Uruk Dönemi’nde (M.Ö. y. 3400) Mezopotamya’da kullanıldığına ilişkin bilgiler, bu yöreden elde edilen çanak – çömlek kalıntıları ve resimyazıların yardımıyla sağlanmıştır. Daha önceleri turnet denen bir çeşit döner tabla ya da yavaş dönen çarkla, el yapımı çanak – çömleklerin özellikle ağız bölümüne biçim verilmiştir. Hızlı çark Mezopotamya’dan Avrupa’ya M.Ö. y. 2400’de Minos Uygarlığı aracılığıyla girmiştir.

        Gerek Bizanslılar ve gerekse Osmanlılar zamanında Ünye’de yapılan çömlekler Karadeniz şehirlerinde büyük bir şöhrete ulaşmıştır. Şarap, turşu ve şıraların saklanması için yapılan büyük çaptaki küpler zaman zaman ele geçmekte ve arkeoloji müzelerini süslemektedir.

 


Çömlekçi Başustası (Taşçı İsiin) Hüseyin MİSTEPE

        Ünye’de çömlekçilik sanatının geniş alanlara yayılması ancak, XV. ve XVIII inci asırlar arasına rastlar. Bu asırlar içinde birçok tezgâh ve atölyeler kurulmuştur. 1960’lı yıllarda faaliyet gösteren ve sayıları 7 ilâ 16 adet arasında değişen atölye sayısı, bugün 2 atölyeye düşmüştür. Her yıl Nisan ayında faaliyete geçen bu atölyeler kış mevsiminde mesleğin koşulları gereği tatile girmektedirler.

        Ünye ve çevresindeki toprakların çoğu çömlek, kiremit ve tuğla yapılmasına çok elverişlidir. Çömlek imalinde hammadde olarak kullanılan cimil çamurunun Ayanikola ve Çamlık dolaylarında bol miktarda bulunuşu, bu sanatın Burunucu ve Çömlekçi Mahalleleri’nde gelişmesine âmil olmuştur. Çömlekçi Mahallesi’nin ismi de buradan gelmektedir.

        Ünye’ye Rum’lar tarafından getirilen ve yerleştirilen çömlekçilik sanatının, 1924 yılında Rumlar'ın bölgeyi terk etmeleri sonucunda Ünye’de çömlek ustası kalmaması nedeniyle sahipsiz bırakıldığı yaşayan ustalarca bilinmektedir.

        Öğrenildiğine göre Ünyeli İlyasoğlu Ahmet Efendi Trabzon'dan Borçkalı Ellibeşoğullarını getirtmiş ve Trabzon’dan gelen usta Haydar Adil Bey’le birlikte bu sanatın yeniden canlanmasına neden olmuşlardır.

        Yetiştirdikleri ustalar özel çömlek atölyeleri açarak çömlekçilikte yeniden tarihsel bir dönemin kapısını aralamışlardır.

ÜNYE'DE ÇÖMLEKÇİ USTALARI

        Bu ustalar arasında Borçkalı Büyük Usta Ahmet Ellibeş, oğlu Şükrü ELLİBEŞ Usta ve kardeşleri Hasan ve Hüseyin Usta, Haydar ve Adil Dilek Ustalar, Faruk ve Halûk YILDIZ kardeş ustalar, (Karaoğlan) Mehmet Usta, Şükrü ve Şevket YEĞİN kardeş ustalar, Bekir ÇAĞLAR Usta, Ahmet ÇİL Usta, İbrahim ŞEN Usta, Abdullah Usta, Rizeli Mustafa Usta, Hamdi Usta, Yakup ve (Koto) Mustafa kardeş ustalar, İbrahim KARAYİĞİT Usta ve oğulları Salih ve Osman KARAYİĞİT Ustalar, İbrahim ADALI Usta, Şerafettin DENİZCİ Usta, Hacı Hüseyin ADALI Usta, Atik Sami ve Salim KARAOSMANOĞLU Ustalar, Hanumcuk Hasan ÖZTÜRK, Mehmet Ali Usta, Sarı Mehmet TABAK Usta, Hasan ÇİL Usta, Hasan Hilmi SAKA Usta, Bekir Usta ile Hüseyin MİSTEPE  (Daşcı İsiyn Usda)’yı ve burada unuttuğumuz ya da tespit edemediğimiz değerli ustaları saymak mümkündür.

Çömlekçi Başustası Daşcı İsiyn'in Özel İmalâtlarından Desenli Dört Köşe Saksı ve Yağ Kabı
   
Fotoğraflar (Soldan 1 ve 2) : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent


ÜNYE'DE
TÜRK ÇÖMLEKÇİLİK SANATI'NIN GELİŞİMİ
Anlatan : Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE

            30 Ocak 1923'te Yunanistan ile Türkiye arasında Mübadele Sözleşmesi imzalanınca Ünye'deki Rumlar ve tabii olarak Rum Ustalar da Yunanistan'a mübadil olarak gittiler.

            Bu tarihe kadar Ünye'de Çömlekçilik Sanatı'nı ve Mesleği'ni Rumlar yürütmekte idiler. Keşaplı Sokak'ta Galip Keşaplılar'ın evlerinin karşısındaki bahçede iki adet Çömlek Fırını ve Lâmbabiciler'in Makinist Osman Beyler'in evin yanında da bir adet Rumlar'a ait Çömlek Fırınları varmış vaktiyle.. Daşçı İsiin Usta kendisi görmemiş.. ama oğlu M. Ufuk MİSTEPE "O bahçede oynarken çömlek parçaları ve kırıkları görürdüm toprak altından çıkan ve hayret ederdim.. bunların burada ne işi var diye! Demek nedeni oymuş!" diye olayı teyit etmektedir.

            İlyasoğlu Ahmet (Terzi Nihat'ın dedesi) Rumlar'la komşuydu ve Çömlekçilik Mesleği'nin o devirde para getirdiğini yakînen biliyordu. Rumlar Mübadele Sözleşmesi çerçevesinde Ünye'den gidince İlyasoğlu Ahmet Bey (Kendisi Çömlek Ustası değildir) gündelikçi ve yevmiyeli olarak Trabzon'dan Borçkalı Büyük Usta Ahmet Ellibeş, oğlu Şükrü Ellibeş ile Adil ve Haydar Dilek Ustaları getirtti. 1925/26'lı yıllarda gündeliği 5 lira'dan bu ustalarla Ünye'de ilk Türk Çömlekçilik Sanatı faaliyete geçmiş oldu.

Çömlekçi Ustası Faruk YILDIZ İkinci İşyerinde
Kardeşi Haluk YILDIZ ile Çömlekçilik Tarihi'ne Damgasını Vurdu.

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 23.12.2009 Niksar Caddesi / Ünye

            Bu ustalardan Ellibeşler'in çalıştıkları Rumlar'dan kalma 2 Çömlek Fırını ve Atölyesi'ni (Atölyeler Ünye Samsun Karayolu'nun üst tarafında Berber ENVER'in iki ev çarşı istikametinde idi) İlyasoğlu Ahmet Rumlar'dan satın aldı. Bu fırınlar ve atölyeler daha sonra yıkılmıştır. (M. Ufuk MİSTEPE bu Çömlek Atölyeleri'ni görmediğini ifade etmektedir.)

            Borçkalı Ellibeş Ahmet ve oğlu Şükrü Usta Trabzon'da iken Çömlekçi Ustası idiler.. öteki kardeşlerden Hasan ve Hüseyin Çömlekçiliği Ünye'de öğrendiler, diğer kardeş Osman Bey ise Dişçi'ydi.

            Adil Dilek Usta ise kardeşi Haydar Usta ile birlikte Orta Mahalle ile Burunucu Mahallesini birbirinden ayıran Dere Ağzı mevkiinde yani Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE'nin fındık bahçelerinin karşısındaki Rumlar'dan kalma Çömlek Atölyesi ve Fırını'nda faaliyetlerini yürüttüler. Adil Bey'in vefatından sonra eşi Rasiye DİLEK bu atölyeyi usta tutarak çalıştırdı.. Daşçı İsiin Usta ve Sarı Mehmet (sonradan Balıkçılık yaptı) bu atölyede ustalık yaptılar.
                                                         Ankara / Keçiören - 10.03.2007 16:30 Cumartesi

Hüseyin MİSTEPE, mermer kabri teslim alındığı gün ailesinin dualarına mazhar olurken.

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - Karşıyaka Mezarlığı / Ankara - 22.07.2009

        Çömlekçilerin gözünde toprak halâ hiçbir âlet bile kullanmadan, istenildiği gibi yoğrulup biçimlendirilebilen basit bir hammaddedir ve büyük bir ihtimalle atalarımız için olduğu kadar günümüz çömlekçileri için de gerekliliğini sürdürmektedir.

İlyas Oğlu Ahmet'in Fırını

        Toprak işlemeciliğinde birincil ve ikincil diyebileceğimiz iki tür toprak vardır. Birincil toprak ana kaya çevresinde yığılır; genellikle çok plâstik değildir, bileşimi katışıksız, rengi beyazdır. Türkiye’de Bilecik ve Kütahya çevresinde rastlanır. Seramik, porselen ve çinicilik için ideal hammaddedir.

Daşçı İsiyn Usta'nın İmalâtı Saksı Altlığı ve Yağ Kabı Kapakları.
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

        Çoğumuzun bildiği toprak ise ikincil nitelikte olanıdır. Bu tür toprak oluştuğu kaynaktan yıllar boyunca taşınıp, başka bir yerde kümelenmiştir. İkincil topraklar sarıdan kırmızıya, griden siyaha renk ayrımları gösterir ve birincil toprakların tersine çok plâstiktirler; kolayca kalıplanabilir ve elle biçimlendirilebilirler.

Burunucu Mahallesi'nde Sevkıyata Hazır Çömlekler

Çömlekler Faruk ve Halûk Yıldız Kardeşlerin İmalâtıdır.

        Çömlekçi çamurunun plâstik niteliği kil zerrelerinin ince tabakalar halinde bir oluşuma sahip olmasından ve zerrelerin bol su içinde birbirleri üzerinde kırılmadan kayabilmesinden ileri gelir. Çamurun su ile karışması, toprağa kolay yoğurulabilmesi gibi uysal bir nitelik verir.

Burunucu Mahallesi'nde Sevkıyata Hazır Çömlekler

Çömlekler Faruk ve Halûk Yıldız İmalâtıdır.

        Ünye yöresinden çıkarılan sarı renkli çömlek toprağı atölyelerin çamur yalaklarında depolanır ve su ile halledilir. Silindirlerden geçirilerek, çamur içinde bulunan sert ve yabancı materyaller ezilir ve çamurun havası kısmen dışarı atılır. Arkasından kumlu düz bir zemin üzerinde ayakla çiğnenmek suretiyle rulo haline getirilir ve istenen boyda kesilir. Tezgâh üzerinde cimil çamuru elle halledilmek suretiyle topaç haline getirilir. Topaçlar, ayakla ya da elektrikle tahrik edilerek döndürülen çömlekçi çarklarının üzerindeki tablada elle şekillendirilerek, çeşitli çömlek malzemesine dönüştürülürler.

     

           Çarkta çekme; hızla dönen çömlekçi çarkı (tornası)’nın tablası üzerinde çömlek yapma tekniğidir. Çarkta çekmenin temel yöntemi, dönen çamur kütlesinin merkezkaç kuvvetine karşı bir baskı kullanmaktır. Bütün baskı çamurun merkezine yöneltilir; eğer bu başarılı olmazsa çamur merkezde tutulamaz ve dönüşü düzensizleşir.

        Çevirme hiçbir zaman modlaj kadar büyük bir ustalık gerektirmez. Modlaj, bir hamur topağını oyup, ona elle veya basit âletlerle şekil vermektir.

        Atölyelerde aralıklı olarak raflarda sıralanıp, 7 – 20 gün gölgede bekletilerek (kıble rüzgârı ve zararlı hava akımlarından korunmak suretiyle) suyu çektirilen çiğ çömlekler, kurutulduktan sonra, çömlek fırınlarında ekseriya ızgaranın üstünden başlamak ve fırının tavanına doğru yükseltilmek suretiyle, üst üste istif edilirler. Çömlekçi fırını, bir ateşlik ile bundan ızgara katmanıyla ayrılmış çömlek koyma bölümünden teşekkül eder. Ateş ızgaralardan geçerek çömleğe ulaşır.

        Fırınlar yavaş bir tempo ile tüsü edilmek suretiyle yakılır. 4 – 8 günlük tüsüyü müteakiben fırın fayraba geçirilir. 10 – 12 saat kuvvetli ateşte aralıksız yüksek ısıya tâbi tutulur. Böylece çiğ çömlek toprağı, kırmızı kiremit rengi alarak pişer ve akabinde fırın 2 gün soğumaya terk edilir. Cimil çamurunun özelliğine göre kullanılan yakıt çoğunlukla, Karadeniz’de kütük odunu, İç Anadolu’da odun talaşı olarak kullanılmaktadır. Diğer ülkelerde ot, dal, kömür, sıvı yakıt ve elektrik kullanıldığı bilinmektedir.

Borçkalı Ahmet/Şükrü Ellibeş'lerin
Çömlek Fabrikası ve Fırını/Burunucu Mahallesi

Elden Ele Pişmemiş Çömleklerin Fırına Üstten Doldurulması
Hamdi Usta ve Büyük Usta görülmektedir.

        Bisküvi fırınlamasından sonra çömlekler ikinci defa sır veya cilâ fırınına konmadan önce sır bulamacıyla sırlanır. Bisküvi, çiçek saksıları gibi, suda erimeyen, ancak su geçirgen niteliğe gelmek üzere fırınlanmış seramiktir.

Vazo Üzerinde Sergilenen Saksı Altlığı

İmal Eden : Çömlekçi Başustası Daşçı İsiyn - 19.01.2008 / Ankara		 Vazo Üzerinde Sergilenen Saksı Altlığı

İmal Eden : Çömlekçi Başustası Daşçı İsiyn - 19.01.2008 / Ankara

        Sır ise özenle seçilmiş maddelerden (feldispat, boraks, dolomit gibi) hazırlanan sıvı bir bileşimdir. Yüksek ısıda, çömlek fırınında eriyerek toprak materyaller üzerinde saydam bir cam tabakası oluşturur. Ünye’de sır genellikle daldırma ve akıtma tekniğiyle uygulanmaktadır. Diğer yöntemler boyama ve püskürtmedir. Ayrıca manda (camış-kömüş-dombay) boynuzu içerisine doldurulan muhtelif renkte boyaların, çömlek dönerken üzerine akıtılarak, değişik renkte motiflerin elde edilmesi de yaygın bir bezeme tekniğidir.

Pişmemiş Saksıların Kurutulmaya Bırakılması ve Çamura Usta Ellerde Şekil Verilmesi.
       

        Fırın büyüklüğüne göre 500 – 2500 parçanın pişirilebildiği fırınlardan elde edilen çömlek materyalleri arasında ayran yayığı, baca tepeliği, boru dirseği, güveç çanağı, havalandırma, ibrik, kiremit, kumbara, küllük, künk, küp, mangal, saksı, soba borusu, su borusu, sürahi, testi, vazo ve verilen özel siparişleri saymak mümkündür.

Adil ve Haydar DİLEK Ustalar'ın Çömlek Fırını.
Keşaplı Sokağa paralel Dere Ağzı mevkiinde Mistepe'ye komşudur.

Ünye Yerel Tarih Grubu Fotoğraf Arşivi

        Yetişen ustalar arasında çömlekçilik sanatını biteviyelikten ve şekilselcilikten çıkarıp, nevine münhasır çağdaş yorumuyla ve imal ettiği eserleriyle abideleştiren yaşayan bir ustanın özgeçmişini aktarmakla tarihsel bir işlevi ve sorumluluğu yerine getirmenin mutluluğunu yaşıyorum.

Ayakkabıcı ve Avcı Salih Başaran'ın Dükkânında Mangal Sohbeti
Solda Recai (Çavuş) Ekinci, Sağda Çömlekçi Ustası Hüseyin Mistepe

        Osmanlı’nın Trabzon’u fethetmesinin ardından, 1512 – 1533 yılları arasında Trabzon’da 4 kez vâlilik yapan ve Trabzon’un 10. Osmanlı Vâlisi olan İskender Paşa’nın 6'ncı göbekten torunu olan Hüseyin MİSTEPE, Milâdî 1919 (Hicrî 1335) yılı Eylül ayında, Ordu'nun (1921 tarihine kadar Samsun vilâyetinin bir kazası olan) Ünye İlçesi’nde doğdu. Ve hayatının önemli bir bölümünü babasının 1927 yılında Makri'nin kardeşine ait olan ve devletten 900 liraya satın aldığı aşağıda fotoğrafı görülen ve Ermeni asıllı Marnos Nine'nin babasının evinde geçirdi.

Taşçı İsiin Usta'nın Evi ve Cimil Çamurun Silindirden Geçirilmesi
    

        Babasının adı Muhammed oğlu Mahmut Efendi’dir. Sürmene doğumlu olup, dedeleri Sürmene’nin Köprübaşı Nahiyesi Garbi Göneşara Köyü'nde Mollaoğulları olarak tanınmaktadırlar. Babası taşçı ustalığı yapmaktaydı. Annesinin adı ise Hatunkız idi. Hüseyin Usta 1919 yılında Yılmazlar Mahallesi'ndaki Şahinbaşlar'ın evinin altında Rumlar'a ait Kalaycı Aliler'in evlerinin bitişiğindeki kiralık evde doğdu. İkiz olarak doğmuştu. Ölü doğan kardeşleriyle birlikte 9 uncu kardeşti. İkiz kardeşi Hasan, doğum anında vefat etti. Ünye’de Çamlık Fener Mezarlığı’nda medfundur. 1926 yılında Keşaplı Sokak'taki Sobacılar'ın taş binasına taşındılar ve burada 1 yıl kadar kaldılar. 8 yaşındayken ailecek Keşağlı Sokak 28 numaralı, çıkmaz sokaktaki babasının satın aldığı eve taşındılar. Ablaları Ayşe Kahraman ve Hayriye TÜNAY gençliklerini bu evde geçirdiler.

Şimdi Şu Antensi Yeşillikler Arasında Daşçı İsiin Usta'nın
Yaşadığı Anıları Yerinde Görememesi Ne Acıdır Bilir misiniz?

Ünye Orta Mah. Keşaplı Sok. No. 28

            İlkokulun ilk iki sınıfını küçük yaşta iken Yalıkahvesi'nde Camcı Hüseyin'in dükkânının karşı sol cephesinde ve deniz kenarında bulunan Mustafa Kemal Mektebi'nde okudu. İlkokulu Ünye Meçhul Asker İlkokulu’nda bitirdi. Ayakkabıcılık (çapulacılık) mesleğini öğrendi.

Ünye'de Çapulacılık
Ekrem Çayırezmez'in İşyeri

         Daha sonra çömlekçilik mesleğiyle geçimini sürdürdü. 23 yaşında askere gitti. Güvercin Muhaberesi’nde eğitim gördü; bunun yanı sıra askerde saraçlık da yaptı. İstanbul Yıldız Semti’nde 27 ay, Topkapı Maltepe Semti’nde 17 ay askerlik hizmetini tamamladı. İleri yaşlarda taşçılık ve marangozluk mesleklerini de öğrendi. Alçı işleme, kalıpçılık ve döküm işlerinde de yetenekliydi. Gençliğinde güreş yapmayı severdi.

   
Daşçı İsiyn Usda'nın Güvercin Muhaberesi / Florya 1942 ve Bir Güreş Müsabakası

        Küçük yaşta yetim kalınca, geçim sıkıntısı yüzünden Ortaokul 1 inci sınıftan ayrılmak zorunda kaldı. Bir müddet ağabeyi Sadık MİSTEPE’nin yanında Turgutlu’da çobanlık yaptı ve bu işte istikbal görmeyince Ünye’ye geri döndü. 27 yaşında iken 1927 doğumlu Seniha KÜLÜNK (Annesi Şadiye Rahime Hanım, babası cami ustası Göreleli Cemal Efendi) ile evlendi.

 
Soldaki Çizim : Mim. Metin KESKİN

        Üç kızı ve bir oğlu oldu (Gülây, Selma, Ufuk, Nilgün).

Ayaktakiler (Soldan Sağa)

Annem Seniha Mistepe (Külünk)
Babam Hüseyin Mistepe
Ablam Selma Tuzcuoğlu



 

Öndekiler (Soldan Sağa)

Büyük Ablam Gülay Öğretim
Kardeşim Nilgün Kılıçarslan
Ben M. Ufuk Mistepe

        1963 yılında seramik ustası olarak Almanya’ya gitti. Kendi inisyatifi olmadan mesleği dışında maden ocağı işçiliği ile işlendirildiği için 6 ay sonra Türkiye’ye geri dönmek zorunda kaldı. Uzun yıllar Orta Mahalle’de Orta Okul arkasında dere kenarına yakın bulunan ve babasının Ermeni’lerden satın aldığı bağdadî yapılı, 2 katlı, 28 kapı numaralı, 2 dönümlük fındık bahçeli evde ikamet etti. Bugün bahçe ve ev satılmış olup; ev yeni sahipleri Aslan BAHÇE tarafından yıktırılmıştır.

Yusuf GÜVEN, Gazaros BAYGIN, Hüseyin MİSTEPE

Gönderen : Gazaros BAYGIN Temmuz 1989 Orta Mah. Keşaplı Sok. No. 22 (Eski 28)

        Ünye’de Taşçı Hüseyin lâkabıyla tanınmaktadır. Çömlekçilik mesleği boyunca yaptığı eserler büyük beğeni toplamıştır. Asabî mizaçlıydı. İşinde prensip sahibi ve titiz, işyerinde ise gayet temiz ve intizamlıydı. Bazen kendi yaptığı çömlek fırınlarında, bazen kiraladığı atölyelerde, bazen de işyeri sahipleri adına yevmiyeli ve işyeri ortağı usta olarak çalıştı.

Tuğla Fabrikası

         Her çömlekçinin yaptığı gibi sanat yaşamını saksı, testi, küp ve boru örnekleri ile kısıtlamadı.    Özel becerisi ve gitgide geliştirdiği yetenekleriyle alçı kalıplardan elde ettiği köşeli ve kabartmalı saksılar, işlemeli sürahiler, içi ziftli dışı kabartmalı küpler, kumbaralar, çocuklar için içine su doldurularak öttürülen ve kuş sesleri çıkaran düdüklü küçük ibrikler, alçıdan fotoğraf çerçeveleri ile özel sır kaplamalı çömlek materyalleri geliştirdi. Ustalığının zirvesindeyken, seramik sanatına geçişi zorlamaya başlamıştı.

         Mesleğinin dışında mucit olarak ortaya çıkardığı ürünler arasında; terzilerin kullandığı terzi sabunu’nu, okullarda öğretmenlerin kullandığı ve toz çıkarmayan yağlı tebeşiri, kuyumcuların kıymetli madenlerin döküm işlerinde kullanılan ve yurt dışından ithal ettikleri döküm potalarını sayabiliriz. Yaşlanması nedeniyle bu ürünleri seri üretime geçirmesi nasip olmadığı gibi patent hususunda da ilgili camiadan gereken alâkayı göremedi.

M. Ufuk MİSTEPE, Ablası Gülay ÖĞRETİM, Babası Hüseyin ve Annesi Seniha Mistepe

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - Soldaki Fotoğraf : 07.02.2009 Keçiören / Ankara

        Sanatçı bugün 90 yaşındadır. En son Ünye’de Gölevi Mahallesi, Devrent Mevkii İdarî ve İktisadî Bilimler Fakültesi karşısında Güvenevler Sitesi, A Blok, No. : 4'de eşiyle birlikte yeni satın aldıkları evinde oturmuş ve Ünye’nin nostaljik – büyüleyici ortamında, tatlı anılarıyla birlikte, mütevazi yaşamını idame ettirmeye çalışmıştır.

            Eşi Seniha Hanım'la birlikte yaşlılıknedeniyle kızları Selma TUZCUOĞLU ve Gülay ÖĞRETİM'in yanında İzmir ve Ankara'da yaşamlarını sürdürmeye devam etmişlerdir. 26 Haziran 2009 Regaib Kandili Gecesi saat 02:15'te kalp yetmezliği ve serebro vasküler hastalık nedenleriyle Ankara'da Keçiören / Gazino Durağı'nda ikamet eden kızı Gülay ÖĞRETİM'in evinde, ailesinin yanında Hak'kın rahmetine kavuşarak, aynı gün Cuma Namazı ardından Karşıyaka Mezarlığı'nda görkemli bir kalabalık eşliğinde D. 16 Ada ve 573 Parsel No.'lu kabrine defnedilmiştir.

            Rûhu şâd olsun...

Hüseyin MİSTEPE'nin Karşıyaka Mezarlığı'ndaki Kabri - Ada No. D/16, Parsel No. 573


Fotoğraflar : Selma TUZCUOĞLU - M. Ufuk MİSTEPE / Karşıyaka Mezarlığı 28.06.2009 Pazar Ankara

 

ÜNYE'DE ÇÖMLEK FIRINLARI (FABRİKALARI)
Kaynak : Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE
(1920 - 1980 arası)
  1) Rumlar'ın Çömlek İmalâthaneleri Nüfus Müdürü Galip Keşaplı'nın Orta Mah., Keşaplı Sokak'taki evlerinin karşısındaki bahçede.. 2 adet.
  2) Rumlar'ın Çömlek İmalâthanesi Lâmbabiciler'in Makinist Osman'ın Evlerinin Yanında 1 Çömlek Fırını.
  3) İlyasoğlu Ahmet'in İmalâthanesi Ünye - Samsun Karayolu üzerinde, sol üstte ve Berber Enver'in evinin 3 ev çarşı istikametinde 2 adet Çömlek Fırını ve 1 adet Atölye.
  4) Adil / Haydar - Rasiye Dilek'in İmalâthanesi Orta Mahalle ile Burunucu Mahallesi arasında Dereboğazı Mevkii'nde 1 Atölye ve 1 Fırın.
  5) Lâzzâde Ruşen Efendi'nin İmalâthanesi Köprübaşı mevkiindedir.
  6) Ahmet Kavaklıoğlu'nun İmalâthanesi Köprübaşı mevkiindedir.
  7) Adil - Haydar Dilek'in İmalâthanesi Hanboğazı - Yasemin Eczanesi'ne varmadan.
  8) Afyonlu İbrahim Usta'nın İmalâthanesi Hanboğazı - Yasemin Eczanesi'nin az ilerisinde.
  9) Daşçı İsiin Usta (Hüseyin MİSTEPE) İml. Ortaokul arkası, Dereağzı mevkii (3 adet).
10) İlyasoğlu Ahmet'in İmalâthanesi Çömlekçi Mahallesi, Dereağzı mevkii, deniz kenarı.
11) Bekir - Hamza'nın İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Tillâ Çayevi mevkii.
12) Piştirik İbrahim'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Tillâ Çayevi mevkii.
13) Faruk - Haluk Yıldız'ın İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Tillâ Çayevi karşısı.
14) Mevlüt Kabayel'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Tillâ Çayevi bitişiği.
15) Borçkalı Şükrü Ellibeş'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, 55 Apt. karşısı, deniz kenarı.
16) Hanımcık Hasan Öztürk'ün İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Mağaza Önü mevkii.
17) Hacı İbrahim Adalı'nın İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Mağaza Önü mevkii.
18) Hamdi Usta'nın İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Mağaza Önü mevkii.
19) Necati Usta'nın İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Mağaza Önü mevkii.
20) Pabuçoğlu Ahmet'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Atatürk İlkokulu arkası.
21) Borçkalı Şükrü Ellibeş'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Çamlık karşısı.
22) İsmail - İbrahim Kök'lerin İmalâthanesi Burunucu Mahallesi, Çamlık karşısı.
23) Adil - Haydar Dilek'in İmalâthanesi Burunucu Mahallesi Mezarlık mevkii.
24) Borçkalı Şükrü Ellibeş'in İmalâthanesi Aynikola mevkii.

 

Çömlekçi Başustası Daşcı İsiyn'in Özel İmalâtı Kıyma, Çökelek ve Yağ Kapları

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

 


ÇÖMLEKÇİ BEKİR USTA ANILARI
Anlatan : Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE

M. Ufuk Mistepe, Babası Daşcı İsiyn Usda ve Eşi Terzi Seniha.

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - Keçiören / Ankara - 07.02.2009

            Çömlekçi Ustası Bekir Bey Rumlar'dan kalma ev eskisi tek katlı bir yapıyı tezgâh, terekler ve fırınla donatarak çömlek atölyesine çevirmiş ve Burunucu'nda Sarıkaya ile Üç Çeşme arasında sahilde çömlek imalâtı ve ticareti yapmaktaydı.

            Dört aylık bir çalışma sezonu Bekir Usta ile ortak iş yaptık bu atölyede. Benden on bir yaş büyüktü. İki usta muhtelif çömlek imalâtı yapardık. Küçük çaplı çömlekler sipariş olunduğunda kardeşi Hamza da devreye girer ve bu ufak çaplı imalâthanede rızkımızı temin ederdik.

            Hamza'nın gelin alma törenindeki hüzün verici hikâyesinin ardından Ünyeliler türkü yakmışlar ve dillere destan bu türkü ile gençler "Üç çeşmeler akıyor - Hamza yola bakıyor" dizeleriyle türküye devam ederlerdi.

            Atölyede bir topaçcı iki de çamur ezici (çiğneyici) çalışırdı. Kör Saniye ve kardeşi Kör Nazmiye cilim çamurları ayaklarıyla ezer ve silindirden geçirirlerdi. Çömlekçilik sektöründe bayanlar bolca istihdam edilirlerdi. Göbek Hasan'ın eşi Emine Hanım da bir zamanlar Bekir Usta'nın çömlek fabrikası yanındaki Câmi Yalısı'nda bulunan Borçkalılar'ın çömlek atölyesinde çamur çiğnerdi. Sahilde o zamanlar bir de küçük bir ahşap câmi vardı.

            Motorlar sahile yanaşır ve Bekir Usta Yalısı'ndaki çömlek atölyesinden kayıklarla motorlara çömlek nakledilirdi. Bu motorlarla çömlekler Samsun'dan Trabzon'a kadar taşınır ve yörenin ihtiyacına cevap verirlerdi.

                                                         Ankara / Keçiören - 07.02.2009 19:30 Cumartesi

 

Kaynakça

  1. AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 6, 1987/İst., Güzel Sanatlar Matbaası, 522. sh.
  2. Meydan – Larousse, Büyük Lûgat ve Ansiklopedi – 3. Cilt, 1981/İst., 303 – 305. sh.
  3. Oney’den Ünye’ye – İrfan TOSUN/Flaş TV, Ankara/1995, Ekonomik Rehber Gazetecilik Matbaacılık Yayıncılık/    Ankara, 192 sh.
  4. Seramik ve Çömlekçilik – Emmanuel Cooper, Remzi Kitabevi Yayınları, I. Basım, 1978/İst., 93 sh.
  5. Turistik Yeşil Ünye Rehberi – Orhan BORA, Ünye/1969, Töyko Matb./Ankara, 144 sh.
  6. Türk El Sanatları, Kültür Bakanlığı Yay.: 202, Maddî Kültür Dizisi : 12, Ankara/1993, 252 sh.
  7. Tarihi, Sarayı, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliği ile Ünye -  Avrupa Yakası Ünyeliler Derneği,    İstanbul/1999, 303 sh.
  8. Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE ile yapılan röportaj alıntıları.


Ünye Belediyesi Kültür Yayınları CD - 1

YAZDIR