Makale ve Köşe Yazıları : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

Ünye Gazeteciler Cemiyeti Gazetecilik ve Kültür Plâketi
Habip ÖZTÜRK, M. Ufuk MİSTEPE ve Şakir GÜREL Ödül Töreni'nde

Fotoğraf : Ali ÖZTÜRK - Şirin Ünye Gazetesi Sahibi / 28.07.2007

ÜNYE VİZYON GAZETESİ
TARİH TEMALI YAZILAR

Günlük Ünye Vizyon Gazetesi - Yıl : 1, Sayı : 1, Tarih : 02 Kasım 2009 Pazartesi

ÜNYE UFKUNDA TARİH
KÖŞESİ

46 Ünye Türküsü, 6 Ünye Şarkısı, 2 Pop Şarkı ve 42 Ayşe TAŞ Şarkısı'nın Yer Aldığı Kitap

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - "Ünye Şarkı ve Türküleri" Kitabı / 200 sh.
 

MAKALE VE KÖŞE YAZILARIM - I

TARİHÎ PERSPEKTİFTEN
ÜNYE’YE BAKIŞ
(Kasım 2009 tarihli Ünye Vizyon Gazetesi'nin Yıl : ?, Sayı : ?, 'Ünye Ufkunda Tarih' köşesinde yayımlandı.)

M. Ufuk MİSTEPE Sözlü Tarih Programı'nda Araştırmacı ve Tarihçi Aynur TAN'la - 13.05.2005 / Ünye
 
Hazırlayan ve Sunan : Aynur Zeren TAN

            Bugün, saygıdeğer hemşehrilerimle tarihî perspektiften Ünye’ye bakışta birlikte yeni bir pencere açıyor olmanın kıvancını yaşıyorum. Yerel günlük ciddi bir gazetede haftada bir gün de olsa Ünye Tarihi’ni masaya yatırabilmek, objektif altına almak sorumlu gazetecilik anlayışının önemli bir göstergesidir diye düşünüyorum.

            Günümüzde Ünye’nin.. Emekli Tarih Öğretmeni Aynur Zeren TAN Hanımefendi ile Tarihçi Osman DOĞAN’ı yetiştirmiş olması, geniş okuma kültürü ve araştırmacı kimlikleriyle Ünye’ye damgasını vuran Sayın Yüksel ŞEN ve Sayın İrfan IŞIK Beyefendileri basınımızın.. yayınlarıyla ve köşe yazılarıyla günümüze taşıması, Osmanlıca’ya vâkıf kütüphanecilik deneyimli Sayın İrfan DAĞDELEN ve Sayın Sabri BACACI’yla belgesel ufkunun açılması, İpekyolu’nda Ünye’ye yeni bir güzergâh açan Sayın Yaşar ARGAN’ın kervana katılması, Ünye (Genç) Yerel Tarih Grubu’nun saygıdeğer üyelerinin geçmişteki çalışmaları, ÜTAG üyeleri nezdinde Sayın Ahmet Derya VARİLCİ ve Sayın Ahmet KABAYEL’in yakın tarihte iz bırakmaları ve adını anmak istediğimiz ama zikredemediğimiz Ünyeli birçok kalem erbabı ve eser yazarının kaynak olarak bizlere geçmişimizi belgelerle sunuyor olması ve kayıt altına almaları Ünye’mizin tarihsel onurudur.

Resimli Ünye Rehberi/1930 ve Ünye Ticaret ve Sanayi Odası 1923 - 1933 İktisadî Hareketleri

Telif ve Tertip Eden : M. Bahaattin (Güler) Fotoğraflar : Ahmet Hüseyin (Şen)

            Ünye literatüründe yayınları etüt ettiğimizde bizlere bırakılan tarihî belge ve bilgilerin yok denecek kadar az olduğunu görürüz. Kelleroğlu M. Bahaattin (GÜLER)’in Resimli Ünye Rehberi (1930), Ünye Ticaret ve Sanayi Odası’nın 1923 – 1933 İktisadî Hareketleri (1933), Orhan BORA’nın Turistik Yeşil Ünye Rehberi (1969) adlı kitapları ilk nüveleri yakın tarihimizde kalıcı kılarken, Sayın Ömer ÇAM ve Sayın Hasan Tahsin (SAY) KADIOĞLU Hocalarımız ile basında ilk tarihî adımların izleri atılmıştır. Prof. Dr. İ. Kılıç KÖKTEN de yüzey araştırmaları ile ilk yerleşim bilgilerinin arkeolojik tespitlerini yapmıştır.

     
Turistik Yeşil Ünye Rehberi (Ankara/1969) - 27 - 28. sayfalarında yayımlandı.

            On yedi yıl uğraşı ile Ünye Belgeselleri Arşivi’ni 500’e yakın makale ve yayınla derlemeye çalışarak Aydınlık Ufuklar Sitesi’nde sizlerin desteğinizle http://unyezile.net adresinde yayınlamıştım. Artık sıra yabancı literatürü etüt etmeye ve Osmanlı Arşivi’ni günümüz Lâtince alfabesiyle Ünye Tarihi’ne kazandırmaya geldi.

            Tüm bunları yaparken bilimsel akademik sunum ve sıkıcı bir üslûpla tarihi size yansıtarak anlatmayı değil, sanki tarihimizi yaşıyormuşçasına ve kaynak göstererek sizlerle paylaşmayı yeğleyeceğim.

            Tarihî coşku ve perspektiften Ünye’ye sevgilerle.. esen kalınız…

                                                                                                                             14 Ekim 2009
                                                                                                                                  Ankara

HEKİMOĞLU İBRAHİM
(02 Kasım 2009 tarihli Ünye Vizyon Gazetesi'nin Yıl : 1, Sayı : 1, 'Ünye Ufkunda Tarih' köşesinde yayımlandı.)

            Derler ya “Memleketimin delisi de meşhur velisi de!” Meraklıyızdır deliler ve velilerle uğraşmaya. Ünye’miz için de aynı perspektiften “Eşkıyası ve evliyâsı meşhurdur!” desek abartmış olmayız her halde? Dört makale ile http://unyezile.net adresinde detaylandırdığım Hekimoğlu İbrahim de bazılarına göre EŞKIYA bazılarına göre HALK KAHRAMANI.¹

            1850 – 1860 yılları arasında Korgan Yaylası’na yakın bir köyde Hekimoğulları’nın bir oğlu dünyaya gelir. Hekimoğlu, Fatsa’nın Karataş Köyü’ndendir. Sekiz – on yaşlarında iken anası ölmüş, babası zaten kendi geçiminden aciz. Ekseriyetle Gürcüler’in oturduğu Fatsa’nın Yassıtaş Köyü’ndeki bir değirmende çalışmaktadır. Bu değirmen 1900’lü yıllarda [H. 1293 (M. 1876)] 93 Harbi muhacirlerinden Gürcü Sefer Ağa’ya aittir.⁵ Kâzım TAHMAZOĞLU’na göre Hekimoğlu (İbrahim) denilen genç Hulusi TAHMAZOĞLU’nun yanında çobanmış. Kimine göre de işçi ya da maraba! Dağlarda yaptıkları ile eşkıya olur.²

Aynalı Martiniyle Hekimoğlu İbrahim
(Fotoğrafın 1961 yılında Amerika'dan gönderildiği söylenmektedir.)

26 Nisan 1913 gecesi 8 saat süren bir çarpışmada Yassıtaş Köyü'nde vurularak öldürülmüştür.

            Sefer Ağa’nın Fadime (ya da Ayşe, Ayşa veya Zileli Narin) adlı bir kızı vardır ve Gürcü Beyi Seyyid Ağa’nın nişanlısıdır. Fadime ile Hekimoğlu gizlice buluşmaktadırlar. Gürcü törelerine göre nişanlı da olsa kızın erkekle görüşmesi teâmüllere aykırıdır. Konuyu görüşmek için Seyyid Ağa’nın evine çağrılan Hekimoğlu, burada kendisini vurmak için silâhına davranan Yusuf’u daha atik davranarak öldürür. Yeğeni öldürülen Seyyid Ağa’nın ve muhacirlerin kendisinden intikam alacağını bilen Hekimoğlu soluğu dağda alır. Cinayeti nefsini korumak için işlemiş olduğuna kimseyi inandıramayacaktı ve haksız yere bu cezayı çekecek olsa bile hapishanede onu Gürcüler yaşatmayacaklar ve adamları eli ile öldürteceklerdi. İster istemez dağları kendisine mesken tutmak, kanun dışı bir hayat sürmek durumundaydı.³

            Hekimoğlu Çetesi bir yıl sonra 11 kişi olup, hükûmetin başına büyük belâ oldular. Tokat, Zile, Niksar, Ünye, Fatsa, Kumru ile Akkuş arasındaki yerlerdeki geniş arazide istediği gibi at koşturuyordu. Zorda kalmadıkça adam öldürmemeye dikkat ederdi. Halka zulüm etmekle tanınmış kişilere musallat olup, bunlardan aldığı paraların bir kısmını fukara, yardıma muhtaç köylüye de dağıtırdı.³

            Yusuf TAHMAZOĞLU’na göre Tepealan Yaylaları’nda kendi köyü Yassıtaş’ta saklandığı yerde 13 Nisan 1329 (26 Nisan 1913) tarihinde pusuya düşürülen Hekimoğlu’nu⁵ kardeşi Hasan TAHMAZOĞLU tek kurşunla vurur. Yaralı halde kaçarken yerde yatarken yakalanan Hekimoğlu’nu yanlarındaki gözcü / kılavuz (muhtemelen Keşişoğulları’ndan Todor ya da Yorika) boğarak öldürür.²

Hekimoğlu'nun 26 Nisan 1913 Gecesi Öldürüldüğüne Dair Belge
Müderris Yusuf vs. İmzasıyla Ünye'den Çekilen Telgrafname

(BOA DH. MTV 55/48) - (BOA DH. İD. 124 - I/13)

            Hekimoğlu ve Alanlı Mehmet’in cesetleri at üzerinde Fatsa Cumhuriyet Meydanı’na getirilir. Yunanlı misyoner Fotoğrafçı Jan o ânı görüntüler. 1961’de Amerika’dan gönderilen fotoğrafla Aynalı Martin’iyle cesetler ve takip müfrezesi ile kır serdarları belgelenir. Fotoğraftaki 1910 tarihi doğru değildir.¹

            Halkın sağ duyusu galip gelir ve olay Gürcü / Türk çatışmasına dönüşmeden kapanır. Yavuklusu Zileli Narin adına “Narinim” tekerlemesiyle yakılan Hekimoğlu Türküsü’ndeki Dadyan ASLAN sözcüğü de aynı amaçla 1966 yılında Ümit TOKCAN bestesindeki türkü sözünden kaldırılarak “Ünye, Fatsa bir oldu da Narinim baş edemedim.” biçiminde değiştirilir.⁴

            Ünye halkı, bütünlük ve huzur adına fertlerini birbirine düşürecek oyunlara gelmemelidir.

                                                                                                            15 Ekim 2009
                                                                                                                  Ankara

Ordu Belediyesi - Karadeniz Tiyatrosu Ekibi

"Hekimoğlu - Aynalı Martin" Oyun (2 Bölüm)

              KAYNAKÇA :

            ¹ MİSTEPE, M. Ufuk - Aynalı Martin ve Hekimoğlu / 28.07.2004.
            ² TAHMAZOĞLU, Kâzım – Hekimoğlu’nun (İbrahim) Vuruluş Hikâyesi / 06-07.07.2004.
            ³ DOĞAN, Osman – Tarih Boyunca Ünye / Hekimoğlu İbrahim / 2003.
            ⁴ ÖZ, Hasan – Dadyan Aslan Efendi ile Başedemedim! / 01.07.2004.
            ⁵ YÜKSEL, Ayhan – Ünlü Eşkıya Hekimoğlu İbrahim ile İlgili Yeni Bilgiler / 2000.
            ⁶ BACACI, Sabri – Tarihin Bir Döneminde Ünye ve Çevresinde Yaşanan Olaylar / 2008.
            ⁷ SERTOĞLU, Murat – Kahramanlar Kahramanı Hekimoğlu / 1983.

TARİHTE ÜNYE ADLARI
(03 Kasım 2009 tarihli Ünye Vizyon Gazetesi'nin Yıl : 1, Sayı : 2, 'Ünye Ufkunda Tarih' köşesinde yayımlandı.)

            Kentlerde profesyonel ya da amatör yerel tarihçilerin yetişmiş olması sürdürülebilir turizm potansiyeli açısından önemli bir avantajdır. Ünye’miz bu açıdan geleceğine iyimser bakabilir. Antik yerleşkelerin çok azında Ünye isimleri gibi 76 farklı kullanım şekline rastlarız.

            Ünye adlarının tarihî dönemlerde ve haritalardaki değişik kullanımına ilişkin detayları http://unyezile.net/yabanci.htm adresinde yayınlamıştım. Bu isimlere ulaşmak için yıllarca kütüphane ve sahafları dolaşmak ve ayrıca internette koleksiyoncuların 6.500 haritasını en az dörder kez büyütmek suretiyle tetkik etmek zorunda kaldım.

            Milât öncesi tarihte Demir Ülkesi Ünye (Unich Iron Smelted) olarak bilinen ilçemizin en eski adının Homeros’un (M.Ö. 850) İlyada Destanı’nda⁴ Khalybe’lerin (Kalibler) yerleşim bölgesi Canik hinterlandındaki Alizonlar’ın başkenti Gümüş Yurdu Alübe (ALYBĔ, where there are mines of silver) olarak geçiyor olması da anlamlıdır (Bkz. http://unyezile.net/alybe.htm ).²

M. Ufuk MİSTEPE, Ünye Adlarını Dünya Kaynaklarından Tarıyor.

Aylık Ünye Haber Postası Gazetesi - Ocak 2009, Yıl : 1, Sayı : 6, 2 TL, 2. sayfada yayımlandı.

            Strabon’a göre⁸ Ksenophon’un “Khalybes” dediği halk kendi zamanındaki “Khaldai” halkı. Bu ülkede gümüş ve demir madenleri bulunuyor. Amisos’un (Samsun) doğusunda yaşayan bu halk ayrıca balıkçılıkla da geçiniyor. “Alybě” ve “Khalyb” adlarının kökleri eski Anadolu dili Luvice’deki iki sözcükten gelmiş olabilir mi? Bunlar “tuz” ve “deniz” anlamlarına gelen “ali” ile “iskele” ve “kıyı” anlamlarına gelen “kala” sözcükleri. Buna dayanarak, bu sözcüklerin her ikisinin de birbirinden üç yüz yıl arayla anılan aynı yerin adına kök olduğu önerilebilir. Birincisini kullanan Homeros, hiç gitmediği ama deniz kıyısında olduğunu bildiği ülkenin “ali” sözcüğüne göre adlandırıldığını düşünüyor belki de?

XIX. Yüzyıl Trabzon Vilâyeti - Ounieh ve Ordou

            M. Bahattin Bey tarafından 1930 yılında yayımlanan ilk Ünye kitabı Resimli Ünye Rehberi’nin 12. sayfasında “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vukubulan Turuva muharebei meşhuresinden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup ismi kadimi (ONE) veyahut (ONEY)dir” ifadesi yer almaktadır. Yaptığım araştırmalarda One ve Oney isimlerine bugüne dek ne yazık ki yazılı bir belgede rastlamam mümkün olmadı!³ Halen, bu kaynak var ise aramaya devam ettiğimi söyleyebilirim. http://unyezile.net/oney.htm

1751 - Themiscyra - Heraclius - Thermodon A - CENA (Ünye)
Robert de Vaugondy, Didier, 1723-1786 ; Robert de Vaugondy, Gilles, 1688-1766

http://www.davidrumsey.com/maps2436.html

            Lâtince harflerle ilk olarak ÜNYE adının hangi kaynakta kullanıldığını tespit etmem de mümkün olamadı! Muhtelif dillerde yazılışları farklı olsa da sesli ifade olarak ÜNYE şekliyle çok eski tarihlerden beri telâffuz ediliyor olması ihtimal dahilindedir.

            İşte sizlere alfabetik olarak bugüne dek tespitini yaptığım 76 farklı Ünye adı¹ : Alybě, Annia, Cena, Coena, Conea, Enoe, Enoë, Eunich, Eunieh, Hinio, Homorie, Honie, Honio, İnaos, İnaus, İnavus, İneo, İneos, İnoi, İnoïo, Oenaeum, Oenaeun, Oenaion, Oeneo, Oeneon, Oenes, Œnoe, Oenoe, Oenoé, Oenoë, Oenoe ats. Cena, Œnoos, Oenos, Οινόη, Oinaion, Oinäum, Oinia, Oinios, Oinoe, Oinoh, Oinoi, Oinoie, Oinos, Omtrio, Omnie, One, Onea, Oneo, Oney, Onie, Onié, Oninio, Onio, Onitrio, Onitrus, Ounia, Ounié, Ouniê, Ounièh, Ounieh, Ouyo, Uenye, Unıa, Unia, Uniah, Unich, Unie, Unié, Unieh, Unîeh, Ünië, Ünieh, Üniya, Ünyüs, ÜNYE.^{5, 9, 10, 11, 12, 13, 14.}

            Tarihî coşku ve perspektiften Ünye’ye sevgilerle.. esen kalınız…

                                                                                                   16 Ekim 2009
                                                                                                        Ankara

Eunich, Martin R.M. Tallis, J.&F.

http://www.lib.unimelb.edu.au/collections/maps/walker/

                KAYNAKÇA :

              ¹ MİSTEPE, M. Ufuk – Yabancı Metinlerde ve Haritalarda Ünye Adları / 1999.
              ² MİSTEPE, M. Ufuk – Homeros’un Alybé’si Ünye / 2007.
              ³ MİSTEPE, M. Ufuk – One ve Oney Gerçeği / 2008.
              ⁴ HOMEROS – İlyada (Destan) / Ocak 1998.
              ⁵ BRYER, Anthony and WINFIELD, David - Oinaion and The District of Chalybia.
              ⁶ TEXIER, Charles – Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi (Asie Mineure) / 2002.
              ⁷ FREELY, John - The Redhouse Guide to THE BLACK SEA COAST of TURKEY / 2004.
              ⁸ STRABON – Coğrafya (Geographika) / 1969.
              ⁹ DEMİR, Necati Prof. Dr. – Tarihin Derinliklerinden Osmanlı Dönemi’ne Ünye Tarihine Kısa Bir Bakış.
            ¹⁰ RUMSEY, David – Map Collection http://www.davidrumsey.com/index.html
            ¹¹ The University of MELBOURNE – Map Section Image Database.
            ¹² GÜNEY, Mürselin Dr. – Ünye Adı http://www.unye.net/ISIM.HTM
            ¹³ University of Texas Libraries – Perry – Castañeda Library Map Collection
                http://www.lib.utexas.edu/maps/index.html
            ¹⁴ DOĞAN, Osman – Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye / 2006.

     
Başa Dönmek ve Sayfa Devamını İzlemek İçin Tıklayınız