MEDENİYETLER BEŞİĞİ ANADOLU'DA ZİLE'MİZİN TARİHÎ VE SOSYAL KÜLTÜRÜ (Bu sayfa en son 09 Temmuz 2006 tarihinde güncellenmiştir.)

 Buram Buram Anadolu Kokan Zile

Hititler Dönemi'nde önemli birer yerleşim yeri olan Tapigga (Maşathöyük)
ve Anziliya (Zile Höyüğü), M.Ö. 15. yüzyıldan sonra Hititler'in en büyük düşmanlarından
Kaşkalar'ın birçok saldırısına uğradı. M.Ö. 8. yüzyılda Frigler'in yönetimine
giren yöre, M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerler tarafından yağmalandı. Ardından M.Ö. 6.
yüzyılda Persler'in, M.Ö. 4. yüzyılda da Makedonlar'ın denetimine girdi. M.Ö. 3.  yüzyılda
Pontus Krallığı'na bağlandı ve M.Ö. 66'da Romalılar'ın eline geçti.

Bir Kültür Hizmeti - İpek Yolu'nda Zile Kalesi'ne Uzanan
SEZAR YOLU ve Arnavut Kaldırımlar

 II. Pharnakes, M.Ö. 47'de Sezar'ın karısının adı verilen  Zela şehrinde (bugün Zile)
yapılan ve kısa süren bir savaşta Julius Caesar tarafından yenilgiye
uğratıldı ve Zile hinterlandı savaş alanında şu önemli sözler
savaş arabasının arkasına ya da bir çift kitâbeye yazıldı.
"Veni, Vidi, Vici - Geldim, Gördüm, Yendim".

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 2003

11. yüzyıl başlarında Bizans'ın Armeniakon Theması'nın sınırları
içerisinde yer alan yöreye aynı yüzyılın ikinci yarısında Türkmenler gelmeye başladı.
Danişmendliler'in ve Anadolu Selçukluları'nın egemenliği altında kalan yöre,

13. yüzyıl ortalarında Baba İshak Ayaklanması'ndan etkilendi.

İlhanlılar'ın denetimi  altındayken Moğol valileri tarafından yağmalandı.

Eretna Beyliği, Kadı Burhaneddin Devleti ve Akkoyunlular tarafından
yönetildikten sonra Osmanlılar'ın eline geçti. Ankara Savaşı'nı (1402) kazanan
Timur'un kısa süreli denetiminin ardından 1413'te yeniden Osmanlı topraklarına

katıldı. Celali Ayaklanmaları'ndan büyük ölçüde etkilendi. 19. yüzyıl sonlarında Sivas

Vilâyeti'nin Tokat Sancağı'na bağlı bir kaza olarak yönetiliyordu.

Zile (Zileh) ve Ünye (Ounie)

Kitchin, Thomas 1787 - http://www.davidrumsey.com/maps2597.html

Araştırma : M. Ufuk MİSTEPE

Zile ve Ünye - Zilleh ve Eunich Martin, R.M. ; Tallis, J. & F. 1851 http://www.davidrumsey.com/maps2603.html

Zile ve Ünye - Zileh ve Ounie Kitchin, Thomas 1787 http://www.davidrumsey.com/maps2532.html

İdarî ve Sosyal Durum

            5 kasaba, 110 köy, 24 mahalle ve 5 mezrası bulunan ilçe köylerinin genelde yerleşim konusunda bir sorunu mevcut olmayıp, yaz, kış köylere ulaşım tümüyle sağlanmaktadır.

            Zile İlçe merkezinde evler, yakın zamana kadar kerpiç ağaç karışımı ahşap bir stilde yapılmakta idi. Bugün bu evlerin büyük çoğunluğu koruma altına alınarak "sit alanı" haline getirilmiştir. Ancak son yıllarda yurdumuzun her yerinde görüldüğü gibi, şehrimizde de ahşap mimarî stildeki evlerin yanında, betonarme ve çok katlı apartmanların yapımı da her geçen gün artarak devam etmektedir.

İstasyon Caddesi'nde Tarihî Bir Ev

            İlçede geçmişte çok yaygın olan geleneksel aile tipi son yıllarda çekirdek aile tipine dönüşmeye başlamıştır. Ancak bazı köylerde ataerkil aile yapısı halen devam etmektedir.

Darp Yapan Sultan : Tokat Meliki Süleyman Şah II  Saltanat Dönemi : Meliklik dönemi belli değil.  Boyutları : 29 mm, 7.20 g  Sikkenin Tarihi : Belli değildir.  Basıldığı Yer : Belli değildir.  Malzemesi : Bakır  Tekniği : Dövme (Darb)  Konu Ön Yüz : Süvari figürü, Arka Yüz : Yazı motifi  İlgili Koleksiyon : Yapı Kredi Bankası Müzesi

Zile ve Ünye (Sileh ve Üniya) - 1922
Bartholomew, J. G. (John George), 1860-1920 ; John Bartholomew and Son

http://www.davidrumsey.com/maps5401.html

            Örf ve adetlerine oldukça bağlı olan ilçe halkının akraba ilişkileri ve sosyal yaşamlarındaki yardımlaşma gelenekleri halen sürmektedir. Bu birleşme ve dayanışmayı bilhassa düğünlerde, seçimlerde ve ölümlerde görmek mümkündür. Zile halkı gelenek ve göreneklerine, örf ve adetlerine sıkı sıkıya bağlı, kapalı bir kenttir. Günümüze kadar bu yapının devam ettirilmesinde rol oynayan en önemli faktörlerden birisi de Zile'nin göç alan değil göç veren bir kent konumunda olmasıdır. Zile'den dışarıya göç olayı yaşanmaktadır. Bugün Türkiye'nin neresine giderseniz gidin mutlaka Zileli ile karşılaşırsınız. Turhal ilçesinin % 40'ı Zileli'dir. En fazla göç Turhal'a olmaktadır.

Zile'nin Bindallı Hanımları (18.12.1949)

            İlçe ve köylerinde genelde tek evlilik söz konusu olup, yaygın olan görücü usulü evlilik ve düğün yapma âdeti halen devam etmektedir. Kız istemeden gelin almaya kadar geçen sürede yöresel özellikler gösteren birçok âdetler, günümüzde her alanda görülen gelişmelere ve değişmelere rağmen önemini ve özelliklerini hala korumaktadır. Yakın zamana kadar alınan başlık parası genelde kaldırılmıştır.

Zile'den Kapağının İçi Kalem İşi İle Bezenmiş Bir Sandık

Kent Rehberi ve Antikacı Mustafa DOĞTAŞ Fotoğraf Arşivi

            Günlük kıyafet olarak giyilmeye devam edilen yöresel özellikler taşıyan giysiler, bazı köylerde otantik yapısı içinde yaşamaya devam etmektedir.

            İlçe ve köylerinde undan yapılan helle çorbası, erişte, makarna ile şifa niyetiyle baharda toplanarak yenen kaba pancar ve madımak en çok bilinen yöresel yemeklerdir. Ayrıca bat, duru pekmez, kuşburnu meyvesinden yapılan kuşburnu reçeli, çökelekli, çerkez pastası, hingel, cılbır, kuskus, kara bakla dolması ve haşıl yöreye özgü diğer yemek türleridir.

            İlçemizde halkın adak kurbanı kesip zaman zaman ziyaret ettiği çok sayıda ziyaretgâh bulunmaktadır. Bunlar arasında en çok tanınan ve ziyaret edilenler : Çeltek Baba, Şeyh Ahmet, Ömer Dede, Arap Dede, Huykesen, Ayna Dede, Pervane Baba, Abdal Musa, Karaşeyh Baba, Şıheylik Baba, Şeyhi Sal Sal Yatırı'dır.

            İlçede 850 kişilik bir sinema salonu mevcut olup, tiyatro ve konserler burada icra edilmektedir. 4000'e yakın günlük gazete ve dergi satışı yapılan ilçede 2 tane mahallî gazete (Özhaber, ve Gündem) çıkarılmakta, ilçe ve çevresine yayın yapan 1 tane yerel televizyon kanalı (Zile TV) ile 2 tane radyo kanalı (Asena Önder FM, Umut FM) bulunmaktadır.

Antik Yahyalı Zile Halısı - Kök Boyalı Kilim - Anatolia XIX. Yüzyıl Zile Halısı
           

Bir Lâz Reisi - Tokat 1915 Pontus Şarkıları 1930 Ses Kayıtları Albümünden

Müzisyenler ve Katolik Papazlar - Tokat 1915 Fotoğraf : Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Arşivi

Ekonomik Durum

            Halk genelde tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Vatandaşlar arasında az da olsa ticaret ve sanayi alanında uğraşanlar da bulunmaktadır. İlçede son zamanlarda, özellikle 1996 yılından sonra sanayi alanında kayda değer gelişmeler yaşanmaya başlamıştır. İlçede un ve yem sanayii, tekstil ve sentetik sanayii, elektrik dinamoları, muhtelif sanayi makinaları, cam ve toprak sanayii, tarım âlet ve makinaları, her türlü plâstikten mamul ayakkabı, mobilyacılık, muhtelif gıda ve temizlik maddeleri alanlarında 55 küçük ve orta ölçekli işletmede üretim yapılmaktadır.

            Sulanabilir arazinin az olması, sanayi yatırımının olmayışı nedeniyle bilhassa köylerden büyük kentlere, özellikle İstanbul ve Turhal'a yerleşmek üzere göçenlere ve mevsimlik işçi olarak gidenlere rastlanmaktadır. Yüzölçümü itibarıyla 151.200 hektar alana sahip olan ilçemizde tarım modern yöntemlerle yapılmaktadır. Nüfusun % 60'ı tarımla uğraşmaktadır. % 80'i kıraç olan tarım arazisinin bir bölümü Boztepe, Belpınarı ve Koçaş Göletleri'nden sulanmaktadır.

            İlçede ve köylerde ormandan yakacak olarak faydalanılmasının yanısıra yakın zamana kadar evlerin yapımında orman ürünlerinin kullanılması ve bilinçsiz kesim ormanların yok olmasına neden olmuştur. Akabinde bilinçsiz avlanma nedeniyle de yörede bol olan av hayvanlarına da az rastlanılmaktadır. Orman ve av hayvanları katliamının yeni neslin pırlanta gençleri önderliğinde önleneceği umulmaktadır.
                                                             Kaynak:Tokat 1998 Yıllığı ve Zile Tanıtım 1994

                Şehrin ekonomik hayatında önemli yer tutan tarım ürünlerinin başlıcaları; buğday, arpa, nohut, mercimek, fiğ, fasulye, patates, soğan ve sanayi ürünlerinden şeker pancarı ile ayçiçeğidir. Kalite bakımından Türkiye standartlarını yakalamış olan haşhaş bitkisi üretimi TMO Genel Müdürlüğü'nün iznine bağlı olarak kısmen yapılmaktadır.

              Yakın zamana kadar halk arasında bağ kaynatma olarak tâbir edilen hemen hemen her aile tarafından kış hazırlığı içinde yapılması gelenek haline gelen duru pekmez (esmer ve sıvı olur) ve çalma pekmez, köme (cevizli sucuk) bugün eskisi kadar yapılmamaktadır. Ancak Zile Pekmezi adıyla ticari amaçlı sanayi üretimine başlanılmıştır.

Çalma Pekmez Yapan Kadınlar

(Yağlıboya Tablo 90X110 İlhan TRAK)

                En az pekmezi kadar meşhur olan ve yöreye has ananevi usullerle yapılan Zile leblebisinin yapılması da iki usta dışında terkedilmiştir. Bugün yapılan leblebiler hazır olarak Tavşanlı, Çorum ve Eskişehir'den gelmektedir.

Bindallı Zile Kostümleri (Melahat DEMİRKOL, Remziye ŞIKLAR ve Münire ÖZGÖK Hanımlar)
 

Zile hızla sanayileşiyor

            Tokat il, ilçe ve beldeleriyle kalktığı sanayi atağında hızla ilerlerken, Zile'de yapılan Zile Tekstil A.Ş.'nin temel atma töreniyle ilin tekstil fabrikalarına bir yenisi daha eklendi. Zile'de 8 müteşebbisin bir araya gelerek kurduğu Zile Tekstil A.Ş.'nin temel atma törenine yöneticiler ve kalabalık halk topluluğu katıldı.

            Temel atma töreninde, "İnanıyorum ki gelecekte benzeri fabrikalar çoğalacak ve Zile'de pek çok sanayi kuruluşu ortaya çıkacaktır" diyen Milletvekili Metin Gürdere "Beni en çok mutlu eden 8 kişinin bir araya gelmesi; kimse tek başına sanayi kuruluşu kuramaz; önemli olan bir araya gelmektir." şeklinde konuştu.

Sanayi Sitesi'nden Hüseyin Gazi Tepesi'nin Görünümü

            Vali Ayhan Çevik kendisine düşen en büyük görevin Tokat'taki sanayileştirmeyi hızlandırmak
olduğuna işaret ederek, bu manâda yapılan çalışmaların sonucunun Tokat ve ilçelerinde organize
sanayinin kurulmasının olduğunu kaydetti. Şu anda Tokat'ın Türkiye genelinde dokuma sanayiinde
7. sıraya geldiğini söyleyen Çevik, "Anadolu kaplanlarının artık kendi memleketlerine yatırım
yapmaları beni mutlu etti. Zile Tekstil A.Ş.'yi kuran ortakları tebrik ediyorum" dedi.
                                                                                                                                                          Tokat Gazetesi

Koşancı - Sayacı (Saraç) ve Semerci
   

Darp Yapan Sultan : Tokat Meliki Süleyman Şah II  Saltanat Dönemi : Meliklik dönemi belli değil.  Boyutları : 29 mm, 7.20 g  Sikkenin Tarihi : Belli değildir.  Basıldığı Yer : Belli değildir.  Malzemesi : Bakır  Tekniği : Dövme (Darb)  Konu Ön Yüz : Süvari figürü, Arka Yüz : Yazı motifi  İlgili Koleksiyon : Yapı Kredi Bankası Müzesi

ZİLE'MİZİN YANIK TÜRKÜLERİ
 

http://turkudostlari.net/listele.asp
http://www.turkuler.com/nota/tumliste.asp?harf=&id=&s=0

Çerkez Kostümlü Adamlar - 1922 Öncesi

Fotoğraf : Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Arşivi

Yakın Tarihte Eğitim, Basın ve Yayın
1871 tarihli Sivas Salnamesi'ne (Yıllığı'na) göre Zile'de 10 müderris, 88 medrese öğrencisi, 12 okul ve
267 öğrenci olduğundan bahsedilmektedir. 1898 tarihli Maarif Salnamesi'ne göre Zile'de 40 öğrencinin
öğrenim gördüğü bir rüşdiye mektebi bulunduğu anlaşılmaktadır. 1903 tarihli Maarif Salnamesi'ne göre
de mevcut 10 medresede (Zinciriye, Kislik, Nakkaş, Aranbot, Cami-i Kebir, Karaköle, Yazılmış,
Kavak, Ececiöyük ve Eryaç Medresesi) 370 öğrenci öğrenim görmüştür.

                                                                                                                                                                                                                                          Kaynak : Zile Tanıtım 94

     GOP LAN MAAMUT!!!
                     (Zile Mahallî Ağzıyla)

 

Ciseli bi zabahdı

Garadini Bağları’nda bıldırın yağan…

Serinliğinde toplarken zavzu ve kirazları

Höğme, maviliğinde gülümsemeye çalıştı

Arasından bulutların…

            Amedenden bostan yüklü eşek arabası

            Hızınan geçiverdi nasibini aramaya!

            Vay anaan babaan gııı!!!

            Gennaba da binmiş terekesine arabanın bağele,

            Üzerinde fin, deyme gençleri çatlaturcasına…

            Gop lan Maamut!

            Gediyo görüyon mu?

Culfalıkda dokunur arapgiri…

Galevleynen, aynalı çaruğu da bi giyen mi?

Goşuver gız başoğmaaa!!!

Ağşama da culuk dolması zebil diyolar…

Ceviz ağacından kozları silkeleyüp

Köme yapmak âdeddür Zile’mizde.

Bahçesinde zarzalak gokusuynan

Yer sofrasunda toyga çorbası gaşuklamak mı?

Aboooooooo!!!

Yime de yanında yat lan…
                                             Mahmut Ufuk MİSTEPE
                                         25 Mayıs 2003/Ankara 23:12

Darp Yapan Sultan : Tokat Meliki Keykubat (Melik-i Mansur) I  Saltanat Dönemi : 1210 - 1213 ?  Boyutları : 21 mm, 3.40 g  Sikkenin Tarihi : 608 H. (1211 - 12)  Basıldığı Yer : Tokat  Malzemesi : Dirhem  Tekniği : Dövme (Darb)  Konu Ön Yüz : Süvari figürü, Arka Yüz : Yazı motifi  İlgili Koleksiyon : Yapı Kredi Bankası Müzesi

Muhittin Aksoy İmalâtı Telkari Usulü Gelin Kemeri

Bekir Aksoy Fotoğraf Arşivi

Zile Kale Mazgalından Manzara                                                                Sepetci Sokak/Zile
   

Zile Arastası/Şeyh Tusî Sokak - Boyacı Hasan Ağa Camii ve Çifte (Şehir) Hamam      
   
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 10.02.2003

TURİZM

Tur İşletmeciliğinde Zile Kalesi - Anzilia Höyüğü - Veni - Vidi - Vici

Gazete İlânını Gönderen : Bekir ALTINDAL

Zile/Şehir Meydanı

Zile Karadini Bağları Mevkiinde Gümele

(Yağlıboya Tablo 50X70 cm İlhan TRAK)

               Zile Mimar Numan Sokağı/Nispet Konağı                  Zile'den Bahar Manzarası (Foto : Nihat Akyunak/Ressam)
  

Bir Müzisyen - Tokat 1915

Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Arşivi

Eğitim

             İlçede GAZİOSMANPAŞA (G.O.P.) Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu'nun yanı sıra, 13 tane ilköğretim okulu, 7 tane lise ve dengi okullarda eğitim ve öğretim faaliyetleri yürütülmektedir.

            TOKAT İLİNE 67 KM MESAFEDEDİR. DOĞUSUNDA TURHAL VE AMASYA, KUZEYİNDE AMASYA VE YOZGAT, BATISINDA YOZGAT VE ARTOVA VE GÜNEYİNDE TURHAL VE ARTOVA İLE ÇEVRİLİDİR. İLÇENİN RAKIMI 716 M OLUP YÜZÖLÇÜMÜ 1511 KM²'DİR. İLÇEYE 5 KASABA, 110 KÖY VE 5 MEZRA BAĞLIDIR. İLÇE MERKEZİ NÜFUSU 64.012, BAĞLI BELEDİYE VE KÖYLERLE 130.240'DIR.

            İLÇE EKONOMİSİ TARIM VE HAYVANCILIĞA, AZ DA OLSA TİCARET VE SANAYİYE BAĞLIDIR. YAYGIN OLARAK TARLA TARIMI YAPILMAKTADIR. YETİŞTİRİLEN ÜRÜNLERİN BAŞINDA HUBUBAT GELMEKTEDİR. MERA VE BESİ HAYVANCILIĞI İLE SIĞIRCILIK DA YAPILMAKTADIR. BAŞTA UN VE YEM SANAYİİ OLMAK ÜZERE DOKUMA SANAYİİ DE GELİŞMEKTEDİR. İLÇEDE SİNEMA, KONSER VE TİYATRO SALONU, 3 ADET MAHALLÎ GAZETE, 1 ADET TELEVİZYON VE 2 ADET RADYO MEVCUTTUR.

            TARİHİ ESERLER İÇİNDE ZİLE KALESİ, KALENİN DOĞU YÖNÜNDEKİ KAYALARIN OYULMASI İLE YAPILAN VE ROMA DÖNEMİNDEN KALDIĞI ANLAŞILAN ANFİTİYATRO, KALENİN KUZEYDOĞU TARAFINDA BULUNAN KAYA MEZARI, ÇAY PINARI, İMAM MELİKİDİN TÜRBESİ, ŞEYH MUSA FAKİH TÜRBESİ, ULU CAMİ, ÇİFTE HAMAM, YENİ HAMAM, MAŞAT HÖYÜK, NAMLI HİSAR KALE, ANZAVUR MAĞARALARI, HACI BOZ KÖPRÜSÜ, KOÇ TAŞI, MANASTIR HARABELERİ GÖRÜLMEYE DEĞER TARİHİ ESERLER ARASINDADIR.

Tarihî Zile Panayırı

Anziliya Kenti'nin kurulmuş olduğu tepede bazı askerî ve idarî yapı kalıntılarına rastlanır.
İpek Yolu'nun geçtiği Zile'de başlıca tarihsel yapılar arasında Zile Ulucamisi, Hoca İshak Camisi, Boyacı Hasan Ağa Camisi, Musa Fakih Türbesi, Yenihamam, Çiftehamam ve Zile Kalesi'ni sayabiliriz.

Zela - http://xena.lib.unimelb.edu.au/cgi/map_view.cgi#top

Zelitis - ZELA / Sanson, Guillaume - 1676

Darp Yapan Sultan : Tokat Meliki Süleyman Şah II  Saltanat Dönemi : Meliklik dönemi belli değil.  Boyutları : 29 mm, 7.60 g  Sikkenin Tarihi : Belli değildir.  Basıldığı Yer : Belli değildir.  Malzemesi : Bakır  Tekniği : Dövme (Darb)  Konu Ön Yüz : Süvari figürü, Arka Yüz : Yazı motifi  İlgili Koleksiyon : Yapı Kredi Bankası Müzesi

Zile'den Panoramik Bir Görünüş/1960'lı Yıllar