Hazırlayanlar : Vâli Muavinleri
Tayyar TOPRAK - Saffet K. BEKÂROĞLU

CUMHURİYETİN 50. YILINDA
ORDU 1973 İL YILLIĞI
ÜNYE PASAJLARI - 1

Fotoğraf : Ressam Üzeyir KOYUN

ÜNYE İLÇESİ :

            TARİHÇE :
            (Not : Kaynak olarak Orhan Bora'nın Turistik Yeşil Ünye Rehberi isimli eserinden faydalanılmıştır.)

       
Ünye'de Jeolojik Araştırmalar Makalesi'nin Yazarı Eğitimci Orhan BORA

            1963 - 1965 yılları arasında Dil - Tarih - Coğrafya Fakültesi Prehistorya Kürsüsü Profesörü İsmail Kılıç KÖKTEN yönetimindeki arkeolojik kazılar, Ünye tarihinin M.Ö. XV. bin yılına kadar uzandığını kesin olarak ortaya koymuştur.

            Özellikle Kabataş, Yontmataş Çağları, Yüceler Köyü ile Cevizdere yöresinin içlere kadar uzanan tabii mağaralarında (Abrie sur roche) yaşanmıştır.

            İlk önceleri, iklim şartlarının değişmesi üzerine, Orta Asya'dan batıya göç eden kavimler Anadolu'nun Çoruh, Kızılırmak ve Yeşilırmak Vâdileri’ni izleyerek, sahilin tabii mağaralarından ve güneşli plajlarından ziyâdesiyle faydalanmışlardır. Sondaj mahiyetindeki arkeolojik kazılarda ele geçen buluntular, yukarıdaki teoriyi desteklemektedir. Gerek Cevizderesi ve gerekse Tilki Mağaraları’ndaki kazılarda ilkel endüstri verileri, tahminlerin çok daha üstünde olmuştur. Bu kesimlerde yerleşen insanlar M.Ö. X - XV. bin yılları arasında uygarlıklar kurmuşlar ve daha sonraları bir kaç kol halinde Cevizderesi yöresine kadar sokulmuşlardır.

Paleolitik Vesikalar Çıkarıldı.

Tilki Kaya Sığınağı - Tozkoparan Mağaraları'nda Bulunan Âletler (M.Ö. 5000)

            Çevrenin ormanlık olması, insanların buralarda uzun sürelerle kalmasına yol açmıştır. Cevizderesi yöresinde Tozkoparan Mağaraları’nda yapılan sondaj mahiyetindeki kazılar da diptarih insanlarının deniz ürünlerinden yararlandıklarını göstermiştir. Kül yığınları arasında çeşitli hayvan kemiklerine, midye kabuklarına ve çanak - çömlek yapımcılığına rastlanılmıştır.

            Özellikle Amasyalı Strabon'un seyahatnamesinde Ünye tarihinden doğmuş olaylara sık sık işaret edilmektedir. Yapılan incelemeler M.Ö. 11. yüzyılda çevrenin Etiler (Hititler) tarafından kuşatıldığını, Kadeş Savaşı ile de Mısırlıların eline düştüğünü göstermektedir. O zaman Mısır'da sanatta ilerlemiş sanatçılar, demirin büyük bir kısmını bu çevreden temin ettikleri, Sivas ve Tokat Tarihleri’nde kaydedilmektedir. Çevrede halen demir cüruflarının varlığı, bu hususu desteklemektedir. Bu olumlu sonuçlar Ünye dolaylarında yaşamış demirci bir kavmin mevcudiyetini göstermektedir.

            M.Ö. 1270 yıllarında Truva Savaşları sonunda, Karadeniz kıyılarında kurulan sömürgelerden birisi de Ünye'dir. O zamandan kalma belgeler Ünye ismini (One, Onea veya Oney) olarak göstermektedir. Ünye, ilk önceleri Asurlular’ın, M.Ö. 722 yıllarında Kapadokyalılar’ın, sonra Mısır ve tekrar Asurlular’ın egemenliği altına girmiştir.

Çevresinde Paleolitik Belgeler Bulunan Ünye Kalesi

Mezolitik Endüstri Bulunan Tengirdekkaya Mağaraları

            Bir ara Fenikeliler'in hâkimiyetine giren Ünye, daha sonra sıra ile Makedonya Kralı Büyük İskender'in eline geçmiş, onun M.Ö. 323 yılında Babil'de ölmesi üzerine de Pont Krallığı'nın eline geçmiştir.

            Zamanla Pont hükûmetinin ayrılması üzerine Ünye, bu hükûmetin Pontpolmonyak kesiminde kalmıştır. Pont Kralı II. Mithrydates zamanında Romalıların kuşatmasına uğramış ve Mitridat'ın savunması karşısında ülke bağımsızlığına kavuşmuştur. II. Mitridat zehirlenerek ölünce, Ünye de civar kasabalar gibi Romalıların eline geçmiştir.  M.S. 395 tarihinde Roma İmparatorluğu ikiye ayrılınca, Ünye Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nun içinde kalmıştır.  Bu sırada Ünye özellikle şarapları ile ün yapmış, Bizans saraylarında aranılır olmuştur.  İstanbul 1453’de Türkler tarafından alınınca, Ünye şarapları Roma'ya gitmez olduğundan Romalı şâirler "Gelmez oldu artık Oney'in şarapları" diye yakınmışlardır.

            Sonraları Ünye, Selçuk hükümdarlarından III. Alparslan'ın ümerasından Melik Ahmet Danişmend Gazi'yi, aldığı yerler kendisine bırakılmak şartıyla, Niksar, Çorum ve Çankırı yörelerine göndermiştir. Danişmend Gazi Sivas, Çorum, Niksar, Kayseri ve Çankırı dolaylarını alarak Canik'de Helgünleit Kalesi’nin kuşatılmasında şehit düşmüş ve ölüsü götürülerek gömülmüştür. 1020’de Danişmend Gazi'nin küçük oğlu Mehmet Gazi ülkesinden çıkarılarak, vezirin haremi aracılığı ile Abbasi Halifesi Muktebilâh'ın huzuruna götürülmüş ve ilgili Selçukîler’den Süleyman'ın hemşiresi ile evlenerek memleketini kurtarmıştır. Bu zat Ünye'nin yüksekte kalan köylerini geri aldığı bir sırada şehit olmuştur. Mezarının halen Çamurlu Han’daki Meliktepe'de olduğu söylenmektedir.

            Melik Ahmet Gazi'nin ölümünden sonra başa geçen Nizameddin Yağbasan Bey, Canik ve yöresini ele geçirmiştir. Yağbasan Bey'in Fenarist'deki Yağbasan Köyü’nü kurmuş olduğu kuvvetle muhtemeldir. Ünye, Danişmendliler’den sonra Taceddin Bey'in egemenliği altına geçmiştir. Taceddin Bey, Çarşamba Ovası’nın Ordubaşı Köyü’nde yönetimi devam ettiği bir sırada, Sivas'ta egemen olan Kadı Ahmet Burhanettin Bey Ünye ve dolaylarını ele geçirmiştir.

            Bir ara Trabzon Rum İmparatorluğu topraklarına dahil edilen Ünye, Fatih'in Trabzon seferi sırasında Osmanlı İmparatorluğu’na geçmiştir.

            Kâtip Çelebi'nin Cihannüma'sında Ünye'nin, Samsun livasının kazaları arasında yer aldığı yazılmaktadır.

            Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Ünye'nin Trabzon krallarından ‘Ünyes’ tarafından kurulduğunu, 100 akçalık bir kaza halinde bulunduğunu, taştan yapılmış kare şeklinde kalesi olduğunu anlatır.

            Ünye, 1876 yılında Samsun Mutasarrıflığı’na bağlı bir ilçe olmuş, 04 Nisan 1921 yılında ise Ordu İli'ne bağlanmıştır. O tarihten beri Ünye Ordu'nun şirin bir ilçesi olarak kalmıştır.

C - YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ, YAĞIŞLI GÜN SAYISI,
KARLA ÖRTÜLÜ GÜNLER İLE EN YÜKSEK KAR KALINLIKLARININ
İLÇELERİMİZE GÖRE DAĞILIŞI :

http://unyezile.net/unyekartp4.htm - Fotoğrafı Günümüze Taşıyan : Eren TOKGÖZ (İnş. Müh.) / Ünye 1951 Öncesi

            İle bağlı ilçelerin nüfus gelişimini aşağıdaki tablolardan izlemek mümkündür :

(1927 - 1940)

(1945 - 1955)

Hizmet TV ve Gazetecilik A.Ş. Fotoğraf Arşivi

(1960 - 1970)

            1970 Genel Nüfus Sayımı'na göre toplam nüfusun % 80,7'si bucak ve köylerde, % 19,3'ü de şehirde oturmaktadır. 1960 yılından sonra şehirde toplanan nüfusun hızla arttığını söyleyebiliriz.

1970 GENEL NÜFUS SAYIMINA GÖRE İL NÜFUSU :

Eski İskele - Belediye ve Halk Fırkası Binası - Feyziye İlkmektebi ve Cumhuriyet Meydanı / 1955

Fotoğrafı Gönderen : Fotoğraf Sanatçısı Süleyman İSKENDER / Trabzon

İLÇELER İTİBARİYLE ŞEHİR VE KÖYLERDE 6 VE DAHA YUKARI
YAŞLARDAKİ NÜFUSUN  OKUMA - YAZMA DURUMU BAKIMINDAN DAĞILIŞI :

Ünye'nin 11.02.1999 Tarihinde Havadan Çekilen Bir Fotoğrafı

Fotoğrafı Çeken : Racih TOKAÇ (Genel Müdür Yrd. - Operasyon)

İLÇELER İTİBARİYLE BUCAK, BELDE,
MAHALLE, KÖY ADEDİ VE NÜFUS ÇİZELGESİ :

ÜNYE İLÇESİ :

            Ünye'nin nüfusu 106.436, yüzölçümü 740 km², yoğunluğu 143'tür. Merkezle birlikte Çaybaşı ve Tekkiraz olmak üzere 3 belediyesi, bunlara bağlı 12 mahallesi vardır. Samsun'a bağlı iken Ordu'nun 1920 yılında sancak haline getirilmesi üzerine buraya bağlanmış ve Cumhuriyet'in ilânından sonra da il olan Ordu'nun bir ilçesi olmuştur. Denizden yüksekliği 10 m'dir.

Ünye'den Yalıkahvesi Koyu ve Kalebozuğu Sokak Görünümü

Kaynak : Cumhuriyet'in 50. Yılında Ordu 1973 İl Yıllığı

            İlçeye bağlı köylerin adı ve nüfusları :

            Merkez Bucağı :

            Çaybaşı (Çilader) Bucağı :

            Tekkiraz Bucağı :

            Bucak ve Köyler Toplamı : 86.988

            İlçe Toplamı : 106.436

1972 - 1973 ÖĞRETİM YILI BAŞINDA HER DERECEDEKİ
ÖĞRETİM KURULUŞLARI BAKIMINDAN İLİN GENEL GÖRÜNÜŞÜ

TARİHÎ ÖREN YERLERİ

            Ceviz Deresi Vâdisi :

            Ünye İlçesi yakınındaki Ceviz Deresi Vâdisi içerisinde Prehistorik Devre ait birçok tabii mağaralardan Taş Devri izleri tespit edilmiştir. Kazılar neticesinde bu çevrede insanların M.Ö. 10.000 yıllarında yaşadıkları ve Eski Taş Devri'ni geçirdikleri anlaşılmıştır.

Koytakkaya Mağaraları'nda Bulunan Bir İnsan Kafası (M.Ö. 5000)

Levha 1A - Yüceler Köyü'nde Yeni Paleolitik Buluntular.

            Ünye Kalesi :

            Ünye - Akkuş yolunun 5. km'sinde yolun sol kısmında sivri bir tepe üzerindedir. M.Ö. VI. yüzyılda inşa edildiği ve Pont Devri'nde de yararlanıldığı tahmin edilmektedir. Kalenin önemli bir kısmı harap olmuştur. İç kısımlarda demir bir merdivenle tünel kalıntısına rastlanır. Kaleye çıkılması çok güçtür.

Kaynak : Racih TOKAÇ - "Ünye'de Güz Sahilleri" Slaytından Alınmıştır.

ORDU'NUN YETİŞTİRDİĞİ DEĞERLER :

            İSMAİL ZÜHTÜ EFENDİ : 1736 yılında Ünye'de doğmuş ve 1806 yılında da İstanbul'da ölmüştür. Genç yaşta Ünye'den ayrılarak İstanbul'a gidip, orada yazı dersleri üzerinde çalışarak üstün başarı elde etmiştir. Bir süre yazı hocalığı yapmış ve sonradan Sarayın Sultanı Kâtibi ve zamanın Hattatlarının Reisi pâyesine ulaşmıştır. Mezarı İstanbul'da Edirnekapı dışında İbni Kemâl'e giderken Eyüp Sultan'a inen yolun dirseğindedir. İstanbul'da yüzlerce öğrenci yetiştirmiiştiir. Çeşitli tarihlerde kendi el yazısı ile birçok Kur'an-ı Kerîm yazmıştır. İstanbul'da Defterdar'da Şah Sultan Türbesi'nin iç yazıları bu ünlü hattatın eseridir.

  
İsmâil Zühdî ve Mustafa Râkım Efendi'lerden Birer Şaheser.

            MUSTAFA RÂKIM EFENDİ : 1757 yılında Ünye İlçesi'nde doğmuş ve 23 Mart 1826 tarihinde İstanbul'da ölmüştür. Tahsiline Kur'an ezberlemekle başlayıp, 12 yaşında icâzet almıştır. Daha sonra Medrese tahsilini tamamlayarak, Müderris sonunda ise Kazasker olmuştur. Gençliğinde Osmanlı Padişahları'ndan II. Selim'in bir portresini yapmıştır. Bu resmi gören bir şâir şu beyti söylemiştir :

            Yaptığı resimde Selim'i Sâlisi canlı sanıp
            Görse Behzâd-ı şehîr mutlak düşerdi hayrete,

            Kırka yakın tuğrası sayılmayacak kadar levhası, çeşme kitâbeleri vardır. Ayrıca Nusretiye Câmii'nde İkinci Sultan Mahmud'un annesi Nakş-idi Hanım'ın Türbesi'nde ayrılık çeşmesinde şahika sayılacak eserleri vardır.

Mustafa Râkım'ın Topkapı Sarayı Bab-ı Selâm arka kısmında bulunan ve malakârî tekniğiyle yapılmış yazısı.

Râkım'ın Çektiği Topkapı Sarayı Bâb-ı Hümâyun üzerinde bulunan tuğra. - Mustafa Râkım Efendi'nin Fatih - Karagümrük'teki Türbesi
"O güzel yer : Kapıları yalnız kendilerine açılmış olan Adn Cennetleri'dir." (Sâd 38/50)

            ÜNYELİ ŞÂİR MAZHAR : Trabzon İli'nde 14 yıl vâlilik yapan Haznedar oğullarından Osman Paşa'nın torunudur. Babası Nuri Paşa'dır. 1849 yılında doğmuştur. Arap ve Acem dillerini özel olarak öğrenmiştir. Çağının ünlü bilginleri, yazar ve şâirleri ile arkadaşlık kurmuştur. Şemsi, Namık Kemal, Sait ve Ebüzziya Tevfik Beyler'le şahsen tanıştığı bildirilmektedir.

            1894 yılında Ünye'de öldü. Mezarı bu ilçemizdedir. Şu "Yalvarış"ı Ünyeliler arasında pek ünlüdür.

            Ey benim rahmetli bi-gâye Hüdâ-yi ezelim
            Mazhar-ı mağferet et, yok sada-hüsn-i âmelin

            İtikadım sana, mahbubuna kuvvetli idi,
            Ey benim vâkıf-ı esrar-ü hâbiri emelim.

            Şâir, Ordulu Tıflı'nın pek yakın arkadaşıydı. Mazhar'ın ölümünde, Tıflı bu şâir arkadaşı için çok acıklı bir ağıt kaleme almıştır. Buraya aldığımız bir dörtlüğü, Mazhar Bey'in çok içli bir şâir bulunduğunu gösteriyor.

            Eyledin pâmâl-i esb-i naz-ü istiğna beni
            Her gün incittin cefa-vü-cevrile cânâ beni
            Bir nigâh-ı lutfe (MAZHAR) kılmadın hâlâ beni
            Sende ey şûhi melek - suret mürüvvet yok mudur?

Hazinedarzâde Nuri Paşa Terme'de / II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümü
Yıldız Kütüphanesi İ. Ü. Nadir Eserler Bölümü Fotoğraf Albümü

Günümüze Aktaran : Osman DOĞAN - (06.05.2005 Tarihli Hizmet Gazetesi'nde Yayımlandı.)

            ÜNYELİ ZİYA BEHLÜL : 1889 yılında Samsun İli'nin Terme İlçesi'nde doğdu. Babası uzun yıllar Ünye'de Reji Müdürlüğü yapan Ahmet Bey'dir. Bu aydın baba oğlu Ziya'nın iyi bir şekilde yetişmesine çok önem vermiştir. İlk ve Rüştiye tahsilini yapmakta iken 19 Eylül 1914 tarihinde öldü. Mezarı Ünye'dedir. Arap ve Acem dillerinden başka Fransızca'yı da iyi öğrenmişti.

            Şiir alanında; Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin'in tesiri altında kalmıştır. Servet-i Fünûn Dergisi'nde birçok şiirleri yayımlanmıştır. "Sabah Duası" isimli bir şiirini de Tevfik Fikret'e armağan etmiştir. "Adalet" isimli manzumesinden aldığımız aşağıdaki mısraları Ziya Behlül'ün şiirindeki ustalığını açıkça belirtmektedir.

            Senin uğrunda bi-şüphe bu hicrânlar, bu hüsranlar,
            Senin uğrunda hep onlar, senin uğrunda hep bunlar.
            Adalet; hasta insâniyetin tülsüz heyûlâsı;
            Adalet, ey bu asrın, en yalan en süslü rüyâsı...

            SİNEMALAR :

            Ordu İli merkezinde üç kışlık ve iki yazlık, Ünye ve Fatsa İlçeleri'nde ikişer, diğer tüm ilçelerde birer sinema vardır.

Kadılar Yokuşu ve Konak Sineması

Fotoğraf : Yusuf ALVER - Günümüze Ulaştıran : Eren TOKGÖZ

            MÜZİK ÇALIŞMALARI :

            Okulların dışında yapılan müzik çalışmaları Ordu ve Ünye Musiki Cemiyetleri ve Halk Eğitimi Merkezleri'nin müzik kollarının yaptığı çalışmalara inhisar etmektedir.

            BASIN DÜNYASI :

            Ünye'de ilk gazete 1953'de "Genç Demokratlar" adıyla Mahir KOCAOĞLU tarafından haftalık olarak çıkmıştır. 5 - 6 ay devam etmiştir.

            1961'de "Şirin Ünye - Akkuş Sesi" adlı gazete, 1966'da "Bizim Ünye", 1969'da "Ünye Çamlık" ve 1969'da "Yeşil Ünye" Gazetesi neşir hayatına atılmıştır.

            Halen yayını devam eden gazeteler :

            1 - Şirin Ünye - Akkuş Sesi (1961) - Haftalık
            2 - Yeşil Ünye (1969) - Haftalık
            3 - Olaylarda Gerçek (1969) - Günlük
            4 - Mücadele (1972) - Günlük
            5 - Darbe (1972) - Günlük

Kaynak : Yüksel ŞEN Gazete Arşivi

Yıllığın başına dönmek veya devamını izlemek için tıklayınız!
http://unyezile.net/yillik.htm http://unyezile.net/yillik2.htm