Bildiri : Ahmet KABAYEL
(Yerel Tarih Grubu Dönem Başkanı)

ÜNYE III. KURULTAYI
OMÜ ÜNYE İİBF KONFERANS SALONU
22 - 23 Temmuz 2004

III. Kurultay'dan Görüntüler

ÜNYE'NİN
TURİSTİK, TARİHÎ, KÜLTÜREL VE
ÇEVRESEL PORTRESİ
(Kurultay Bildiri Kitabı'nın 25 - 32. sayfalarında yayımlandı.)

            İnsanlık tarihi kadar eski olan bölgemizin uygarlık tarihinin Prof. Dr. İsmail Kılıç KÖKTEN'in araştırmaları ile M.Ö. 15 yy’a kadar uzandığı anlaşılmaktadır. (Bulgular Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndedir.)

            M.Ö. 4’üncü yüzyıla kadar Calibya olarak adlandırılan Yason Burnu ile Terme Çayı arasında Güney’de Niksar'a kadar uzanan bölgede yaşayan Halibler'in DEMİRi ilk işleyen toplumlardan olduğu söylenir. Hattâ bugün bile Cevizdere Havzası’nda toprak yüzeyinde demir cüruflarına rastlamak mümkündür.

Tozkoparan Mağaraları'nda Bulunan Âletler (M.Ö. 5000)

            M.Ö. 370'li yıllarda bölgede koloniler kurmaya başlayan Yunanlılar’dan sonra yerli halklar bölgedeki etkinliklerini gittikçe kaybetmeye başlamışlardır. Şehir, M.Ö. 70'li yıllarda Roma İmparatorluğu’nun egemenliğine geçmiştir.

            1086 yılından itibaren de 1297 yılına kadar Trabzon Rum Pontus Devleti’nin egemenliğinde kalan şehir, 1297 yılında Çepni boyundan Emiroğlu Beyliği’nin kurucusu Bayram Bey tarafından fetih edilmiştir. Böylece şehir 1459 yılına kadar Selçuklular tarafından yönetilmiştir.

            1459 yılında Fatih Sultan Mehmet, tüm bölge ile birlikte ÜNYE'yi de Osmanlı topraklarına katmıştır. 1864 yılında Ünye; Fatsa, Niksar, Erbaa, Bolaman ve Karaguş kazalarından müteşekkil bir Sancak oluşturulmuştur. 1868 yılında yapılan yeni düzenleme ile tekrar Canik Sancağı’na bağlı Kaza haline getirilmiştir. Cumhuriyetin ilânı ile, 4 Aralık 1920 tarihinde Ordu Vilâyeti’ne bağlı İlçe yapılmıştır.

            Bilinen 35 yüzyıllık uygarlık tarihinde, 41 farklı isimle adlandırılan Ünye'nin isimlerinin hemen tümü birbirinin türevi olup, bağcılıkla ilgili bir anlam içermektedir.

Araştırma : M. Ufuk MİSTEPE http://unyezile.net/yabanci.htm

            1930 yılı basımı Kelleroğlu M. Bahattin Bey'in kaleme aldığı "Ünye Yıllığı'nda" Ünye, Karadeniz'in değil belki de Türkiye'nin en işlek limanlarından biri idi. Ünye'nin Türk halkı genellikle gemicilikle uğraşır; uzak mesafelere seferler yapardı. Hattâ meşhur 1870 Fransa Muharebesi’nde Ünye gemicilerinin çevreden topladıkları onlarca gemi fasulyeyi yükleyerek Fransa'ya sattıkları ve bu sayede milyonlarca akçe ithal etmiş oldukları rivayet edilmektedir.

Resimli Ünye Rehberi/1930

Telif ve Tertip Eden : M. Bahaattin (Güler)
Fotoğraflar : Ahmet Hüseyin (Şen)

            Geçmişte, zaman zaman artan ya da eksilen ekonomik canlılığının sebeplerini zamanın ticaret yollan haritasındaki konumu ile ilişkilendirdiğimizde elde edeceğimiz sonuçlar şehrin bugünkü ekonomik darboğazından çıkışında da bizim için en önemli rehber olacaktır.

            Her liman şehrinde olduğu gibi, Ünye'nin de ekonomik gelişiminin, sahil boyunca komşu şehirlere (bir anlamda da rakip şehirlere) olan ulaşım kolaylığından çok, arkasındaki kara coğrafyasına olan ulaşımının sürat ve konforuna bağlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

            Bugün hinterlandını komşularına kaptırmış olan şehrimizin, geçtiğimiz on yıllardaki ve bugünkü temel sıkıntısının da kara coğrafyası ile ana bağlantılarından yoksun olması ile açıklanması gerektiği kanaatindeyiz.

            Günümüz dünyasında da Ünye'miz, değişmeyen doğasıyla öncelikle iç turizm olmak üzere potansiyel bir cazibe merkezi olma özelliğini halâ muhafaza etmektedir.

http://www.cakirtepe.com

            Ancak, Ünye'miz için son derece az olan 360 oda, 853 yatak kapasitesinin; yıllık bazda % 25'ini satabilen ve beklentilerini ağırlıklı olarak "güneş - deniz" turizmi üzerinde yoğunlaştıran turizm endüstrimiz, yılda ortalama 67 güneşli gün sayısı ile Ege - Akdeniz sahilleri ile rekabetten vazgeçip, yağmurun ve kapalı havaların bölgemize bahşettiği doğal güzellikleri ön plâna çıkaran eko turizme, rekreasyon turizmine, kongre (eğitim) turizmine ağırlık vermelidir.

            Şehrimizde 76 tescilli tarihî yapı bulunmaktadır. Bunlardan 10 tanesi restore edilmiştir. Geriye kalan yapılar çok kötü durumdadır. Önümüzdeki dönemlerde restore edilemezse geriye kazanımı imkânsız hale gelecektir. Hamidiye Mahallesi’nde bulunan tarihî evlerimizden bir tanesi vârisi tarafından, restore edilerek Ünye Evi yapılmak koşulu ile Ünye Belediyesi’ne bağışlayabileceğini ifade etmiştir.

Hamidiye Mah. Alicer Sok. No. 2 Tatar Meliha Hanım'ın Evi

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 12.05.2005 Perş. 12:02

            Restore edilerek turizme açılan benzerî tarihî mekânlar; Safranbolu, Mudurnu, Beypazarı gibi ilçeler tarihsel dokuları ile ülke ve bölge turizminde söz sahibidirler. Geleneksel ev mimarîleri, el sanatları ürünleri, ev pansiyonculuğu ile turizmden büyük gelir elde etmektedirler.

            Ünye'de harap haldeki yapıların restorasyonunun sağlanarak Ünye'nin doğal güzellikleri içinde turizme sunulması hayatî önem arz etmektedir. Ünye'mizde kaybolmaya yüz tutmuş olan taş, ahşap ve demir işçiliğinin yeniden sanata dönüştürülerek gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalıdır. Tarihî mekânların ve evlerin doğal çevreleri ile restore edilerek, Ünye'mizin turizmden daha yüksek gelir sağlamasını ve diğer alanlarda katma değer yaratması sağlanmalıdır.

Çınarlık Mah. Tatar Osman Sok. Av. Hüseyin Avni Tataroğlu Evi

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 13.05.2005 Cuma 13:02

            Ünye'nin turizmden daha yüksek pay alabilmesi, turistlere daha sağlıklı bilgi ve hizmet sunumu için Ünye'yi yansıtan bir danışma yerinin hizmete sunulması, yetişmiş elemanların sağlanması ve teknik malzeme ile donatılması gereklidir. Ayrıca Ünye'yi tanıtma malzemelerinin çok iyi hazırlanarak bütün seyahat acenteleri, turizm merkezleri gibi yerlere gönderilip Ünye'nin tanıtımına büyük önem verilmesi gereklidir.

            Mevcut tarihî eserlerimizden Ünye Kalesi, acil 2 km'lik yolu tur otobüslerinin rahatlıkla girip-çıkabilecek hale getirilmelidir. Kaleyi görünmez kılan bitki örtüsü temizlenmeli, kalenin en üst katına ulaşım için güvenli merdiven sisteminin oluşturulması gereklidir. Ayrıca Erenyurt Belde Kalesi, Esenkale İkizce Gençağa Kalesi, Akkuş Kekir Kalesi tespit edebildiğimiz bölgemizdeki tarihî kalelerdir. Kaya mezarları olarak Ünye Kalesi girişi, Kadavat'daki kaya mezar, Tozkoparan Kaya Mezarı, Karşıyaka Mahallesi’ndeki kaya mezar, Akkuş Kekir Kale mezarları Helenistik Dönem’den günümüze kadar ulaşan kaya mezarlarıdır.

Ünye Kalesi

52 ET 019

            Ünye'nin tarihî yapılarından Süleyman Paşa tarafından 19. yüzyılın başlarında yapılan Süleyman Paşa Sarayı, yine bu yüzyılın sonlarına doğru çıkan bir yangınla yok olmuştur. Sarayın üzerinde yükseldiği sur duvarlarının bir kısmı daha önceki dönemden kalmadır. Sarayın muhteşem dış görünümü, 1847 yılında Ünye'ye gelen Fransız seyyah ve beraberinde gelen ressam Culyus Laurens tarafından çizilerek günümüze ulaşması sağlanmıştır. Bugün sarayın resimleri Paris Güzel Sanatlar Akademisi’nin duvarlarını süslemektedir. Güzelliğinden dolayı kasıtlı olarak yaktırıldığı söylenmektedir.

            Şehrimizde Ortayılmazlar Mahallesi’nde 18. yüzyılda inşa edilen kilise bugün düğün salonu olarak kullanılmaktadır. Geçtiğimiz günlerde Bulgaristan’daki bir câminin restoranta dönüştürülmesinin topluluğumuzda uyandırdığı hassasiyetin burada da kendini göstermesini beklemekteyiz. En azından böyle tarihî bir mekânı, özüne yakışır biçimde; Ünye Sanat Evi veya Kültür Evi olarak kullanmalıyız.

Aya Nikola Kilisesi (Ünye'nin 40 Adetlik İlk Kartpostal Koleksiyonundan)

Ahmet - Gülay BİRBEN Arşivinden Alınmıştır - Fotoğraf : Ahmet Hüseyin ŞEN

            Atatürk Mahallesi Aya Nikola mevkiinde bulunan Aya Nichola Kilisesi, uzun süre Hıristiyanlar’ın hac merkezi, adakların adandığı kutsal bir mekân olarak faaliyetlerini devam ettirmiştir. Bugün ise sadece temelleri mevcuttur.

            Tarihini ve kullanım amacını tam olarak belirleyemediğimiz ve bugün hamam olarak faaliyetini sürdüren Cumhuriyet Meydanı’ndaki hamamın Ünye'nin müze ihtiyacını karşılayacak . yeterliliğe sahip olduğu gözlenmektedir. 17. ve 18. yüzyıllarda yapılmış Saray Hamamı ve Çifte Hamam, her geçen gün doğanın ve insanların tahribatından nasibini almaktadır. En kısa sürede restore edilerek toplum hizmetine sunulmalıdır.

            Saray Câmîi H. 1132 (M. 1710), Çömlekçi Câmîi H. 1235 (M. 1838) ve Hacı Osman Ağa Câmîi H. 1113 (M. 1691) tarihlerinde yapılmışlardır. Bu câmilerden Hacı Osman Ağa Câmîi yıkılarak 20 m yukarıya yeniden inşa edilmiştir. Câminin avlusundaki mezar taşları Ordu Müftülüğü’ne gönderilmiştir. Bugün câmiden sadece minaresi ayakta kalmıştır. Ayrıca M. 1610 yılında inşa edilen Büyük Cami 1987 yılında mahkeme kararı ile yıktırılarak yerine yeni bir câmi yaptırılmıştır, İkizce Laleli Camîi, ağaç câmi örneklerinin en eskilerindendir. Câminin yaşının, ağaç yaş tespit analizlerinde 500 yıllık olduğu belirlenmiştir. Tekkiraz Dizdar Köyü Kabadirek Câmîi, Selçuklular’dan kalma olduğu söylenmektedir. Etraftaki eski mezarlar bunu kanıtlamaktadır.

            Ünye Feneraltı Mevkii’nde bulunan ve taş işçiliğinin sanata dönüştüğü mezarlar bakımsızlıktan ve doğa tahribatından yok olmak üzeredir.

Türbe Mezarlığı

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 12.05.2005 Perş. 11:30

            27 km'yi bulan sahil şeridinde Karadeniz'in başka bir yerinde görülemeyecek kadar uzun olan kumsallarımızın tam bittiği yerde, 40 yıldan beri kullanılan Ünye Çöplüğü utanç abidesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu alana Belediyemizin günlük 60 ton kapasitesi bulunan çöpü ve civar belediyelerin topladıkları günlük çöpler atılmaktadır. Bu ayıba Ünye ve Karadeniz uzun süre tahammül edemeyecektir.

            Ünye Belediyesi’nin son dönemde katı atık toplama ve depolama yeri ile ilgili çalışma yapmakta olduğu ifade edilmiştir. Ünye Belediyesi’nin Doğu ve Batı kolektörü yaparak atık su arıtma sistemi kurma çalışmaları bu yönde yapılan çalışmalardır. Ancak şehrimizin değişik yerlerinden denize akan (Çömlekçi, Yalı Kahvesi, Anasu, Hasan Baba, Atatürk Mahallesi ve Tabakhane Deresi) dereler, hayalimizdeki mavi bayrakların dalgalandığı koyda denize girme ümidimizi uzun süre ertelememizi sağlamaktadır. Şehir merkezi sahil koyunda alınan deniz suyu numuneleri üzerinde yapılan incelemeler sonucu koliform oranının 1100 olduğu tespit edilmiştir.

            Kış aylarındaki hava kirliliği, Ünye'de kullanılan kömür kalitesinin kontrol edilmesi, ev bacalarından çıkan duman yoğunluklarının ölçülmesi, halkımıza soba yakma teknikleri hakkında bilgi verilmesi ile azaltılabilir. Ünye'nin doğal güzelliklerini gölgeleyen görüntü kirliliği, ses kirliliği küçük müdahalelerle azaltılmalıdır. Ayrıca Temmuz 2002 tarihinde Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun Ünye'de yapmış olduğu inceleme sonucu radyoaktivite açısından kirlenme olmadığı görülmüştür.

            Orhan BORA'nın 1969 yılında hazırladığı "Yeşil Ünye Rehberi"nde meteoroloji sayfasında 5 senelik 48 gün olarak tespit edilen güneşli gün ortalaması son 5 yılda tespit edilen ortalama güneşli gün sayısı 82 gün olarak belirlenmiştir. Bu da Ünye'nin küresel ısınmadan etkilendiğini göstermektedir.

       
Ünye Tarihi Makalesi'nin Araştırmacısı Eğitimci Orhan BORA

            Ünye'nin sahip olduğu toplam orman alanı 10.768 hektar olup; toplam orman alanımızın (kayın, karışık, sahil çamı) 687 hektarını teşkil eden Asarkaya ve Kızılkaya toplu orman alanımızın "B" tipi piknik alanı olarak düzenlenmesi Ünye ve çevresinde yaşayan insanların ihtiyacını karşılayacaktır.

            Çamlık mevkiinden başlayan ve Gölevi Mahallesi’ne uzanan sağlı sollu kaldırım kenarlarının Ünye Belediyesi tarafından "Benim de bir dikili ağacım olsun kampanyası" ile ağaçlandırılıp; Ünye'ye farklı görünümünün kazandırılmalıdır. Ayrıca Atatürk Park alanının yeniden düzenlenerek görüntü kirliliğinin ortadan kaldırılması ve halkın hizmetine sunulması önemli hizmet olacaktır. Tabakhane Deresi ile Çimento Fabrikası arasında kalan kaldırım ve sahil bandının yüzey temizliği ve peyzaj çalışmaları yapılmalıdır.

            Her geçen gün kaybolan canlı ağaç ve doğal bitki türlerinin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması için bir alanın tahsis edilerek botanik bahçesine dönüştürülmesi gereklidir.

Çamlık Koyu ve Doğasının Botanik Zenginliği

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 11.05.2005 Çarş. 12:51

            "İndük Rûm'ı kışladuk çok hayr u şer işledük
              Uş bahâr geldi girü göçdük el-hamdüli'llâh"
                                                                (Yunus Emre Divanı, s. 297/6)

            Yunus Emre'nin yukarıya aldığımız beyitinde geçen ifadeler ile Ünye'de bu beyitin dillerde dolaşan "Oney oldu son durak, göçdük el-hamdüli'llâh" şeklindeki ikinci mısrası ile farklı anlamlar taşıdığı, bunun uyarlama olduğu açıkça görülmektedir.

            Ünye'nin kayıtlara geçmiş ilk kütüphanesi H. 1267 yılında hizmet vermeye başlayan Hacı Mehmet Ağa Kütüphanesi’dir. Kütüphane yüzyılın sonlarına doğru yanmıştır. Mevcut kütüphanemiz 1965 yılında hizmete girmiştir. Kütüphanemizde şu anda 12.500 kitap mevcuttur. Yıllık 12.000 kitap ödünç verilmektedir.

            Ünye kültürel yaşamı ve yetiştirdiği ünlü hattatları ile Osmanlı Başkenti’nde büyük ün yapmıştır. Bunlardan İsmail Zühdü Efendi ve Mustafa Rakım Efendi kardeşler, 18. yüzyılda hat sanatını zirveye taşımışlardır. Bugün bile oluşturdukları hat sanat eserleri büyük beğeni toplamaktadır. Ayrıca Mustafa Bin Hasan adlı Ünyeli hattatımız, 18. yüzyılda yaşamış ve İstanbul'da hat sanatı ile ün yapmıştır.

Bir gün nehirler gibi çağlayarak derinden,
Dağlardan, ormanlardan sana akacak mıyım?
Ey : Deniz şöyle bir gün sana bakacak mıyım?
Elma bahçelerinden fındık bahçelerinden.

Ömer Bedrettin UŞAKLI

            Yukarıdaki dörtlüğü yazan Ömer Bedrettin UŞAKLIGİL gibi Ünye'nin güzelliğinden etkilenerek yazılan binlerce şiir vardır. Ünye'den geçen her seyyah Ünye hakkında bir şeyler yazma ihtiyacı duymuşlardır. Bu tarih öncesinden günümüze kadar devam etmiştir. Onlardan bir örnek olarak, yazar Nazlı ERAY, 27/07/1992 yılında geldiği Ünye hakkında şunları yazıyor: Ünye İskelesi sonsuz maviliğe doğru uzanıyor. Her şey ne güzel. Evet, yanılmıyorum, denizle gökyüzünün birleştiği yerde görünmeyen orkestra halâ çalıyor. Kulak veriyorum...

            Cumhuriyetin ilânından günümüze kadar geçen sürede Ünye hakkında yazılan eserler şunlardır :

            -  M. Bahattin Bey'in "Resimli Ünye Rehberi", 12/01/1930.

            -  Atıf (ERGÜN) Bey'in "Ünye Ticaret ve Sanayi Odası 1923 - 1933 İktisadî Hareketleri", 17/10/1933.

Ünye Ticaret ve Sanayi Odası

1923 - 1933 İktisadî Hareketleri

            -  Burhan HANHAN "Ünye Merkez Nahiyesinde Siyasal Bakımdan Etütler", 1937.

            -  Orhan BORA "Turistik Yeşil Ünye Rehberi", 1969.

            -  İrfan TOSUN "Oney'den Ünye'ye", 1995.

            -  İstanbul Ünyeliler Derneği (Edit. Mustafa ÇALIK) "Ünye", 1999.

            -  Sabri ÇIRAKLI "Ünye : Karadeniz'in İncisi", 2001.

            -  Osman DOĞAN "Tarih Boyunca Ünye", 2003.

            -  Süleyman BERK "Mustafa Rakım Efendi", 2003

            - Yaşar ARGAN "İpek Yolu ve Ünye", 2004.

            Ayrıca Ünye ile ilgili değişik onlarca lisans ve yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

            Ünye Turizm Derneği’nin organizasyonu ile 1968 Mayıs ayında Ünye Festivali düzenlenmiştir. 20 Mayıs 1969’da festival 2. kez düzenlenmiştir. 1984 tarihinde Ünye Belediyesi tarafından düzenlenen Ünye Kültür Sanat ve Turizm Festivali 36 yıllık bir birikime sahiptir.

            Ünye'nin sahip olduğu yerel kültür ürünleri, yeteri derecede bilinmemektedir. Folkloru, halk türküleri, destanlar, hikâyeler, söylenceler... uzmanlar tarafından derlenmelidir, Ünye köylerine varana kadar yerel saha araştırması yapılmalı, yapılan çalışmalar yazılı ve görsel materyallere taşınmalıdır. Bu materyaller Ünye'nin belleği, gelecek ile geçmiş arasında köprüdür.

          Yerel Tarih Dönem Koordinatörü           Ahmet KABAYEL
            Kütüphane Müdürü                                     Erol KOCAOĞLU
            Orman İşletme Müdürü                            İlyas ÖZDEMİR
            Turizm Danışma Müdürü                             Sedat TÜRK
            Belediye Çevre Temizlik Müdürü            Civan EKİNCİ

Çamlık Koyu - Ressam : Nevin GÜVEN

Annelerine Yılbaşı Armağanı Olarak Yapılan Özel Duvar Takviminden Alınmıştır.