.

Derleme : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

M. Ufuk MİSTEPE "Zile Türküleri" Adlı Kitabıyla Turizm Haftası'nda.

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - 13.04.2008 Ankara

NOTA VE SÖZLERİYLE
ZİLE VE YÖRESİ
TÜRKÜLERİ

Zile Belediyesi Kültür Yayınları No. 4

15/20 Nisan 2008 Turizm Haftası'nda Zile Kültürü'ne Hediye Olunmuştur.

            Türkülerimiz gerek ezgileri gerekse sözleriyle millî kültürümüzün özünü teşkil eden halk kültürümüzün en zengin, sanat yönünden de en seviyeli ürünleridir. Zile halkı tüm Türk Milleti gibi acılarını, sevinçlerini, kahramanlığını, sevgisini, nefretini, hoşgörüsünü türkülere dökmüştür.

Araştırmacı Bekir ALTINDAL, Âşık Ali KURT ve Oğlu Murtaza Haydar Bir Söyleşide

Bekir ALTINDAL Fotoğraf Arşivi

Kaynak : Hamdi TANSES - HALK TÜRKÜLERİ, 3. Kitap

            Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen "Türkü" nün "Türkî" sözünden geldiği görüşü ittifakla kabul edilmiş bir görüştür. Yani, "Türk" kelimesine Arapça "î" ilgi ekinin getirilmesiyle vücut bulmuştur. "Türk'e has" anlamına gelen bu söz halk ağzında "Türkü" şekline dönüşmüştür.

            Önceleri kişi yaratmalarıyla ortaya çıkan türküler, başlangıçta sahibi belli ürünlerdir. Ancak zamanla, türkünün asıl sahipleri unutulur ve sonraki nesiller tarafından halkın dilinde dolaşa dolaşa farklı coğrafyalara yayılır. Türküler böylelikle anonimleşirler. Anonimlik sürecini tamamladıktan sonra toplumun malı olurlar. Önceleri mahallî hüviyet gösteren türküler, zamanla millî hüviyete bürünürler. İlk yaratıcı kişinin malı iken duygu ve düşünce yönünden halkı ilgilendirirse, o zaman ağızdan ağıza dolaşmaya başlarlar.

Kınalı Ali Türküsü Sözleri : Ahmet DİVRİKLİOĞLU (Tufan)

Tekin KİREÇÇİ Kültür Evi'nde Bir TV Programı Çekiminde.

Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi

Kaynak : Hamdi TANSES - HALK TÜRKÜLERİ, 4. Kitap

            Halk müziğimizin en önemli özelliklerinden biri içinde bulunduğumuz toplumun geçmişini (Kınalı Ali türküsü), inançlarını (Hak Muhammet Ali Göndermiş türküsü), utançlarını (Utansın türküsü), sevdalarını (Ben Yârimi Gördüm Aşk Pınarında ve Hep Senin İçin türküleri), zevklerini (Löküs Koydum Tavana türküsü), doğasına tutkunluğunu (Zile Bağları türküsü), eğlencesini (Armuttan Kayacağım türküsü), acılarını (Hey Onbeşli Onbeşli türküsü), beklentilerini (Abdal Olsam Şallar Giysem türküsü), gelenek ve göreneğini (Boducoğun Kavağın Dibi türküsü), ibret alınacak olaylarını (Akıl Gel Beri Gel Beri türküsü), endişelerini (Deli Gönül – İşte Dünya Malı türküsü) ve hasretini (Bundan Sonra Senin Olsun türküsü) belirtmesidir. Bu açıdan türkülerimiz, Zile’nin sosyal gerçeği ve kültürel alt yapısının yansıtılmasında büyük önem taşımaktadır.

            Halk şiirinde tip olarak gerçekte iki tür vardır: Mani ve Koşma. Öteki türler yani Türkü, Semai, Destan, Varsağı, İlâhi ve Nefes ise bu iki tipin türevleridir. Dudak (Leb) Değmez, Güzelleme, Koçaklama ile Aruzlu Türküler (Divan, Selis, Semai, Kalenderi, Satranç ve Vezn-i Aher) de halk kültürümüzün diğer zenginlikleridir.

Kaynak : Hamdi TANSES - HALK TÜRKÜLERİ, 5. Kitap

Kaynak : Hamdi TANSES - HALK TÜRKÜLERİ, 5. Kitap

            Türküler genellikle yedi, sekiz ve on bir hece ile söylenmişlerdir. Ancak az sayıda da olsa başka yörelerde ve Zile’de beş, on üç ve on beş heceli şiirler de vardır. "Zileli’yiz Dediler" türküsü yedi hece, "Yandı Yürek Yâr Elinden" türküsü sekiz hece, "El Vurup Tabibe İncitme Beni" türküsü ise 11 hece ile söylenmişlerdir ve 11 heceli türküler Zile'de çoğunluğu teşkil etmektedirler.

Âşık Ferruzî (Feramuz YÜNAL) Gönderen : Udî Bekir AKSOY

            Halkbilimci H. Cahit Öztelli’ye göre : "Halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan en dikkate değer edebî mahsuller türkülerdir...Genel olarak türkü adını taşıyan manzumelerde değişmez bir ölçü ve şekil yoktur. Yalnız saz şâirleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen türkülerde belli ve değişmez bir şekil vardır. Sözlü halk ezgilerinin en çok rastlanılan biçimleri ''bentlerden'' sonra, ''bağlantı'' (nakarat, kavuştak, dönderme) denen belirli kalıpların tekrar edildiği biçimlerdir ki; buna ''türkü'' adı verilir.

            Türküler, genellikle belirli bir konuyu işleyen ve anlam bakımından birbirine bağlı bentlerden meydana gelmiştir. Uzun bir geleneğe bağlı olan bu türkülerde kavuştak (nakarat) bulunması şarttır. Birinci dörtlüklerin 2. ve 4. mısraları ile sonraki dörtlüklerin 4. mısraları hep aynıdır."

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Türk Halk Müziğimizin en belirgin özelliklerinden biri yerel nitelikli olması diğeri önemli özelliği, üslûp ya da tavır özelliğidir. Türkünün sesleri kadar, onun söyleniş biçimini belirleyen bu özellikler de önemli rol oynamaktadır. İşte bu özellikler, Zileli’nin değişen karakteristik özelliklerini belirler.

Âşık Ali KURT, Araştırmacı Bekir ALTINDAL ile Bir Türkü Söyleşisinde

Bekir ALTINDAL Fotoğraf Arşivi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=3974

27.05.1975 tarihinde Arif Meşhur tarafından derlenmiştir. Tokat, Zile'ye aittir. Ağnime, bedenime; Iragip, rakip; Diline viro olmak, diline dolamak anlamlarına gelmektedir. Rept. No. : 1458             Abdal Olsam Şallar Giysem      Abdal olsam şallar giysem ağnime      Gezen abdallara (da anam) eş deli gönül      Ta ezelden âşıkların kalbine      Değer iragipten (anam) taş deli gönül      Bir hüsnü güzele (anam) meylimi verdim      Kalbimde ikrarımda (anam) dilimde verdim      Ben dostu gördükçe (anam) artıyor derdim      Aksın gözlerimden (anam) yaş deli gönül      (Yeldirme)      (Ey dost) Sen özümü erenlerden ayırma      Zamane halkına sırrın duyurma      Âlem sele gitmiş yanıp kayırma      Sen kendi sevdana coş deli gönül Murtaza Kurt Zile

            Kimi bölgelerimizde olduğu gibi Zile’de de zamanında yetişmiş bir kısmı bilinen, bir kısmı yitip gitmiş sanatçılar vardır. Bunlar, yeteneklerinin, zekâlarının ve ustalıklarının sonucu o yöre insanının güzel sanat önderi olurlar. Türk halkının tümüyle (hangi inançtan olursa olsun) gerçek sanatçıya verdiği önem, gösterdiği saygı bu anda hemen ortaya çıkar. O, usta sanatçıların etkisine girer.

Ozan Fedai KOÇ Abbas KUL'un Evinde Türkü Ziyâfetinde

Abbas KUL Fotoğraf Arşivi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=1688

TRT Repertuvarındaki hali Armutdan kayacağım Sallan gel bakacağım Yârime nazar değmiş Nazarlık takacağım Ah niçin hanım da niçin Ah niçin hanım canım niçin Öldüm yâr yâr senin için Armut dalda bir sıra Yârim gitmiş Mısır'a Koyun olsam yayılsam Yârimin ardı sıra Ah niye hanım da niye Ah niye hanım canım niye Öldüm yâr yâr diye diye

            Bir sanatçı yetiştiği ortamın kültürünü yansıtır. İşte sanatçı ile onu yetiştiren ortam arasındaki bu karşılıklı etkileşim en çok Zile ve yetiştirdiği âşık ve ozanları arasında görülmektedir.

Bir Gazete Kupüründe SEYİT AL ve Bedri ÖZDEMİR Haberi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=8506

Tokat İli'nin, Zile İlçesi'nden, Kervansaray'a ait olan bu türkü, Ankara Devlet Konservatuarı tarafından derlenmiştir. Rept. No. : 3007        Hak Muhammet Ali Göndermiş     Hak Muhammet Ali göndermiş     Hünkâr Hacıbektaş Velî göndermiş     Şu dünyada can da tene bir konuk     Muhammet meydanı kabul et isteyince     Şu dünyada ben istemem durmaktan     Muhammed'e kendi verdi parmaktan     Cennet-i âlemde akan ırmaktan     Güzel benlerini sevdiğim dilber     Kömür gözlüm yollarımı gözlermiş     Bekleme yolumu gelemem dilber     Eşim dostum yâranlarım özlermiş     Büküldü bellerim gelemem dilber     Şu dünyada ben usandım durmaktan     Altın yüzük şule verir parmaktan     Cennet-i alâda Kevser Irmak'tan     Ben sensiz içemem sevdiğim dilber Sadık Öztaşdemir Zile

            Bildiğimiz gibi türküler, tavırlarını yakılıp yaygınlaştıkları yöre veya bölgelerden alırlar. Bunun için otantiklik meselesi yapılan icralarda çok önemlidir. Otantik sıfatlarını kaybetmiş türküler, yoz bir kültüre dönüşmüş demektir. Türküler, melodik yapı, tonalite ve renk bakımından oldukça zengin bir karakter de arz eder. Bu itibarla yöremizde inkişaf etmiş olan otantik melodi yapıları türkülerimizin karakterlerinin oluşmasında büyük rol oynamıştır.

Mimar Tekin KİREÇÇİ Zile Türkülerini Çalıp Söylerken

Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=3958

Yareli Durna. 585 Repertuvar No. ile TRT Arşivine giren türküyü Muzaffer Sarısözen derlemiştir. Türkünün/şiirin aslı Bolulu Âşık Dertli'ye aittir.   Hatırına Düşmez 1 Hatırına düşmez sormaz halimden Kirpikleri siyah kalem kaşlı yâr (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) Fikrin zikrin çıkmaz oldu aklımdan Kendi melül melül gözü yaşlı yâr (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) Gönül aşk atına binip yarışmaz Gamı hicran devranına karışmaz (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) Çoktan beri küsülüyüz barışmaz Benimnen mercimeği taşlı yâr (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) . Dertli seri sefil gurbet ellerde Bir zaman şöhreti gezer dillerde (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) Yârim gelir deyi gözü yollarda Anadan gülmedik garip başlı yâr (Durnam durnam durnam durnam) (Yareli durnam allıdır sunam ey) Mahmut Salan Zile

            Eğer ağız (diyalekt) özelliği türkülere verilemiyorsa, türkü ne kadar güzel okunursa okunsun, amaç yerine ulaşmaz. Bu yüzden radyo sanatçıları özellikle repertuar seçiminde Tokatlı sanatçılar gibi kendi yörelerine yer vermektedirler.

Zile Kültür Derneği Etkinlikleri (Mehmet Demirtola Fotoğraf Arşivi)

Kültür Derneği'nin Sanat, Spor, Müzik, Tiyatro Konularındaki Çalışmalarında Bulunan O Günün Gençleri Toplu Halde :
Behzat, Mehmet, Ahmet Kâğızman, İsmail Özus, Gündüz Böke, Mehmet Demirtola, Ali Koççoban,
Sezai Ercanlı, Mehmet Sezen, Mehmet Kâğızman, Turan, Tuğrul Mumcu, Mehmet Âli Erdin, Adnan Ünlütürk,
Fikret Tarhan, Şeref Atagenç, Hami, Muammer Eken, Ferit Oktar, Nebioğlu Şahin

            Halkımızın çok üzüldüğü günlerin ölümsüzleşmesi için çaba göstermesi sonucunda ise ortaya ''ağıtlar'' çıkar. Andığımız bireysel zulümler, feodal baskılar ve kan davaları sonucunda bu ağıtlar oluşur. Öyle her yasa kaçağına (kaçak, eşkıya) halkımız hor bakmıyor nedense. Mazlumdan yana tavır almak geleneği Türk Kültürü’nün ayrılmaz bir parçası olarak Zile ve yöresini de etkilemiştir. Beklenenin tersine en şiirsel ağıtlar onlar için yakılıyor.

Klârnet ve Cümbüş Ustası Dursun KARAKAŞ

Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=5558

Şiir/Türkü TRT Arşivinde Âşık Feryadi mahlâslı olarak ve Tunceli yöresi bilgisi verilerek aktarılmaktadır. Süleyman Yıldız tarafından derlenmiştir. Rept. No. : 2140                      Hep Senin İçin       Nedir benim melül mahzun gezdiğim       Ağlayıp yandığım hep senin için       Ciğerimi delik delik deldiğim       Ağlayıp yandığım hep senin için       Yandırdın odlara düşürdün nâra       Ciğer büryan oldu yüreğim yare       Lokman ele geçse bulunmaz çare       Yanıp yakıldığım hep senin için       Canım intizarda gözüm yollarda       Beni Mecnun edip koydun çöllerde       Diyâr-ı gurbette garip ellerde       Ağlayıp yandığım hep senin için       Fedai der böyle imiş kaderim       Dünya benim olsa şâd olmaz gönlüm       Hep senin içindir eğridir boynum       Ağlayıp yandığım hep senin için Zileli Âşık Fedai Zile

            Türküler hiçbir zaman iktidarın tarafında olmamış, ezilenlerin isyanını anlatmıştır. Biz araştırmacılara düşense onların sosyolojik altyapılarını anlatmak olmalı!.

            Türküler rant kaynağı olarak görülürse kaçınılmaz olarak yozlaşır. “Zileli’yiz Dediler” türküsündeki ‘Gez gez ağam gez paşam gez / Bir de şu Zile’yi gez' sözcüklerinin ‘Gez gez anam gez / Tokat’ı gez Turhal’ı gez / Bir de şu Zile’ye uğra / Bir de şu Zile’yi gez' diye deforme edilmesi buna güzel bir örnektir.

Müzisyen Hasan ŞENDOĞDU

Bekir AKSOY Fotoğraf Arşivi

Kaynak : http://www.turkudostlari.net/nota.asp?turku=8818

12.08.1977 tarihinde Nida Tüfekçi tarafından derlenmiştir. Tokat, Zile'ye aittir. Rept. No. : 1468   Her Sabah Her Sabah Gülşen İçinde          Her sabah her sabah gülşen içinde          Ne firkatli düştüm          (Canım canım canım çare bülbülem)          Sen de benim gibi devran içinde          Bulmadın derdine çare bülbülem          Türlü sevdalara saldın bu başı          Dinmedi âlemde çeşmimin yaşı          Titretir yaremi kavim kardeşim          Garip düştüm bu diyâre bülbülem          (Canım canım canım gülüm gülüm yörü)          Sıtkı'nın dertleri dilde müşküldür          Bu aşkın elinden          (Gülüm gülüm gülüm gözlerim seldir)          Senin arzumanın bir gonca güldür          Benim arzumanım bir gonca güldür Sadık Doğanay Zile     Nebi YILMAZ Türk Halk Müziğini İcra Ederken 18.10.1997

            Zile Kültürü’nün önemli bir unsuru olan halk müziğinin doğru bir şekilde tespiti ve icrası, gelecek nesillere doğru olarak aktarılması millî bir görev olarak telâkki edilmelidir. Elbetteki türkülerimizi geliştirmek de görevimizdir, ancak bazı sanatçı olma yolunda efor sarf eden türkücüler, "geliştirmekle değiştirmek arasındaki farkı" henüz kavrayabilmiş değiller sanki!

Bekir AKSOY, M. Ufuk MİSTEPE, KIVIRCIK ALİ, Hüseyin GÜLSÜN ve Dursun KARAKAŞ

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi

            Türkü yakanlar yörenin meyve, bitki ve hayvanlarını da türkülerinde sıkça kullanmaktan çekinmemişlerdir. "", "", "", "" "" ve "" türküleri gibi...

HALK OZANLARIMIZ

Sadık DOĞANAY 1933 - 23.01.1979	Âşık FERRUZÎ Feramuz YÜNAL	Salman DÜŞTÜ - 02.11.2003
Âşık Ali KURT 1931 -	Âşık Kul Semaî	Biçare Köroğlu Murat GÖRAL 1940 - 1999
Halk Ozanı Kadir AKALAN Kaynarî (Gaynarî)	Âşık Eminî DÜŞTÜ 20 Ekim 1943 Zile -	Âşık Aydın Ali 1928 Zile -

            Yaylaya çıkış havaları, çok az örnekler dışında Erzurum'da, Kars'ta yoktur örneğin. Kendileri yayladır çünkü. Tokat yöresi yaylaları ise bu açıdan türkü yakılmasında belirleyici faktör oluşturmaktadır. Güzel Yaylam, Yayla Çiçeği misin?, Yayla da Yollarında Göç Kater Kater, Yayladan mı Geliyon, Oğul Yârim Yaylalardan Aş da Gel, Topçam Yaylası Düz Yıldız Işılar türküleri buna güzel örnekler teşkil eder.

MEVLİDHANLARIMIZ

Münadiye ÖZEROL Amasya Cad. - Gazneli Sokak

Şâir Ömer ALTUNSOY (Emekli Postacı) Fotoğraf : Mustafa BELDEK - 27.03.2006

            Türkü yakanlar yörenin meyve, bitki ve hayvanlarını da türkülerinde sıkça kullanmaktan çekinmemişlerdir. "Armuttan Kayacağım", "Al Elmanı Yedin mi?", "Darı Goydum Ambara (Emine'm)", "Depe Başı Kirezler", "Sarı Buğday Başıyım", "Portakal Dilim Dilim", "Sabahın Seherinde Ötüyor Kuşlar", "Sarsı Kıranında Kır Atım Kişner", "Ekin Ektim Çöllere", "Uzun Olur Amasya'nın Selvisi" ve "Madımak Uzar Gider" türküleri gibi...

Tokat Yöresi Âşıkları

ZİLE VE TOKAT YÖRESİ HALK TÜRKÜLERİ DERLEME ÇİZELGESİ
Derleme : M. Ufuk MİSTEPE (Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)
(TRT THM Sanatçısı Adile KARATEPE'nin Gönderdiği TRT Türk Halk Müziği Repertuar
Çizelgesi'nden ve Halk Ozanı Hamdi TANSES'in Yayımladığı Kitaplardan Büyük Ölçüde İstifade Edilmiştir.)

MUZAFFER SARISÖZEN’İN
ZİLE KAYNAKLI TÜRKÜ DERLEME ÇİZELGESİ

Kaynak : Muzaffer SARISÖZEN (Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları)
Armağan Coşkun ELÇİ / T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları : 1962, Ankara 1997

            KAYNAKÇA :

1. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 1. Kitap – 303 sh., SAY Yayınları, 4. Baskı, İst./2004.

2. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 2. Kitap – 295 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2004.

3. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 3. Kitap – 288 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

4. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 4. Kitap – 304 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

5. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 5. Kitap – 304 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

6. TANSES, Hamdi – Öyküleriyle Halk Türküleri – 480 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

7. TANSES, Hamdi – Notalarıyla Karadeniz Türküleri – 240 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, Şubat 1997.

8. KARATEPE, Adile - TRT THM Sanatçısı - http://www.adilekaratepe.com

9. http://www.turkuler.com/

10. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara - 1991, sh. 908 - 909.

11. Muzaffer SARISÖZEN (Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları) - Armağan Coşkun ELÇİ / T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları : 1962, Ankara 1997

M. Ufuk MİSTEPE / TMO Güvercinlik Loj. Bahçesi - Ank.

Fotoğraf : Gizem AKYUNAK - Temmuz 2006