ANA SAYFA            
(Bu sayfa en son 30 Ağustos 2006 tarihinde güncellenmiştir.)

 

YATIRIM ve TEŞVİK POLİTİKALARIMIZ

TÜRKİYE VE TMO ÇİZGİSİNDE

Yatırım Göstergeleri

Yatırımcılara hatırlatmak gerekir ki
“YTB’yi almak için yatırım yapılacak zaman beklenilmemelidir.
Belgenizi alınız ve yatırımınıza istediğiniz zaman başlayınız.”

            Yatırım; iktisadî bakış açısına sahip olanların anladığı biçimde getirisi uzun vadede oluşan ve değişen ekonomik, politik, sosyal ve teknolojik şartlar nedeniyle yüksek risk taşıyan bir faaliyettir. Söz konusu yüksek riski azaltmak ve müteşebbisleri ülkenin ihtiyaç duyduğu yatırımlara yönlendirebilmek için, gelişmiş ülkeler dahil tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de yatırımların devlet tarafından desteklenmesi kaçınılmaz bir mecburiyet olarak karşımıza çıkmaktadır.2

            Bilindiği üzere kalkınma ekonomisinin birbirine bağlı üç temel ilkesi bulunmaktadır :

  1. Ekonomik kalkınma, yatırımla sağlanır.

  2. Yatırımların kaynağı, tasarruflardır.

  3. Tasarruf, gelirin harcanmayan kısmıdır.6

            Bu bağlamda toplam tasarruflar yatırımı oluşturur; yatırımlar da ekonomik kalkınmayı oluşturarak, gelirleri artırıp tasarruf unsuruyla birleşirler. Tasarruf reel olarak toplam üretimin tüketilmek için değil, üretime katkıda bulunmak için üretilmiş kısmıdır. Üretime katkıda bulunacak mallar, yatırım mallarıdır.6

            Kalkınma yolundaki bir ekonomide,

  1. Gerek iç piyasanın büyütülmesi hedefi açısından,

  2. Gerekse dış piyasalara rekabetçi bir nitelikte çıkabilme açısından, zamanla ortadan kaldırılmak veya yöneldiği alanlar değiştirilmek şartıyla teşvik araçlarının, yatırımların çoğaltılmasında ve koordinasyonunda önemli bir yeri vardır.6

            Son yıllarda uygulanan ve adeta desteklenen rant ekonomisine ilâveten, 1998 yılında başlayan ve 2000’li yıllarda da etkilerini hissettirecek olan ekonomik kriz, tabii olarak ülkemizde yatırım hevesini kırmıştır.

            Ancak siyasî ve ekonomik istikrarın sağlanması için yatırımların canlandırılması şart gözükmektedir. Şüphesiz ki, yatırımlara özendirmenin enstrümanlarından biri ve belki en önemlisi teşvikler, diğer bir deyişle devlet yardımlarıdır.2

            Teşvik deyimi genel anlamda, ülkelerin kalkınma stratejilerine ve mevcut sosyal, ekonomik ve toplumsal yapılarına bağlı olarak belirli aktivitelerin yapılmasını veya yapılmamasını özendirmek amacıyla kamu tarafından sağlanan nakdî veya gayri nakdî destekler paketi olarak tanımlanabilir.1

            Ülkemizde uygulanan yatırım teşvik politikalarını 19. yüzyıla kadar götürmek mümkündür. Buna göre, Osmanlı İmparatorluğu’nda sanayinin desteklenmesi ile ilgili ilk çalışmalar 1863 yılında kurulan “Islah-ı Sanayi Komisyonu"nun oluşturulması ile başlamıştır.1

            Genel Müdürlük şeklinde örgütlenen teşvikler ile ilgili birimler, 09.12.1994 tarih ve 4059 sayılı Kanun ile ikiye ayrılarak ihracat ile ilgili birimler Dış Ticaret Müsteşarlığı’na aktarılmış, yatırımla ilgili birimler ise Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü adı altında Hazine Müsteşarlığı bünyesinde kalmıştır.1

            23.02.1998 Tarih ve 98/10755 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Esasları Hakkında Karar’da; Kalkınma Plânları ve Yıllık Programlar’da öngörülen hedeflere uygun olarak, bölgeler arası dengesizlikleri gidermek, sermayeyi tabana yaymak, istihdam yaratmak, katma değeri yüksek ileri ve uygun teknolojileri kullanmak ve uluslararası rekabet gücünü sağlamak için yatırımların uluslararası yükümlülüklerimize aykırılık teşkil etmeyecek şekilde teşviki, yönlendirilmesi ve desteklenmesi amaçlanmaktadır.3

            Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü’nce verilen Yatırım Teşvik Belgeleri (YTB) beş ana grup altında tasnif edilmektedir. Söz konusu ana sektörler

            Ancak; teşvik uygulamalarından yararlanabilecek yatırım türleri sadece duran değil, dönen varlıkları da kapsamına alan bir tanıma dayanmaktadır. Buna göre yatırım; işletmelerin üretim kapasitelerinde artış ya da sürekliliğin sağlanması ve gelecekte belli bir zaman süresince gerçekleşmesi beklenen kârları elde etmek amacıyla kıt kaynakların üretime sunulmasıdır.6

            Teşvik politikalarının giderek yaygınlaşmasının nedenleri arasında her şeyden önce, ülkelerin içinde bulundukları mevcut koşullar gelmektedir. Üretimi iç pazardan daha çok dış pazara yönelik ülkelerde ve dış pazara açılma çabası içinde bulunan ülkelerde, ihracat ve ithalâta yönelik yatırımlar özendirilmektedir. Bunun yanı sıra ülke içinde bölgesel farklılıkların kaldırılması için, hızla artan nüfus ve bunun sonucunda işsizlik; yatırımları ve emek yoğun yatırımların özendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde ise, doğal kaynaklardan yeterince yararlanılamaması sonucunda bunu giderici yönde yatırımlar özendirilmektedir.6

            Mikroekonomik açıdan herhangi bir üretim biriminin işletmeler arasında el değiştirmesi, her ne kadar bu ekleme gücünü elde eden işletme açısından bir yatırım olayı ise de, bu değişim sonucunda ülke üretim kapasitesinde bir artış olmayacağından, makroekonomik açıdan bu olay yatırım niteliğini taşımayacaktır. Bu nedenle izlenen ekonomi politikası ve yapıya uygun teşvik uygulamalarının sonuçlarının işletme bazındaki yatırımlar yönünden değil de ülke ekonomisinin üretim gücüne yapılan eklemeler yönünden irdelenmesi daha gerçekçi bir yaklaşımı ortaya koymuş olacaktır.6

            Yatırımlara Sağlanan Destek Unsurları

             Yatırımlara devletçe sağlanabilecek destek unsurları şunlardır :5

  1. Gümrük Vergisi ve Toplu Konut İstisnası : İthal edeceğiniz makine ve teçhizatlar Gümrük Vergisi ve fonlardan muaftır (Muafiyet % 100).

  2. Yatırım İndirimi : Bina, inşaat, makine ve teçhizat ve diğer giderleriniz toplamı yatırım tutarınızı, her yıl ödeyeceğiniz Kurumlar Vergisi matrahından düşebilirsiniz.

  3. Makine ve Teçhizat Alımında Katma Değer Vergisi İstisnası :

  4. Vergi, Resim ve Harç İstisnası : Yatırımın bitişinden itibaren iki yıl içerisinde gerçekleşmek üzere 10,000 ABD $ ihracat taahhüdünde bulunulması halinde, nakit ve aynî sermaye artırma, Kredi Sözleşmeleri’nde vergi, resim ve harç istisnaları uygulanır (Muafiyet % 100).

  5. Enerji Desteği : Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Bayburt, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkâri, Hatay, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Ordu, Siirt, Sivas, Şanlıurfa, Şırnak, Tunceli, Van ve Yozgat illerinde YTB kapsamında tamamlama vizesi yapıldıktan sonra 3 işletme yılı döneminde tüketecekleri elektrik enerjisi bedelinde 1. yıl % 50, 2. yıl % 40, 3. yıl % 25 indirim uygulanır.

  6. Arsa Tahsisi :

  7. Fon’dan Kredi Tahsisi :

            Bir yatırımın teşvik belgesine bağlanabilmesi için, asgarî sabit yatırım tutarının;

  1. Kalkınmada öncelikli yörelerde gerçekleştirilecek yatırımlarda 200 Milyar TL,

  2. Normal yörelerde gerçekleştirilecek yatırımlarda 400 Milyar TL,

  3. Gelişmiş yörelerde gerçekleştirilecek yatırımlarda 600 Milyar TL

olması gerekmektedir.8

            Yukarıda sayılan destek unsurlarının ne şekilde uygulanacağı Hazine Müsteşarlığı’nca belirlenir.3

            Destek unsurlarından yararlanabilmek için, yatırıma başlamadan önce teşvik belgesi talebinde bulunulması esastır.8

            Beş Yıllık Kalkınma Plânları’nda yer alan sanayileşme konusundaki hedefler, teşvikler ve amaçlananlar ile tedbirleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür.6

Hedefler, Teşvikler, Amaçlar ve Tedbirler

Beş Yıllık Kalkınma Plânları

· Tarım ve sanayi sektörleri arası, ayrıca bölgelerarası dengeli bir gelişmenin sağlanması ve bu amaçla teşvik araçlarının farklılaştırılması; sanayi, tarım, hayvancılık alanlarında yatırımların teşvik edilmesi.

I. (1963 – 1967) – V. (1985 – 1989)

· Özel sektörü daha fazla yatırım yapmaya özendirmek için teşvik uygulanması.

I. (1963 – 1967)

· Teşvik önlemlerinin özel sektöre ve kamu sektörüne eşit koşullardan uygulanması.

I. (1963 – 1967)

· İthalâtı ikame yatırımlarının teşvik edilerek geliştirilmesi.

I. (1963 – 1967) – III. (1973 – 1977)

· Emek yoğun üretim modelinin avantajlı olduğu yatırımlara gidilmesi.

I. (1963 – 1967) – V. (1985 – 1989)

· İthalât politikasının, sanayii koruma önlemlerine uygun olarak tespiti ve yerli sanayi mamullerini ithal mamulleri ile birlikte rekabet edemez durumda bırakan bürokratik ve yasal aksaklıkların giderilmesi.

I. (1963 – 1967)

· Sanayinin gelişmesi için yeni teşvik önlemlerinin getirilmesi.

I. (1963 – 1967)

· Tekellerin ve aşırı kârların önlenmesi için tedbirlerin alınması.

I. (1963 – 1967)

· Fazla kapasitenin kullanılması ve ithal ikame sanayi yatırımlarına ağırlık verilmesi.

I. (1963 – 1967) – III. (1973 – 1977)

· Yatırım malları sanayii alt sektöründeki tüm yatırımlara öncelik verilmesi ve sanayiin gelişmesinin esas alınması.

III. (1973 – 1977) - IV. (1979 – 1983)

· İleri teknoloji gerektiren ara ve yatırım malları sanayiinin dış alıma karşı korunmasına devam edilmesi. Dış rekabetin bulunduğu sanayi kollarına ileri teknolojinin getirilmesi.

III. (1973 – 1977)

· Sanayinin temel mal ve hizmetlerinin uluslararası fiyatlara uygun seviyede sağlanmasına çaba gösterilmesi.

III. (1973 – 1977)

· Özel sektör yatırımlarının az gelişmiş bölgelere gitmesini özendirecek yeni teşvik önlemlerinin alınması.

III. (1973 – 1977)

· Ara malları sanayiinde doğal kaynakların değerlendirilmesine yönelik optimal ölçekli ileri teknoloji kullanılan projelere öncelik verilmesi.

IV. (1979 – 1983)

· Tüketim malları sanayiinde öncelikle ihracata dönük ve darboğazı giderici yatırımlara öncelik verilmesi.

IV. (1979 – 1983)

· Geri kalmış yörelerde alt yapı hizmetleri geliştirilecek ve organize sanayi bölgeleri kurulması. Yurt dışında çalışan vatandaşların yatırımlarına ve organize sanayi bölgelerinde yapılacak yatırımlara ek teşvikler sağlanması.

IV. (1979 – 1983) – V. (1985 – 1989)

· Teşvik tedbirleri; yatırımın konusuna, kapasitesine, teknolojisine, ödemeler dengesine katkısına göre selektif olarak bölgelere göre farklılaştırılarak uygulanması.

IV. (1979 – 1983)

· Halkın ve yurt dışındaki işçi tasarruflarının sanayi yatırımlarına kanalize olması teşvik olunurken; örgütlü, düzenli ve yaygın halk girişimleri ile de teşvik araçlarının uygulanması.

IV. (1979 – 1983)

· Teşvik konusuna ilişkin yasal düzenlemelerin tek bir yasa içinde toplanarak, birbirini tamamlayan bir özendirme sistemi kurulacak ve sistemin plânlanan ve programlanan gelişme yönlerine göre bir bütün olarak düzenlenmesi.

IV. (1979 – 1983)

· Teşvik araçlarının; yatırımların konusuna, teknolojisine, istihdam ve ödemeler dengesine katkısı ile yer seçimine göre farklı ölçülerde farklılaştırılması.

V. (1985 – 1989)

· Yatırımların finansmanında öz kaynak kullanımının teşviki.

V. (1985 – 1989)

· Yatırım mallarının üretimini teşvik amacıyla uygun koşullarda imalât kredisi sisteminin geliştirilmesi.

V. (1985 – 1989)

             Yatırımlarda devlet desteklerini düzenleyen teşvik politikalarının amaçlarından birisi, ekonomik ve sosyal açıdan geri kalmış yörelerin kalkınmasını teminen bu yörelere ilişkin özel teşvik politikalarının oluşturulmasıdır. Bu çerçevede, özellikli teşvik politikalarının yoğun bir şekilde uygulandığı 1980’li yıllardan sonra kalkınmada öncelikli yöreler belirlenerek, bu yörelere yönelik özendirici politikalar devreye sokulmuştur. Bu doğrultuda, vergisel teşviklerin yanında kaynak kullanımını destekleme primi gibi doğrudan hibe şeklinde nakdî yardımlar ve fon kaynaklı kredi uygulaması gibi düşük faizli kredi verilmesi şeklindeki devlet destekleri yoğun bir şekilde kullanılmıştır.1

            Kalkınmada Öncelikli Yöreler’e yönelik önemli destek unsurlarının bulunmasına rağmen, mevcut uygulamada yatırımları bu yörelere yöneltecek önemli destek unsurlarının varlığından söz etmek pek mümkün olmamaktadır. Genel teşvik mevzuatı çerçevesinde nakit destek unsurlarının azaldığı günümüzde, yatırım indirimi ve KDV istisnası gibi vergisel teşviklerin tüm yöreler itibariyle aynı olduğu dikkate alındığında indirimli özkaynak oranı ve KOBİ kredileri faiz oranlarındaki farklılıklar gibi destek unsurlarının yetersiz olduğu ifade edilebilir.1

            Toplam YTB’nin % 70’ini komple yeni yatırım projeleri oluşturmuştur. İkinci önemli yatırım türü ise tevsi yatırımlardır. Özellikle son yıllarda gelişmiş yörelere yönelik olarak komple yeni yatırımlara getirilen sınırlamalar komple yeni yatırım dışındaki yatırım türlerinin artmasına neden olmuştur.1

            80’li yılların ilk yarısında doğrudan ihracata yönelik özendirici nakdî teşvikler sağlanırken, 80’li yılların ikinci yarısından itibaren bu teşvikler yatırımlara kaydırılmıştır. Ancak, gerek kamu gelir – gider dengesindeki sorunların gerekse Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve Gümrük Birliği gibi uluslararası kuruluşlara karşı olan yükümlülüklerimizin etkisi ile doğrudan nakdî teşvik araçları son yıllarda bazı istisnalar dışında uygulamadan kaldırılmış ve özel seçici teşvik politikası bırakılarak, vergisel teşviklerin ağırlıklı olduğu genel teşvik uygulamasına geçilmiştir.1

            Müsteşarlık’ça düzenlenen YTB’leri, Fon Kaynaklı Kredi ihtiva edenler hariç, kamunun herhangi bir kredi taahhüdünü içermemektedir. Genel vergisel destek unsurlarının yer aldığı YTB’leri, yatırımcı tarafından belge kapsamındaki yatırımı gerçekleştirmek amacıyla harcama yapıldığı oranda destek unsurlarından yararlanmaktadır. Başka bir deyimle, Müsteşarlık’ça düzenlenen YTB’leri gerek belge kapsamı projenin ekonomik olarak yapılabilirliği gerekse yatırımcının malî durumu hakkında herhangi bir taahhüdü veya tespiti içermemektedir.1

            Müsteşarlık, Yatırım Teşvik Belgesi kapsamındaki yatırımların mevzuata uygun şekilde yerine getirilip getirilmediğini denetlemeye, gerekli göreceği tedbirleri almaya, ilgili kuruluşlardan bilgi istemeye ve aykırılıkların tespiti halinde YTB’yi iptal etmeye yetkili3 olup; kamu kuruluşlarınca gerçekleştirilen yatırımlarla ilgili tamamlama vizesi işlemleri yatırımcı kuruluş tarafından yatırımın tamamlandığına dair Müsteşarlığa verilecek rapora istinaden Müsteşarlık’ça yapılmaktadır.1

            Türkiye’de yatırımlara uygulanan devlet yardımlarını;

            Desteklerden yararlanabilmek için, yatırım malları gümrükten çekilmeden ve yatırıma başlanan yılın son gününe kadar teşvik müracaatını yapmak gerekir. Tamamlanmış yatırımlar için teşvik belgesi müracaatı yapılmaz.2

            Yatırımcılara hatırlatmak gerekir ki "YTB’yi almak için yatırım yapılacak zaman beklenilmemelidir. Belgenizi alınız ve yatırımınıza istediğiniz zaman başlayınız. YTB müracaatında bulunmadan harcama faturalarınızı almayınız. KDV istisnasından yararlanamayacağınız gibi önceden alınan faturalar da bu itibarla geçerli olmayacaktır.5

            Destek unsurlarından gerçek şahıslar, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler, iş ortaklıkları, kamu kuruluşları ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile dernekler ve vakıflar tarafından yapılan yatırımların yararlanması mümkündür.2

            Halen yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde;

  1. Kalkınmada öncelikli yörelerdeki yatırımlar,

  2. Normal yörelerdeki yatırımlar,

  3. Olağanüstü Hal Bölgesi’ndeki yatırımlar ve Gelişmiş Yörelerde 98/10755 sayılı kararda belirtilen sektör yatırımları ile bu yörelerde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca belirlenen Organize Sanayi Bölgeleri’ndeki yatırımlar

devlet yardımlarından yararlanmaktadır.2

 

Devlet Yatırımlarından Yararlanan İllerin Dağılımı4

                                                Kaynak : 17.10.2000 tarih ve 24203 sayılı Resmî Gazete (Yöresel Olarak)

Gelişmiş Yöreler

Kalkınmada Öncelikli Yöreler

Normal Yöreler

Olağanüstü Hal Bölgesi

Adana,

Ankara,

Antalya,

Bursa,

İstanbul,

İzmir,

Kocaeli.

Toplam : 7 İl

Adıyaman, Ağrı, Aksaray, Amasya, Ardahan, Artvin, Bartın, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Çanakkale (Bozcaada ve Gökçeada İlçeleri), Çankırı, Çorum, Diyarbakır, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Iğdır, Kahramanmaraş, Karabük, Karaman, Kars, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kilis, Malatya, Mardin, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu, Osmaniye, Rize, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Şanlıurfa, Şırnak, Tokat, Trabzon, Tunceli, Van, Yozgat, Zonguldak. (51 – K.K.T.C.)

Toplam : 49 İl + 2 İlçe.

Afyon, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Burdur, Çanakkale, Denizli, Düzce, Edirne, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Isparta, İçel, Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya, Manisa, Muğla, Sakarya, Tekirdağ, Uşak, Yalova.
 

  Toplam : 25 İl

Diyarbakır,

Hakkâri,

Şırnak,

Tunceli.

 

 

 

 

Toplam : 4 İl

             İstanbul, İzmit il hudutları ile Adana, Ankara, Antalya, Bursa ve İzmir illeri Büyük Şehir Belediye Hudutları içindeki komple yeni yatırımlar belge kapsamı dışında tutulmuştur.5

            YTB’nin bölgeler itibariyle dağılımını dinamik bir süreç içerisinde incelediğimizde, sıralamalarda önemli bir değişiklik olmamakla birlikte genel bir eğilimden söz etmenin güç olduğu görülmektedir. YTB’nin toplam sayısal tutarlar esas alınarak oransal dağılımı incelendiğinde, 1968 – 1998 döneminde Marmara Bölgesi’nin sürekli olarak ilk sırayı, Doğu Anadolu Bölgesi’nin ise son sırayı aldığı görülmektedir.1

Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgesel Dağılımı1

             Kaynak : Duran, 1998 (Cari Fiyatlarla)

 

Marmara

İç Anadolu

Ege

Akdeniz

Karadeniz

DoğuAnadolu

Güney Doğu Anadolu

Muh. Bölgeler

Toplam

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Pay %

Toplam

6.673.558.241

1.829.727.413

1.978.584.290

1.767.107.984

710.686.752

351.141.239

1.171.025.246

489.105.677

14.970.936.842

Pay %

44,58

12,22

13,22

11,80

4,75

2,35

7,82

3,27

100,00

             Türkiye’de tarım sektörüne yönelik yatırım teşvikleri; bitkisel üretim, hayvancılık, su ürünleri ve ormancılık olmak üzere dört alt sektörde ele alınmaktadır. 1980 – 1995 yılları arasında tarım sektörüne yönelik olarak verilen YTB’nin alt sektörler itibariyle dağılımı incelendiğinde, en fazla teşvik belgesi verilen alanın hayvancılık olduğu ve bunu sırasıyla bitkisel üretim, su ürünleri ve ormancılığın izlediği görülmektedir.6

Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı1

               Kaynak : Duran, 1998 (Cari Fiyatlarla Milyon.-TL)

Yıllar 1980-1998

Tarım

Pay %

Madencilik

Pay %

İmalât

Pay %

Enerji

Pay %

Hizmetler

Pay %

Toplam

Toplam %

TOPLAM

177.927.972

1,2

224.779.503

1,5

9.669.337.500

64,4

649.420.141

4,3

4.300.053.759

28,6

15.021.518.875

100,0

PAY

1,18

 

1,50

 

64,37

 

4,32

 

28,63

 

100,00

 

Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörler İtibariyle Dağılımı1

                                             Kaynak : Duran, 1998 (Sayısal Olarak)

Yıllar 1968-1998

Tarım

Madencilik

İmalât

Enerji

Hizmetler

TOPLAM

TOPLAM

4,258

2,091

32,656

396

16,967

56,368

Pay %

7,55

3,71

57,93

0,70

30,10

100,00

             Teşvik tedbirlerinden reel anlamda sırasıyla İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Tekirdağ’ın en fazla yararlanarak ilk beş sırayı oluşturduğu görülmektedir.1

Yatırım Teşviklerinden Belge Sayısına Göre En Fazla Yararlanan 10 İlimiz1

 

Yatırım Teşviklerinden Belge Tutarına Göre En Az Yararlanan 10 İlimiz1

Sıra No.

İller

Belge Sayısı

 Pay  %

 

Sıra No.

İller

Belge  Tutarı

Pay %

1

İstanbul

10.303

22.06

 

1

Tunceli

54.375

0.00

2

Ankara

2.888

6.18

 

2

Bingöl

790.027

0.01

3

İzmir

2.802

6.00

 

3

Hakkari

879.545

0.01

4

Bursa

2.470

5.29

 

4

Siirt

1.580.316

0.02

5

Tekirdağ

1.464

3.13

 

5

Muş

2.130.138

0.02

6

Antalya

1.233

2.64

 

6

Bitlis

2.544.085

0.03

7

Denizli

1.222

2.62

 

7

Artvin

2.604.264

0.03

8

Gaziantep

1.156

2.47

 

8

Ağrı

2.900.480

0.03

9

Tokat

1.069

2.29

 

9

Gümüşhane

4.937.556

0.05

10

Kocaeli

1.017

2.18

 

10

Giresun

5.609.470

0.06

TOPLAM

25.624

54.86

 

TOPLAM

24.030.256

0.26

                                              (Kaynak : HM 1997 yıl sonu itibariyle kümülâtif cari fiyatlar ve Milyon.-TL)

            Sonuç olarak, ülkemizdeki gelir dağılımının dengesizliğine paralel olarak yatırım teşviklerinde de gerek bölgeler gerekse iller itibariyle büyük bir dengesizlik bulunmaktadır. Bu durum, şimdiye kadar uygulanan teşvik politikalarının bu açıdan tartışılması gereğini ortaya çıkarmaktadır.1

Yatırım Teşvik Belgelerinin Mahiyetlerine Göre Dağılımı1

                   Kaynak : Duran, 1998 (Sayısal Olarak Adet)

Yıllar

1980-1997

Komple Yeni

Tevsi

Tamamlama

Modernizasyon

Darboğaz

Diğerleri

TOPLAM

Toplam

32.240

7.336

738

2.325

846

2.061

46.616

Pay %

70

16

2

5

2

5

100

 

            Ülkemizin yatırım ve teşvik politikalarının tarımsal kamu sektöründe temsilcisi olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürlüğü, Ana Statü’sü 4. maddesinin 5., 6. ve 8. fıkralarında özetlenen faaliyet konuları gereği yatırım, etüt, araştırma, fizibilite ve projeler ile gerektiğinde mühendislik ve müşavirlik hizmetleri yapmak durumunda olup, Yıllık Yatırım Programları’yla belirlenen yatırımlarını gerçekleştirmektedir.7

            TMO ayrıca 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu’na tâbi olmayıp, yatırımlarını İhale Yönetmeliği çerçevesinde realize etmektedir.7 TMO’nun 1989 – 1999 yılları arası fizikî yatırımlarını proje bazında gösterir çizelgeden görüleceği üzere Tarım Sektörü’ndeki Devam Eden Projeler ağırlıkta olup, son yıllarda proje dışı harcamaya da meydan verilmediği anlaşılmaktadır.

TMO’NUN FİZİKÎ YATIRIMLARINI GÖSTERİR ÇİZELGE7

Yıllara Göre Fizikî Yatırım (Milyon TL)

 

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

A - ETÜD PROJE İŞLERİ

                     

1. Tarım Sektörü

                     

Depolama Tesisleri Etüdü

79

-

1.312

3.012

-

-

32

-

-

-

-

2. İmalât – Kimya Sektörü

-

İlâç Üni. Kurulması Etüdü

-

-

-

-

-

-

-

-

526

-

-

Dengeleme Har. Kapı

4

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

                       

B - DEVAM EDEN PROJELER

                     

1. Tarım Sektörü

                     

Hizmet Binaları

-

-

3.092

3.187

15.991

9.659

28.756

61.495

29.121

27.355

-

Mevcut Tes. Tevsii ve Onr.

9.047

10.854

107.241

66.860

38.577

12.565

59.044

469.739

600.677

889.301

1.714.592

Lojmanlar

-

-

2.961

9.987

11.393

19.186

55.315

29.290

-

-

-

Muhtelif Depolama Tesis.

-

-

100.529

185.567

270.416

166.316

304.795

283.686

1.210.276

3.656.103

4.394.262

Bilgisayar Alımı

-

-

-

-

-

-

-

79.497

112.686

91.581

595.868

Araba Baskülü İmal Montj.

2.524

14.901

1.664

2.568

13.376

-

41.933

19.096

-

-

-

Mısır Kurutma Tesisi

16.697

37.662

8.239

-

-

-

-

-

-

-

-

Silo Yapımı

-

6.239

198.029

127.815

139.243

151.325

-

-

-

-

-

Tahıl Vagonları

-

-

-

11.433

-

-

-

-

-

-

-

İdame Yenileme

-

-

-

708

-

-

-

-

-

-

-

Modern Açık Yığ. Dep. Ünt.

29.561

23.197

6.555

-

-

-

-

-

-

-

-

Tahıl Depolama Tesisleri

146.554

117.846

10.025

-

-

-

-

-

-

-

-

Makine ve Teçhizat Alımı

331

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Kesin Hesap Farkı

761

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2. İmalât – Kimya Sektörü

                     

Su Arıtma Tes. Modernizs.

-

-

359

-

283

1.258

-

2.295

40.594

470

1.058

Isı Santralı Tevsii

55

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1990 Yılında Bitenler

-

374

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Horozlu Un. Fb. Yen. Mo.

-

-

-

-

-

6.781

-

-

-

-

-

C - YENİ PROJELER

                     

1. Tarım Sektörü

                     

İdame – Yenileme

-

865

1.880

-

7.969

118

9.976

62.980

109.294

57.397

30.726

Makine – Teçhizat

-

1.833

-

146

1.220

1.885

25.060

42.202

42.703

-

-

Taşıt Alımı

-

-

290

-

-

-

-

-

-

14.888

23.291

Mısır Kurutma Tesisi

-

-

-

-

17.912

-

-

-

-

-

-

Bilgisayar Alımı

-

6.329

-

244

-

-

-

-

-

-

-

Tahıl Vagonları

-

-

5.993

-

-

-

-

-

-

-

-

Maltepe Böl. Binası Ss. Ts.

-

-

2.426

-

-

-

-

-

-

-

-

Silo Yapımı

-

52.499

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Lojmanlar

-

4.377

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Hizmet Binaları

-

3.311

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Muhtelif Depolama Tesis.

-

14.605

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2. İmalât – Kimya Sektörü

İdame – Yenileme

-

-

889

-

-

-

-

12.983

9.427

-

-

Taşıt Alımı

-

104

-

-

-

-

-

-

-

25.920

71.044

Zırhlı Araç Alımı

-

-

-

-

-

-

440

-

-

15.108

-

Arazöz Alımı

-

-

-

-

   

-

-

-

26.215

-

Havalı Taşıma Sistemi

-

105

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Ambulans

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

12.743

Traktör

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

13.126

3. İmalât ve Gıda Sanayii

Fabrika Yenileme ve Modr.

-

-

-

4.817

-

-

-

-

-

D - PROJE DIŞI HARCAMALAR

3.377

18.796

23.938

-

-

645.130

30.078

-

-

-

-

TOPLAM

208.990

313.897

475.422

411.527

521.197

1.014.223

555.429

1.063.263

2.155.304

4.804.338

6.856.710

            Yukarıda açıklanmaya çalışılan politikalar çerçevesinde kamu kuruluşları, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Plânı ve 2001 Yılı Programı’nda belirtilen hedefleri, politikaları, öncelikleri, çevresel etkileri ve varsa Sektör Ana Plânları’nı esas alarak, proje düzeyinde beş yıllık yatırım programları hazırlarlar ve 15 Temmuz 2001 tarihine kadar DPT Müsteşarlığı’na gönderirler.4

KAYNAKÇA

ANKARA TİCARET ODASI Türkiye’de Uygulanan Teşvik Politikaları, ATO Yayın No. 14, Ankara/Haziran – 2000, 80 sh.1
ANKARA TİCARET ODASIYatırımlarda Devlet Yardımları, ATO Yayın No. 5, Ankara, 48 sh.2
ANKARA TİCARET ODASIYatırımlarda Devlet Yardımları İle İlgili Mevzuat, ATO Yayın No. 11, Ankara/Haziran – 2000, 56 sh.3
BAŞBAKANLIK YÜKSEK DENETLEME KURULU – Toprak Mahsulleri Ofisi 1989 – 1999 Yılları Raporları7
BAŞIAÇIK, ŞULE İLGEN, ASLI – HÜNER, H. HİLAL – 1980 Sonrası Türkiye’de Uygulanan Yatırımı Teşvik Politikaları
      
 (Diploma Tezi) – A.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü/1997, 84 sh.
6
4M MÜŞAVİRLİK TİC. LTD. ŞTİ. – Yatırım Teşvik Belgesi ile İlgili Önemli Bilgiler – 4m@4m.com.tr, Menekşe Sok. No. 8/B
        Kızılay/Ankara, 2 sh.
5
RESMÎ GAZETE- 2001 Yılı Programı’nın Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar - 17.10.2000 tarih ve
        24203 sayılı Resmî Gazete.
4
RESMÎ GAZETE- Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ
      
 (Tebliğ No. : 2001/1) - 18.02.2001 tarih ve 24322 sayılı Resmî Gazete.
8

Derleyen : M. Ufuk MİSTEPE – TMO Genel Müdürlüğü, APK Uzmanı, Orman Endüstri Yüksek Mühendisi.

 

Makaleler Ana Sayfasına   

  Dönmek İçin TIKLAYINIZ !

YAZDIR