veri

ANA SAYFA
(Bu sayfa en son 30 Ağustos 2006 tarihinde güncellenmiştir.)

Değişmeyen tek şey değişim sözü artık günümüz iş dünyası için sıkça kullanılır olmuş ve kuruluşlar için, değişimi zamanında fark ederek, derhal uyum sağlamak önemli bir rekabet unsuru haline gelmiştir.¹

Çok fazla sayıda bilginin elektronik ortamda yaratılması, bu bilgilerin işlenmesi, anlamlı sonuçlara varan analizlerin yapılması güçlü plâtformları ve yeni yazılım mekanizmalarını beraberinde geliştirerek Veri Ambarı (VA = Data Warehouse) kavramının belirginleşmesine neden olmuştur.² Bu itibarla rekabet ortamı içerisindeki ciddî orman ürünleri sanayii (OÜS) kuruluşlarının VA'na gereksinimleri olacağı kanaatindeyiz.³

Günümüzde VA projeleri kamu, bankacılık, sigorta, finans, imalât, eğitim, kimya, perakende, sağlık, nakliye ve internet gibi sektörlerde uygulama alanı bulmuş olup, OÜS kuruluşları için yeni bir olgu olan VA Projesi'nin kullanılabilir ve önerilebilir niteliğinin ortaya konulabilmesi, ormancılığımızın çağdaş gerekleri arasında yerini almalıdır.

VA, teknoloji yerine işletme sorunlarının çözümlenmesine odaklanılan yeni bir sistemdir. VA projesine başlarken en önemli faktör, bilginin nasıl dağıtılacağından daha çok organizasyonun hangi bilgiye ihtiyacı olduğunun tespit edilmesidir.⁴ Türkiye'de VA projesi uygulamalarının yavaş başlamasının sebeplerinden birinin veri birikiminin olmaması ve önem verilmemesi olduğu söylenebilir. Kullanıcılar bu iş süreci sistemini ne için kullanabileceklerini bilememektedirler.³

Şirketleri sadece mini bilgisayar sistemleri ve ana bilgisayar ile donatmak yetmiyor artık. Birçok operasyon otomatize edilmiştir, ama bu sistemlerde toplanan ham verilerin şirketlerin üst düzeylerindeki karar sürecinde kullanılması bir türlü istenilen şekillerde olmamaktadır. Eski babadan kalma, tecrübeye dayalı hissi kablel vuku karar alma süreci yeni kuşak yöneticilerin terk etmek istediği bir iş yapma biçimi haline gelmiştir. Bunun en temel sebebi artan rekabetin, daha etkili ve zamanında alınan akıllı kararlara gereksinim duymasıdır.⁵

Artık, OÜS'nde pazarda gerçek talebe dayalı trendleri sezerek, yeni pazarlama kararları alan ve bunu hızla operasyona yansıtan şirketlerin prim yaptığı günler gelmiş; hatta bu durumun bir seçenek değil, bir zorunluluk olduğu günler kapıya dayanmıştır. O zaman da bilgi sistemlerinin hızla elden geçirilmesi ve ham verinin anlamlı bilgi haline getirilmesi gerekmektedir. Bilgisayarla iş yapma kültürünü almış geçmişin genç yöneticileri, artık yetkili konumlarda, daha kullanımı kolay ve etkili sistemler istemektedirler.⁵

VA'nın babası olarak bilinen Bill Inmon'un düşüncesi, her yöneticinin yapması gerekenin, tek bir sistemde toplanmış eski verilere ulaşmaktan çok, tüm sistemlerden gelen en son verilere ulaşması gerektiğiydi. Buna Veri Ambarı dedi.⁶

Bir satış mağazasında, müşterinin aldığı ürünün bedelini ödemek için geldiği Satış Noktası Terminali'nde (POS) her gün büyük miktarda satış verisi oluşmaktadır. Günümüzdeki pazar koşullarında, organizasyonlar için doğru tahmin, doğru plân ve doğru kararın önemi gün geçtikçe artmakta ve bu, hayatta kalmanın vazgeçilmez bir koşulu olarak ortaya çıkmaktadır. Bir kuruluşun beyni diyebileceğimiz VA, işte bu değerlerin bilgi teknolojisiyle birleşmiş halidir.¹

21. Yüzyıl bilginin gücüne sahip olanların yüzyılı olacak. Kimisi köklü, kimisi çiçeği burnunda yüzlerce firma, kendilerini ve hatta tüm ürünlerini bir gecede .com'layarak etkileşimli yeni bir dünyaya sunmaktadırlar. Günümüzde, Bilgi ve İletişim Teknolojileri'nin (BT) gelişmesi ile "bilgi", en değerli kaynak haline gelmiştir. Üretilen bilginin geçmişle kıyaslanmayacak kadar fazla olması, veri yoğun BT uygulamalarının artması ile veriye yüksek hızlarda erişim, saklama ve paylaşma kavramlarına önem kazandırmıştır.⁷

Veri ambarları güçlü altyapılar ile desteklenmeli ve yeni teknolojik imkânlar akıllı bir şekilde kullanılmalıdır. Çok büyük miktarlardaki bilginin basit plâtformlarda ele alınması kullanımı güçleştirir, kullanıcıyı ümitsizliğe iter ve beklenen sonuçları alamamamıza neden olur. Ağ altyapımızın ve işlem kapasitemizin mutlaka yeterli olması ve sistemlerin sürekli olarak kullanıcıların elinin altında bulunması gereklidir. Bilgiye erişim en az bilginin kendisi kadar önemlidir.²

Bir şirketin kârlılığı, aslında çok basit bir mantığa dayanır. Daha az risk alıp, parayı iyi yönetirseniz, yüksek kazanç elde edersiniz. Bunu başarmak için de bilgi sizin tek silâhınızdır. Piyasalardan, pazardaki bilgi ve para akışından ve ortaya çıkabilecek risk faktörlerinden her an haberdar olmanız gerekir. Bu ihtiyacınızı sadece televizyon, radyo, özel haber yayınları veya bilgi aktaran herhangi bir araçla doğrudan gideremezsiniz. Aynı bilgilerin rakiplerinizden çok daha farklı şekillerde yorumlanması gerekecektir. Bu yüzden gerçek zamanlı çalışabilen, entegre ve merkezî sistemlere ihtiyaç artık kaçınılmazdır. Bugün ülkemizde yazılımlara çok az ilgi gösterildiği, bunun aksine makine alım satımlarının yükselerek devam ettiği bir gerçektir.⁸

Şu anda bilgiişlem sektörünün dağılımına bakıldığında; karar destek sistemleri, yani bilgi sağlamaya yönelik sistemler şu anda Dünya pazarında % 30'luk bir pay tutmaktadır. Artık kurumlar operasyonel sistemlerini oluşturmuş durumdadır ve rekabet avantajı, bu sistemlerden gelen verilerin bilgiye dönüştürülmesine bağlı olacaktır.⁹

Müşterimizi çok iyi tanımamız; kendisi ve yakın çevresindeki potansiyel konusunda kapsamlı, ayrıntılı bilgilere ulaşmamız çok önemli. Çünkü müşteriye doğru ürünü sunabilmemiz, doğru hedeflere yönelik isabetli kampanyalar yapabilmemiz, risk yönetiminde başarılı olabilmemiz ancak sağlıklı bilgilere dayanan kârlılık ölçüm ve analizleriyle mümkün. Yeni teknolojilerin sağladığı imkânlarla gerçekleştirilen müşteri hizmetleri, başlangıçta yüksek kârlar sağlamamakla birlikte ormancılık sisteminin ayağını yere sağlam basmasını sağlayan; riskin yayılması ve küçülmesi, müşteri memnuniyetinin talep artışı ile geriye dönüşü, birim işlem maliyetlerinin düşüşü gibi dinamiklerle sonunda yine kârlılık olarak kendisini gösterecektir kanaatindeyiz.¹⁰

VA yeni müşteri kazanmaya yönelik bir mekanizma değildir. VA'nız var diye yeni müşteriler gelmez. Ama mevcut müşterileriniz ile ilişkilerinizi geliştirici ve iş potansiyelinizi artırıcı bir mekanizmadır. En iyi ve kârlı müşterilerinizi belirlemenize ve onlara odaklanmanıza yardımcı olabilir. Müşteri tabanında tek bir ürünü kullanan çok sayıda müşteri yerine bir çok ürünü kullanan daha az sayıda müşteri olması daha arzu edilir bir olgudur. Bu da müşteriler ve onlarla olan ilişkilerimiz çok iyi analiz edilerek yapılabilir. Eğer bu bilgileri toplar, ama bilgileri analiz etmezsek bu yapı hiçbir işimize yaramaz. Dünya'da bir çok VA projesi sırf bu nedenle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu nedenle VA söylenmesi kolay, yapılması çok da zor olmayan ama kullanımının son derece önemli olduğu bir projedir.²

Artık öne geçmek için "bire - bir" mantığına dayalı kişiselleştirilmiş hizmetler bütünü istenmeye başladı. Bu da beraberinde müşterileri bire - bir boyutta tanımayı kolaylaştıracak teknolojilere gereksinim doğurdu.¹¹ Müşteri memnuniyeti tüm kuruluşların ulaşmaya çalıştıkları nihaî hedeflerinin en önemlilerindendir. Bunu başarmanın önemli bir ölçüsü de veri ambarları oluşturmaktır. Yalnız burada unutulmaması gereken önemli bir nokta, VA tek başına bir şey ifade etmez. Her araç gibi VA da iyi kullananların elinde gerçek değerini bulur. Aksi taktirde ölü bir yatırım olarak kalmak durumundadır.²

Neticede her şey müşteri hakkındaki verilere dayandığı için, burada önemli olan kurulacak VA'nın üzerine oturacağı yapının veya daha teknik terimiyle Veri Modeli'nin oluşturulması ve bu modele dayanarak oluşturulan analize yönelik uygulamalardır. Hedef, "müşterinin cüzdanında şirketin payını artırmak" olmalıdır.¹¹

Yapılan araştırmalarda kurum müşterilerinin % 40 - 50'sinin kârlılığı % 50 oranında azalttığı saptanmıştır. Bu yüzden müşteriler bazında özel aktiviteler ve uygulamalar geliştirilmelidir. Kurumlar, VA ve karar destek sistemleri sayesinde, mevcut müşterilerini tanıyarak değişen isteklerini sürekli gözlem altında tutacak, bu sayede gerek müşteri memnuniyeti, gerekse kârlılığı artırarak müşteri odaklı hizmet anlayışını bu sistemler sayesinde geleceğe taşıyacaktır.⁹

Müşteriyi tanımak ve onun ihtiyaçlarına yanıt vermenin bir rekabet unsuru olmasından öte, pazarda kalmanın bir koşulu olmaya başladığı şu günlerde VA konusuna olan ilgi de buna bağlı olarak artmaktadır. Aslında her gün mağazaya gelen her müşteri, yaptığı her alışverişle mağaza yönetimine, detayı faturalarda olan bir mektup bırakmaktadır. İşte VA'nın oluşturduğu yapı sayesinde mağazacı bu mektubu okuyarak, müşterisinin kendisinden hangi dönemlerde, hangi ürünü - hangi ürünlerle beraber, ne kadara aldığını görebilmektedir. Buna bağlı olarak da müşterisinin bundan sonraki dönemlerde nasıl davranacağını belirleyerek, gerekli önlemleri alabilmektedir. Kısaca mağaza yönetimi, VA konusunda beraber çalışacağı uzman şirket sayesinde müşteri işlemlerini kârlı ve sürekli olacak ilişkilere dönüştürebilmektedir.¹

Bir mağazanın yeni müşteriler kazanması için yapması gereken yatırım, mevcut müşterisini koruması için yapacağı yatırımın en az beş katıdır. Bu nedenle mağazacılar her müşterisini ayrı birer birey olarak ele alıp, onun diğer müşterilerden farklı bir yaşam biçimi olduğunu ve bu müşterinin şirket için yaşam boyu değerini anlamalıdır.¹

Şirket için en kârlı müşterilerin şirkete kattığı değer, ortalama kâr getiren müşterilerin şirkete kattığı değerin yaklaşık 16 katı kadardır. Bunun bilincinde olan mağaza yönetimi, kendi kültür ve stratejisini baz alarak, VA'ndan elde ettiği bilgiler ışığında, en iyi müşterilerini belirleyerek, onlar için farklı pazarlama stratejileri ve promosyonlar geliştirerek kârını artırma yoluna gidecektir. Sadık ve mutlu müşterilerin, yeni müşterilere de referans teşkil edeceği göz önüne alınırsa, mağazanın satış gelirleri daha da artacak ve rakipleri karşısında büyük üstünlük sağlamış olacaktır.¹

Şirketler yeni ve güçlü bir kavramla karşı karşıyalar. Ya elektronik ortamda iş yapacaklar ya da kepenklerini zorlayacaklar, başka bir şans yok gibi.⁹ Önümüzdeki beş yılda ise ağırlığını hissettirecek iki teknoloji var. Biri Web, diğeri de Karar Destek Sistemleri (KDS). Bu teknolojilerden en iyi yararlanan şirket öne geçecek gibi görünüyor.³

İşte burada entegre iş yönetim sistemi uygulamaları (ERP = Kurumsal Kaynak Plânlama) devreye giriyor. Muhasebe, satış, pazarlama, üretim ve stok - satın alma gibi birimler için ayrı ayrı sistemlerin olması şirketin verimini oldukça düşürüyor.¹² Birçok kurumun hayata geçirdiği veya geçirmekte olduğu ERP sistemleri VA için en önemli veri kaynaklarından biri durumundadır.⁹ ERP'nin yaptığı finans, lojistik (satın alma, stok, malzeme yönetimi, satış ve dağıtım), ürün maliyetlendirme, insan kaynakları, kalite ve servis yönetimi, çağrı merkezleri kavramı içinde ele alınmalıdır. Şirketler için önemli olan bunların hangilerine gerek olduğunun belirlenmesidir.¹³

ERP (Enterprise Resource Planning) yazılımları ile elde edilen veri, VA veya benzer sistemler kullanılarak karar desteğinde etkili oluyor, buna kuşku yok. Ancak şirketlerin en üst düzey yöneticilerinin çoğunluğu, bu konuda ihtiyaç duyduğu raporları, alt kademelerdeki çalışanlardan almaya devam ediyorlar. Üst düzey yöneticilerin ne kadar iyi niyetli olsalar bile bu sistemleri öğrenmek için zamanları olmuyor. Onlar kendileri için önerilen pek çok sürecin pahalı ve uzun zamanlara yayıldığından yakınıyorlar ve yazılım şirketlerine daha kestirme çözümler üzerinde çalışmaları için baskı yapıyorlar.¹⁴

Çağımız koşullarının ve rekabetin gerektirdiği daha etkin şirket yönetimi için bu uygulamaların entegre olması gerekiyor. Bir şirket olarak bu altyapıyı kurduğunuz zaman üstüne elektronik ticaret üst yapısını kurabiliyorsunuz. Böylece şirket içi uygulama entegrasyonunun ötesinde artık şirket dışına çıkarak hem tedarikçileriniz hem de müşterinizle sanal yöntemler kullanarak çalışabiliyorsunuz. Bu şekilde çalışan şirketler katma değer yaratmadan maliyet oluşturan iş süreçlerini ortadan kaldırarak kârlılıklarını artırırken müşterileri ile birebir ilişkiler kurabiliyorlar.¹²

BT hem entegre iş yönetim sistemleri dediğimiz "alt" hem de elektronik ticaret dediğimiz "üst" yapıda özel sektör ve kamu kurumlarına çözümler sağlamaktadır. Orman ürünleri sanayii sektöründe özelleştirme faaliyetleri neticesinde 23 işletmesinden 19 tanesini özelleştiren ORÜS A.Ş. % 82.6 oranında küçülmek suretiyle 2000'li yıllar için BT sektörü açısından bir pazar olma vasfını şimdiden kaybetmiştir. Bu itibarla kamu tarafında devletin vatandaşa görünen yüzünün vatandaş memnuniyetini artıracak şekilde olmasına yönelik e - ticaret çözümlerini sağlamak bir temenni olarak hafızalarımızda yer edecektir.

Şirketlerle bayiler arasındaki işlemlerin elektronik ortamda yapılması; bayi otomasyonu diye adlandırdığımız, İnternet üzerinden sipariş bilgilerinin girilerek takibi, pazarlama bilgilerine ulaşım, fatura ve ödeme işlemlerinin takibini yürüten bir sistem ve akabinde İnternet bazlı tedarik zinciri entegrasyonu kavramları da orman ürünleri sanayii işletmeleri literatüründe artık yerini almaya başlamalıdır.¹²

VA herhangi bir yazılım veya donanım şirketinden alıp, kullanabileceğimiz bir ürün değildir. VA , iş sorunlarını veriye odaklı bir yapıda çözmek için kullanılan ve beraberinde yeni fırsatların yakalanmasını sağlayan bir süreçtir.¹ VA projelerine bir yazılım satışı olarak değil, komple bir çözüm olarak bakılıyor. Yazılım kısmı var, donanım kısmı var, servisleri var, modellemesi var. Bunlar müşterinin gözünü korkutan büyük projeler. Aylar ve yıllar alabiliyor.³

Unutmamak gerekir ki, Dünya'nın en büyük VA'nı kurmuş olsanız bile, eğer kullanıcıyla uyum sağlanamazsa, VA kullanırlığını yitirir ve hiçbir işe yaramaz. VA sürecinin başlangıcı olan Plânlama Aşaması ile öncelikle firmanızın hedefleri ve ihtiyaçları belirlenmelidir. Plânlama ile ortaya çıkan şema Tasarım ve Uygulama Aşaması'nda resmen uygulanmaya başlayacaktır. Destek ve Geliştirme Aşaması olarak adlandırılan, kullanıcıların VA'nı kullanmaya ve VA'ndan faydalanmaya başlamaları süreci başarılı bir projenin en önemli parçasıdır.¹

Yapılması gerekenleri özetlemek gerekirse, aşağıdaki türden mantıksal bir plân yapmak mümkündür.¹¹

1. Temelde, bir Müşteri Bilgi Dosyası'nın hazır hale getirilmesi gerekir.

2. Tüm müşterilere ait en az geçen iki yıllık işlem bilgisi, en alt detayda veri modeli oluşturulmuş VA'na yüklenir.

3. Diğer büyük şirketlerde başarısı ispatlanmış müşteri kârlılığı uygulamaları çalıştırılır.

6. Bu sene kârlılığı düşen müşteriler belirlenir. Muhtemelen şirketinizle ilişkileri bitmeye doğru gitmekte ve tercihlerini başka işletmelere kaydırmaktadırlar.

7. Analizler sonucunda tüm müşteri tabanı uygun dilimlerde bölümlenir ve her müşteri için bireysel mesajlar hazır hale getirilir.

8. Bireysel pazarlama grubunun, müşterilerin şirket ile ilişkilerindeki azalma eğilimini ve ne tür sorunlardan şikâyetçi olduklarını öğrenmeleri gerekir.

9. Kârlılığı yüksek olan ve ilişkisi halen devam eden müşterilerle, başkaları kurmadan bireysel manâda ilişki kurulmalıdır.

10. En kârlı müşterilerin en çok hangi ürün ve hizmet kanallarını kullandıkları ve varsa başka şirketlerin hangi hizmet ve ürünlerini tercih ettikleri sorgulanmalıdır.

11. Kârlılığı negatif durumda olan müşteriler tespit olunmalı ve ilişkilerdeki memnuniyetleri sorgulanmalıdır. Gerekirse şirketi doğal olarak bıraktıracak duruma getirilmelidir.¹¹

Unutmayalım ki, yazılımlar ve donanımlar bu sürecin içinde belirli hedeflere varmada kullanılan araçlardır. Etkili ve kapsamlı bir veri modeline dayanmayan sorgulama ürünleri, ne kadar hoş gözükürlerse gözüksünler, neticede ana hedefe ulaşmada kendi başlarına yetersizdirler. Bu tür projeler altyapıda entegre VA modellerinin olmasını gerektirirler.¹¹

20 yıl önce büyük sistem kurmak modaydı. O zamanlar açık mimarî ve diğer sistemlerle bütünleşme diye bir sorun yoktu tabi. Amaç tek bir işi görmekti, sipariş girişi veya stok kontrolü gibi. O günler geçti artık, ama o zamandan kalan bazı uygulamalar halâ yaşıyor.⁶

Neticede işin doğası da değişti. 50'lerin kurumları mühendislerin önderliğinde gidiyordu; düşündüğün en iyi şeyi yap insanlar satın alırlar mantığı hâkimdi. 60 ve 70'lerde kurumlara satışın hâkimiyetine girdiler; insanlara malımızı anlatalım daha fazla satın alırlar mantığı bu döneme damgasını vurdu. 80 ve 90'larda ise pazarlama ön plânda ve artık kurumlar insanların istediğini öğrenip onu yapma peşindeler. Bu bir kültür değişimiydi; oysa varolan sistemler bunu desteklemiyorlar. VA işte bu boşluğu doldurmaya talip, ama bir sorun var. VA'nı iş kullanıcılarına tanıtmak ve kabul ettirmek biraz zor olacak gibi. Çünkü bu sistemi asıl kullanacak olanların kendi işleri ile vakitleri dolu olduğundan bunu inceleyecek zamanları yok. İnceleyecek zamanı olanların da işin o yönünde bilgisi ya da ilgisi yok.⁶

VA projelerinin üç önemli alanda değişime yol açması değişim çağrışımının ana sebebidir. Bu alanların ilki Veri Değişimi'dir. İkinci önemli değişim alanı olarak Organizasyon Değişimi'nden bahsedebiliriz. Üçüncü ve en önemli alan ise VA'nın Şirket Stratejilerine ve Sonuçlarına Olan Etkisi ve bunun sonucu ortaya çıkan değişimdir.¹⁵

İnsanlar en iyi hizmeti almayı bekliyorlar, bu da tabi ki şirketleri gelişmeye zorluyor. Müşteriye en doğru ve güncel bilgileri yansıtabilmek, sürekli bilgi akışını ve müşterinin kesintisiz tüm hizmetlerden yararlanmasını sağlayabilmek, bireylerin zevklerini ve eğilimlerini belirlemek, üst ve orta kademe yönetime yönelik rapor üretebilmek, karar destek sistemlerinin kurulması, mevcut altyapıyı kullanarak maksimum verimlilik alabilmek, gerçek zamanlı konsolidasyon yapabilmek, değişen ve hızla gelişen piyasa koşullarına aynı hızla uyum sağlayabilmek için şirketlerin kendilerini geliştirmeleri gerekiyor.¹⁶

Kuruluşların sunmaya çalıştıkları hizmetleri aksatmadan ve geliştirerek sunabilmeleri için artık çözümleri var : VA. Düşünüldüğü gibi çok yüksek maliyetler içermeyen kârlı bir yatırım. Önemli olan bu projeye başlarken ne yapmak istediğinizi ve VA ile neleri çözebileceğinizi iyi bilmek ve bunun için gerekli verileri derlemiş olmaktır. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki başarılı VA projeleri ortalama iki senede ve yüzde 400'den yüksek bir kârlılıkla geri dönmektedir.¹⁶

Bir VA projesinde istenilen sonuca ulaşmak için bu işi bilen, uzman kişilerin görüşleri çerçevesinde proje oluşturulmalıdır. Yönetim kademesinin kesinlikle işin içinde olması ve ne istediğini iyi bilmesi gerekiyor. Yönetimin sisteme inanmış olması projeyi başarıya götürür.¹⁶

VA sürecini bir paket programdan ayıran en önemli etken, VA uygulamalarının her kuruma göre farklılık göstermesi ve uygulama alanlarının farklı olmasıdır.⁹ Danışman firmalarca müşterilere sattıkları ürünün sadece bir VA sistemi olmadığı, bu uygulamanın içinde pek çok önemli hizmeti barındıran bir teknoloji olduğunun anlatılması gerekir. Burada danışmanlık, müşteriye satılan orman ürünlerinin analizi, pazar analizi gibi konular ön plâna çıkıyor. Müşterilerinizle ilgili ne kadar çok bilginiz olduğu değil, bu bilgileri doğru kullanmanız önemlidir.¹⁷

VA uygulamalarından en iyi verimi elde etmek için bu uygulamalara tak - çalıştır mantığıyla bakılmaması gerektiğini bildiren R. Swift, basit bir VA uygulamasının aslında 3 ile 6 ay arasında biteceğini kaydetmiştir. VA uygulamasını başlatmak bir binayı inşa etmeye benzer, eğer sade bir prefabrik ya da kütük ev inşa edecekseniz inşaatı kısa sürede bitirirsiniz, ama inşa edeceğiniz şey prefabrik yapıya dayalı bir tatil köyü ise sabretmeyi bilmelisiniz.¹⁷

Bir şirket VA'nı müşterilerin gizli kalmış satın alma eğilimlerini tespit etmek için kullanmayı hedeflerken, bir başkası satış analizi ve trendler üzerine odaklanabilir, bir başka şirkette ise amaç tamamen finansal analiz olabilir.¹⁵

VA projelerinin son kullanıcılar açısından en önemli katma değeri, kolay bir şekilde analiz yapılabilmesine imkân vermesidir. Şirketler çok değişik alanlarda stratejik analiz yapabilirler. Örneğin, bu analizler :

Ø Müşteri Analizi	Ø Senaryo Analizi
Ø Finansal Analiz	Ø Pazar Analizi

şeklinde özetlenebilir. Bunlar içerisinden Senaryo Analizi'ni açacak olursak; değişkenlerle oynayarak strateji belirlemenin keyfini yaşayabilirsiniz. Mobilya sektöründe X ürününüzün fiyatını % 10 düşürerek, aylık satış trendi ve X ürününde geçen sene yapılan promosyon da göz önünde bulundurularak, satış rakamlarında ne kadarlık bir değişim olur? Dolar kurunun 600 bin TL olması durumunda maliyet, kârlılık ve fiyatlandırma nasıl değişecek? gibi.¹⁵

Rakipleri ve müşterileri olan bütün ciddî orman ürünleri sanayii şirketlerinin VA projelerine ihtiyacı bulunuyor. Bunun için de :

ü Standartlar üzerine kurulu,	ü Toplam satın alma maliyeti açısından erişilebilir,
ü Kurması, yönetmesi ve kullanması kolay,	ü Komple

Sorgulama araçları sürekli yenilenebilir veya geliştirilebilir, fakat VA konusunda asıl önemli olan verinin kendisidir. Çünkü işletme gereksinimleri, ancak doğru ve güvenilir verilerle karşılanabilir.⁴

VA tasarlayanlar, veritabanı ve kullanıcı ekranlarına ek olarak veri yükleme stratejileri, veriye ulaşma araçları, kullanıcı eğitimleri ve sürekli yenileme gibi konuları da düşünmek zorundadırlar. Dolayısıyla VA projeleri birçok konuyu içerdiğinden operasyonel projelerden farklılık gösterir. Operasyonel sistemlerde mevcut durumla ilgili veri bulundurulurken, VA'nda statik olan ve işletmeyle ilgili her çeşit konuda veriyi bulunduran tarihsel veriler bulundurulmalıdır. Başarılı VA projesinin ekibinde operasyonel sistem ekibinden farklı olarak işletme fonksiyonlarını bilen analistler ve son kullanıcılar en önemli kişiler olarak görülmelidirler.⁴

VA geniş ve entegre bir sistemdir. Bu sistem içerisinde operasyonel sistemden verilerin VA'na taşınması, yüklenmesi, verinin yönetimi, son kullanıcı erişim hakları yer alır ve söz konusu sistem, organizasyonun daha iyi tanınmasına ve analiz edilmesine yardımcı olur.⁴

VA yapısının en önemli sonucu son kullanıcılar ve karar verici kişilerin doğru kararlar vermesini sağlayarak kurumlara rekabet avantajı sağlamasıdır. VA projeleri, esas olarak iş sorunlarını ele almalı ve kısa sürede yatırımın geri dönüşünü sağlamalıdır. Bir kurumda değişik bölümlerin çok farklı bilgi gereksinimleri olduğundan, VA projelerinde öncelikler belirlenmeli, aşama aşama bir kurum içindeki karar destek altyapısı oluşturulmalı ve başarısı kanıtlanmış metodolojilerle desteklenmelidir.⁹

Şu anda Türkiye'de OÜS'nde VA konusunda implemente edilen bir örnek yok. Bu sorunun cevabını Superonline'nın MIS Departmanı Uzmanı Bülent GÖRKEM'in ağzından güncel bir uygulama ile açıklayalım.

Şu anda 17 GB'lık verimiz var, günde buna 150 MB ekleniyor. Bunun çoğu çevirmeli ağ müşterilerinden geliyor. Tüm bilgiler NT ve Sybase plâtformunda tutuluyor. Ama veriler NT'yi aştı, yakında UNIX plâtformuna geçilecek. Her gece verileri UNIX ortamından NT ortamına otomatik olarak alıyoruz. Ancak verilerin büyüme hızı çok yüksek, bu nedenle bir yıl içinde de daha büyük bir sisteme geçme gereksinimiz doğacak. Belki olayı Data Mart'larla dağıtık bir yapıya yayıp, merkezde özet bilgiyi tutabiliriz.¹⁸

Veri kaynaklarından veriler her gece Catalog Server'a alınıyor. Burada temizleme yapılıyor, hatalı veriler düzeltiliyor veya çıkarılıyor. Sonra özet, tarihî ve toplam veriler oluşturuluyor. İstediğimiz tablolar buradan sorgulama yapılmak üzere Sybase IQ sunucusuna aktarılıyor. Buradan da veriler PowerDynamo uygulama sunucusuna geliyor. Burada Web tarayıcılara entegre ediliyor. PowerDynamo, IQ'da bir sorgu oluşturuyor, bunun sonucunu da Web sunucuya ve Web tarayıcıya veriyor.¹⁸

Son zamanlarda ülkemizde de artık uygulamalarını görmeye başladığımız VA çözümleri, kurumlara yeni bakış açıları kazandırıyor. Bu arada önceleri daha çok büyük şirketlerin girmeye cesaret ettiği projeler artık orta boy şirketler tarafından da en azından gündeme alınmaya başlandı.³

VA'nı insanlar büyük veriler için düşünüyorlardı ve bu işin herkesin harcı olmadığı söyleniyordu. Geçen yıldan beri ayaklar yere basmaya başladı ve insanlar VA'nın ne olduğunu anlamaya başladılar. VA da sonuçta bir uygulama paketi, fakat beraberinde bir bilgi birikimini de getiren bir yaklaşım tarzı. Daha çok analize dayalı bir çözüm. Her şirketin boyutuna göre şekillenen bir yapıya sahip. Sonuçta üretilen şey belki aynı ama elde ettiğiniz şey veya oluşturduğunuz yapılar farklı oluyor. İşin bilgiişlem yanı burada biraz ikinci plânda kalıyor. Ön plâna iş modelleri diye adlandırdığımız kavramlar geçmeye başladı.³

Detay ve tarihsel veri bu denli önemli olduğu halde, gereği gibi kullanılamadığı bir ortamda VA kuruluşlara ellerinde olan bu büyük silâhı kullanabilme imkânını vermektedir. Operasyonel sistemlerden genişletilmiş verilerin bir havuza atılarak, bilgiye ihtiyaç duyan kullanıcıların anlık erişimlerine imkân sağlayan VA, kuruluşlara gerçeğin versiyonunu sunmaktadır. VA, kurumların değişik bölümleri tarafından yapılan sorgulamaya aynı cevabı verir. Böylelikle farklı bölümlerin, bir raporu farklı yorumlayıp, değişik çıkarımlarda bulunması engellenmiş olur.¹

OLAP araçları, her iş kullanıcısının kolaylıkla kullanabileceği yapısı ile veriye çok boyutlu erişimi sağlamaktadır. Örneğin, OÜS'nde yapılan satışları bölge, bayi, marka, gün boyutunda kategorize ederek incelemek mümkündür.¹ OLAP araçları ile;

ü En çok kâr getiren müşterilerim kimlerdir? (Bayi ve perakendeci bazında.)

ü Hangi işletme ya da mağazamda, en çok hangi saat ve günlerde hareketlilik olmaktadır? (Örneğin A İşletmesi'nde her ayın son Cuma günü levha siparişleri ve müşteri yoğunluğu artmakta.)

Bir VA projesinin en can alıcı noktası, uygulanacak VA'nın temelini oluşturan mantıksal modelin ve buna dayalı fiziksel modelin hazırlanmasıdır. Sadece bir veritabanı üzerinden OLAP türü sorgulamalar yapabilecek ürünlerle projeye talip olunması ve beraberinde hiçbir endüstri deneyimi olmaması, bir şirketin halen VA'nın bir teknoloji işi olmadığını anlamadığını gösterir. Müşteri açısından önemli olan, VA'nın hangi modele dayandığı, bu modelin daha evvel nerelerde uygulandığı ve bu modeli hangi plâtformlarda hayata geçirebilecekleridir. Gerisi, projeyi saptanan hedefler doğrultusunda sıkı şekilde takip etmek ve kullanıcılara yaymaktır.⁵

VA projeleri belirli bir iş amacına göre plânlanmaktadır. Önce iş gereksinimlerinin tespiti, bunları karşılamak için hangi operasyonel verilerin hangi disiplin altında alınacağı; bütün bunlar sırayla gerçekleştiriliyor. Verilerin transferinden sonra son kullanıcıların verileri kullanmaları için OLAP araçları kullanılıyor. Bugün bu projeler başlamazsa beş sene sonra geç kalınabilecektir. ³

İlk çıktığı dönemlerde raporlama aracı olarak kullanılan ürünler şimdi özellikle VA ile birlikte OLAP araçlarına dönüştüler. Raporlamanın yetmediği yerde kullanılmak üzere OLAP aracı ve data mining araçları bulunuyor. Bugüne kadar ki en büyük sorun en üst düzeydeki yöneticilerin ürünleri kullanamamalarıydı. Neticede VA'nı kurmak, kullanmak ve üzerine OLAP sistemlerini yerleştirerek son haline getirmek gibi aşamalar var. Yönetme aşamasında da meta data ve veritabanını yönetmek gerekiyor. Bütün bunların komple bir çözüm olarak sağlanması hedeflenmelidir.³

Veritabanı teknolojisindeki büyük gelişme ile artık çok yüksek miktarda veriyi saklamak ve bilgisayar ağları teknolojisindeki gelişme ile bu veriye çeşitli yerlerden hızlıca ulaşmak olasıdır. Veri madenciliği, veritabanlarından bilgi çıkarmak ve bu bilgiyi gelecekle ilgili tahmin yapmak için bu bilginin kullanılacağı bilişsel tekniklerin tümüdür.¹⁹

Veri madenciliği VA'ndaki gizli gerçeği ortaya çıkaran kuvvetli bir veri inceleme tekniğidir. Verinin çeşitli yöntemlerle incelenerek, aradaki ilişkilerin keşfedilmesini, gidişatın gözlemlenmesini sağlar. Bugün, geleneksel sorgulama araçlarının sınırlarını aşmak isteyen birçok VA kullanıcısı veri madenciliğine yönelmektedir. Veri madenciliği kullanıcıların yapmaları gereken analizlerin yükünü, bilgisayar ortamına kaydırmaktadır.¹

v Pazar payımı nasıl artırabilirim? (Ürün çeşitliliği, fiyat ve bölge bazında.)

v Rakip kuruluşa gitme riski olan müşterilerim kimlerdir? (Çimentolu yonga levha bayilerim mi, yoksa emprenye ihalesi alabileceğim kamu kuruluşları mı?)

VA herkesin kolaylıkla kullanabileceği, müşteri ile ilişkisi olan herkesin yararlanabileceği bir yapı, ama bunun için öncelikle VA'nı oluşturmak gerekiyor. VA bir karar destek sistemidir.¹⁶ KDS, operasyonel sistem üzerinden belirli araçlarla analizler yapıp, belirli sonuçların alınmasıdır.³ KDS çok karmaşık sorgulamalar yapıp, net sonuçlar alabileceğiniz bir veritabanı gerektirir. Tarihsel bilgiye sahip olmak ¹⁶ KDS, operasyonel sistem üzerinden belirli araçlarla analizler yapıp, belirli sonuçların alınmasıdır.³ KDS çok karmaşık sorgulamalar yapıp, net sonuçlar alabileceğiniz bir veritabanı gerektirir. Tarihsel bilgiye sahip olmak¹⁶ KDS, operasyonel sistem üzerinden belirli araçlarla analizler yapıp, belirli sonuçların alınmasıdır.³ KDS çok karmaşık sorgulamalar yapıp, net sonuçlar alabileceğiniz bir veritabanı gerektirir. Tarihsel bilgiye sahip olmak VA projenizi başarıya götüren çok önemli faktörlerden biridir.¹⁶

Veritabanını, VA'nın kalbi diyebileceğimiz verinin depolanacağı bir havuz olarak düşünebiliriz. Veritabanının seçimi, VA sürecinde verilecek kritik kararlardandır. Kullanılacak veritabanı; artan veri miktarı, kullanıcı sayısı, kullanıcı ihtiyaç ve istekleri doğrultusunda büyüyebilir olmalıdır.¹

VA şirketle beraber büyüyen bir süreç olduğuna göre, kurulduktan bir süre sonra veri miktarı hızla artmaya başlayacaktır. Unutmamak gerekir ki, bir VA'nın ilk 5 senede 10 - 100 kez büyümesi hiç de az rastlanılır bir durum değildir.¹

VA'nı başarıyla uygulayabilecek bir OÜS işletmecisi yaptığı satış analizleri ile bir satış deposunda çok fazla talep gören bir kaplama türünün, başka bir bölgedeki deposunda stok fazlası durumuna girme tehlikesini görebilir ve bu deposunda gereksiz promosyonlara gitmek yerine, kaplama levhalarını talep gören diğer satış noktalarına göndererek şirkete büyük kâr sağlayabilir. Aynı anda, birçok kullanıcının benzer sorgulamalar yaptığını düşünürsek, kullanıcılara hizmet verecek veritabanının önemi daha iyi ortaya çıkacaktır.¹

Başarılı bir VA projesi, maddî olarak yaklaşık 1 - 2 yıl içinde kendisine yapılan yatırımın geri dönüşünü sağlayacaktır. Bu geri dönüşün oranı ise, yapılan araştırmalara göre, ilk yatırımın 3 - 10 misli kadardır.¹

VA belirli konuların modellendiği, tarihsel derinlikte detay verinin tutulduğu bir işletme ya da mağazalar zincirinin tümüne cevap verecek bir yapıya sahip olmalıdır. Veritabanı konusunda seçim yaparken de Veritabanı Yöneticisi'nin (DBA) işini büyük ölçüde azaltan veritabanları üzerinde durulmalıdır.¹

Şirket içerisinde VA'nı çeşitli amaçlarla ve farklı tekniklerle kullanacak kullanıcı grupları olacaktır.

Operasyonel Kullanıcılar daha çok günlük, anlık verilecek kararlara cevap aramaktadır. Örneğin :

¨ Stokta ne kadar lignin, melâmin formaldehit, desen kâğıdı, oturma grubu iskeleti, lif levha ya da mozayik parke kaldığı.

¨ Gönderilen kurutulmuş Kayın kerestenin gideceği yere ne zaman ulaşacağı.

Karar Destek Sistemi Kullanıcıları ise daha kapsamlı ve uzun vadeli soruların cevaplarını aramaktadırlar. Örneğin :

· Hangi grup müşterilerin (Kereste grubu, lâminat grubu, levha grubu, kâğıt grubu, mobilya grubu) firma için daha kârlı olduğu.

· Geçen bahar dönemi levha, ambalaj sandığı, kraft torba kâğıdı ya da kibrit satışlarının en yüksek olduğu işletme, bayi ya da mağaza bölgesi.

· Odun hammaddesi fiyatları artışı karşısında orman ürünleri mamul ya da yarı mamul fiyat değişikliklerinin satışları nasıl etkileyeceği.

Temel İş Kullanıcıları VA'na düzenli olarak erişip, sordukları soruların cevabını alırlar. Genellikle aynı tip sorgulamaları kullanırlar.

Analistler fazla miktarda ve çok detay düzeyde veriler üzerinde çalışırlar. Yaptıkları sorgulamalar, genellikle anlıktır ve belli bir standardı yoktur.

Yöneticiler genelde fazla miktarda veri üzerinden elde edilmiş sonuçlarla ilgilenirler. Düzenli olarak veriye ulaşırlar. Temel iş kullanıcılarının ve analistlerin kendilerine sunduğu raporlar üzerinde çalışırlar.

Şirketin ihtiyaç ve hedefleri belirlenmeden kullanıcı araç ve uygulamaları seçiminin yapılması ve bunun VA projesinin temeli olarak düşünülmesi, başlangıçta atılan yanlış bir adım olacaktır.

Projeyi benimseyen işletmelerin satın alma ve uygulama aşamalarında yakalanması muhtemel tuzaklar aşağıda özetlenmiştir.

.
1. Veri ambarını kim istiyor?

2. Her soru bir sorgu değildir.

3. Veri ambarı bir anabilgisayar değildir.

4. Veri kirliliği.

5. Büyürse ne olacak?
.

.
6. Ayrıntılar nerede?

7. Büyük beklentiler.

8. Kurumsal veri ambarı.

9. Benim işim değil!

10. Satın alma.
.

Yukarıdaki soruların detay aşamalarında ortaya çıkabilecek her alt düzeydeki sorulara verilecek cevaplar projenin başarıya ulaşmasında büyük önem arz edecektir.

Kullanıcısına beklenen süre içinde cevap veremeyen bir VA'nın ulaşılır ve kullanılırlığından bahsetmek güçtür. Örnek olarak, son 3 günün satışlarını sorgulayan bir kullanıcıyı göz önüne alalım. Kullanıcı bu sorgulamanın sonucuna göre, bu satış stratejisine devam etme ya da değiştirme kararı alacaktır. Eğer bu sorgulamanın cevabını 48 saatte alabiliyorsa, kullanıcı karar vermesi gereken süre içinde sonuca ulaşamamış, dolayısıyla VA'nı işini geliştirmek için kullanamamış olacaktır. Neticede bu şekilde hizmet veren bir VA, iş kullanıcıları tarafından fazla talep görmeyecektir.¹

Bu tür sistem ve projelerin asıl hedefi bugün yapılan işi daha iyi yapmak değil, bugün hiç yapmadığı bir işi yapabilecek ufukları açmak olmalıdır.

ALPAYDIN, Ethem Doç. Dr. - Veri Madenciliği (Bilişim '99 Eğitim Semineri) - Bilgi ve İletişim Teknolojileri Fuarı, TBD 16. Bilişim Kurultayı, 1 Eylül 1999/İst.¹⁹
CAMBAZOĞLU, Türker - Groupware ve Uzaktan İşbirliği Teknolojileri 1 - BT/Haber Gazetesi, 21 - 27 Haziran 1999, Sayı : 222, Sh. 36.
ERTEM, Çiğdem - Kamu ERP'yi Bizimle Tanıyacak - BT/Haber Gazetesi, Özel Dosya, 28 Haziran 1999, Sh. 5¹²
EVREN, Akın - Mazi Kalbimde Bir Yaradır... BT/Haber Gazetesi Eki, 21 Haziran 1999, Sh. 4¹⁰
GÖRKEM, Bülent - Superonline'da Veri Ambarı Intranet Üzerinde - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 30¹⁸
GÜN, Murat - CLARiiON'dan Lider Teknolojiler - BT/Haber Gazetesi, Özel Dosya, 28 Haziran 1999, Sh. 14⁷
GÜVENER, Ertan - Bireysel Bankacılıkta Veri Ambarları... - BT/Haber Gazetesi Eki, 21 Haziran 1999, Sh. 14²
KIRAL, Cenk - Veri Ambarında Modele Dayalı Yaklaşımların Önemi - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sh. 32⁵
KIRAL, Cenk - Dikkat! Sizi Takip Eden Bir Veri Ambarı Var - BT/Haber Gazetesi Eki, 21 Haziran 1999, Sh. 52 - 54¹¹
KİRİŞÇİ, Özcan - Veri Ambarı Projesinin Başarısı İçin Gerekli Faktörler - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 27¹⁶
KUDAT, Beliz - NCR : İşlemleri İlişkilere Dönüştürüyoruz - BT/Haber Gazetesi, 12 - 18 Temmuz 1999, Sayı : 225, Sh. 12¹⁷
KULABAŞ, Yiğit - Veri Ambarı ve Değişim - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 26¹⁵
KULAR, Melih - ERP Kavramının İçinde Neler Var Neler - PCWEEK Araştırma Dizisi : 7, Mayıs/1999, Sh. 4¹³
KULAR, Melih - Kurumsal Yaklaşımlar Üst Düzeyde Daha Farklı - PCWEEK Araştırma Dizisi : 7, Mayıs/1999, Sh. 6¹⁴
KUYUCU, Ali Rıza - Veri Ambarı Uygulamaları ve Sonuçları - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 28⁹
NAKİPOĞLU, Aysun Kora - Veri Ambarı İşletme Sorunlarının Çözümüne Odaklanır - BT/Haber Gazetesi, 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 28⁴
NCR - Bilgi Elinizden Akıp Gitmesin - BT/Haber Gazetesi Özel Dosya (NCR'ın Katkılarıyla Hazırlanmıştır), 5 Temmuz 1999, Sh. 3 - 12¹
OĞUZ, Şeref Dr. - Değişimin Ne Kadar Farkındayız? - BT/Haber Gazetesi, 5 - 11 Temmuz 1999, Sayı : 224, Sayfa : 32
SİDAL, Alpay - Teknoloji - Daha Az Risk - Yüksek Kâr - BT/Haber Gazetesi Eki, 21 Haziran 1999, Sh. 10⁸
UZUN, Serdar - Veri Ambarı Değişen İş Kültürü ile Geliyor - BT/Haber Gazetesi (Dosya), 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 25⁶
UZUN, Serdar - Veri Ambarı Pazarını Finans Sektörü Hareketlendirecek - BT/Haber Gazetesi (Dosya), 31 Mayıs - 6 Haziran 1999, Sayı : 219, Sh. 35 - 36³

* Derleyen : M. Ufuk MİSTEPE - ORÜS A.Ş. Genel Müdürlüğü, Araştırma Plânlama Şube Müdürü
                                                  - Temmuz 1999/Bolu, Orman Endüstri Yüksek Mühendisi,
                                                  K.T.Ü./1978 - Trabzon.
                Yayımlanmak üzere Sazıyla Sözüyle Bolu Bilim, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi
                /Bolu'ya gönderildi.