ANA SAYFA            
(Bu sayfa en son 21 Kasım 2005 tarihinde güncellenmiştir.)

 

 

ÜNYE'DEN ZİLE'YE
İPEK YOLUNDA

SEVGİ SELİ KÖPRÜSÜ

Düzenleme : M. Ufuk MİSTEPE
Orman Endüstri Yüksek Mühendisi

MEDENİYETLER BEŞİĞİ ANADOLU'DA
ÜNYE VE ZİLE'MİZİN TARİHSEL KÜLTÜRÜ

İPEK YOLU

 Karadeniz'in İncisi Yeşil Ünye'den

 Buram Buram Anadolu Kokan Zile'ye

.

 

Tarihî kaynaklar eski adı Oney, One ve Oence
olan Ünye'nin M.Ö. XII. yüzyılda Etiler tarafından
işgal edildiğini, bilâhare Kadeş Savaşı ile Mısır Firavunları'nın eline düştüğünü göstermektedir.
M.Ö. 1270 yıllarında Truva Savaşları'nda bir
sömürgeydi. Kral Sarakin zamanında Ünye
Asur'lulara geçmiş ve M.Ö. 722 yıllarında
Kapadokya Hükûmeti'nin daha sonra
Fenikeliler'in hâkimiyetini kabul etmiştir.

M.Ö. 520 yıllarında İran Hükümdarı ve
ardından Makedonya Kralı İskender ordusu ile
 Ünye'yi işgal etmiştir. Pont - Polmont
hâkimiyetinden sonra Romalılar'ın idâresini
kabul etmek zorunda kalmıştır. M.S. Doğu
Roma Bizans İmp. sınırları içerisinde kalan Ünye Rumlar'ın idâresinde iken hem Türkler hem de
Rumlar tarafından zaptedilmiştir. 1204 senesinde
Alexious Commenious kurduğu hükûmet sınırları
içerisine Ünye'yi de dahil etmiştir. 1214'de
Anadolu Selçukluları, 1228'de Rum Pontus İmp., 1220 - 1237 yıllarında Selçuklu yönetimi, 1346'da Hacı Emiroğulları yönetimine girdi ve 1461 yılında kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1833 yılında Samsun'a
bağlı bir ilçe olmuş; 4 Nisan 1921 tarihinde
69 Sayılı Kanun'la Ordu iline bağlanmıştır. Bilinen
en eski Belediye Reisleri'nden ilki Osmanlı
Devri'nde Hacı Ali Kadızâde Ali Enver Kadı,
Cumhuriyet Devri'nde Deli Ahmetzâde Emin
Efendi; ilk Kaymakam da Recai GÜRELİ'dir.


.

MANZUME

Sefil Emrah küşat edüptür dehan
Vasfı Ünye'yi kıldık kamu beyan
Ruzu mahşeredek olsun abadan
Gayet oldum mübtelası Ünye'nin...
                                                                      Şair Emrah

 

 .

 

Hititler Dönemi'nde önemli birer yerleşim yeri
olan Tapigga (Maşathöyük) ve Anziliya (Zile
Höyüğü), M.Ö. 15. yüzyıldan sonra  Kaşkalar'ın
saldırısına uğradı. M.Ö. 8. yy.'da Frigler'in
yönetimine girdi, M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerler
tarafından yağmalandı.  M.Ö. 6. yüzyılda
Persler'in, M.Ö. 4. yy.'da Makedonyalılar'ın,
M.Ö. 3. yüzyılda Pontus Krallığı'nın
ve M.Ö. 66'da Romalılar'ın eline geçti.

 

 II. Pharnakes, M.Ö. 47'de Sezar'ın karısının adı
verilen  Zela'da (bugün Zile) yapılan ve kısa süren
bir savaşta Julius Caesar
tarafından yenilgiye uğratıldı,
Zile Kalesi içerisindeki dikili taşa şu önemli sözler
kazıldı. "Veni, Vidi, Vici - Geldim, Gördüm, Yendim".
11. yy. başlarında Bizans'ın Armeniakon
Theması'nın sınırlarında yer alan yöreye aynı yüzyılın 2. yarısında Türkmenler gelmeye başladı. Danişmendliler'in ve Anadolu Selçukluları'nın egemenliği altında kalan yöre, 13. yüzyıl ortalarında Baba İshak Ayaklanması'ndan etkilendi. İlhanlılar'ın denetimi altındayken Moğollar tarafından yağmalandı. Eretna Beyliği, Kadı Burhaneddin Devleti ve Akkoyunlular tarafından yönetildikten sonra Osmanlılar'ın eline geçti. Ankara Savaşı'nı (1402) kazanan Timur'un kısa süreli denetiminin ardından 1413'te yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. Celali Ayaklanmaları'ndan büyük ölçüde etkilendi. 19. yy. sonlarında Sivas vilâyetinin Tokat Sancağı'na bağlı kaza olarak yönetiliyordu.


.

ZİLE'Lİ YATIRLAR DESTANI

Niçin beğenmezsin şehr-i Zile'yi,
Şeyh Ethem burda yatmaz mı
Velilerin hocasının ulusu
Koca Kayser Sultan burda yatmaz mı
                                                                          Seyit Derviş

 

 


                                            
DENİZE HASRET

Bir gün nehirler gibi çağlayarak ta derinden
Dağlardan, ormanlardan sana akacak mıyım?
Ey deniz şöyle bir gün sana bakacak mıyım?
Elma bahçelerinden, fındık bahçelerinden!..
   
              Ömer Bedrettin Uşaklı/Ünye Kaymakamı


HİKÂYE

Sen Türkiye gibi aydınlık ve güzelsin!
Benim doğduğum köyler de güzeldi.
Sen de anlat doğduğun yerleri,
Anlat biraz!
                                             Cahit KÜLEBİ

 

 

Araştırma : M. Ufuk MİSTEPE

.
Ünye'nin Tarihteki Adlarından Bazıları

Annia, Cena, Enoe, Enoë, Eunich,
Eunieh, İnaos, İnoi, İnoïo, Oenes,
Œnoe, Oenoe, Oinaion, Oinoe, Oinoie,
One, Onea, Oney, Onitrus, Ounia,
Ounié, Ouniê, Ounièh, Ounieh, Unia,
Uniah, Unich, Unie, Unié, Unieh,
Unîeh, Ünië, Ünieh, Üniya, Ünye.
.

Zile ve Hinterlandının
Tarihteki Adları

Anzilia, Anziliya, Gazala, Sılay, Silay, Sile, Sileh, Zala, Zela, Zelâ, Zeleh, Zelid, Zelidis, Zelitid, Zelit, Zelitica, Zeltis, Zelitis, Zelos, Zelus, Zeyli, Zila, Zilâ, Zilch, Zileh, Zilê, Zilè, Zilleh, Zilon, Zile

Çömlekçi Başustası (Taşçı) Hüseyin MİSTEPE

Ünye Türk Evleri Mimarîsi

Hüsrev Yürür Evi

Zile Türk Evleri Mimarîsi

Cemilzade Cımbıloğulları - Bilgen Ailesi Evi

Yorgun, melûl ya da neş'eli nice Ünyeli - Zileli'miz İpek Yolu'nu arşınlarken
bıraktıkları derin izlerin akislerinde bizleri de nostaljinin
engin ufuklarına sürüklemiyor muydu sanki?


Tarihî eserler arasında Kaleler,
Eski Mezarlar, Mabetler, Aya Nichola Kilisesi, Hazinedaroğulları Sarayı,  Asarkaya Millî
Parkı, Tozkoparan Mağaraları, Kiliseler, Eski
Ticaret Yolları, İpek Yolu ve Surlar sayılabilir.


Ünye Hamamı Kubbesi


Anziliya Kenti'nin kurulduğu tepede bazı
kalıntıları ve İpek Yolu'nun geçtiği Zile'de tarihsel
yapılardan Zile Ulu Câmi, Hoca İshak Câmîi, Boyacı
Hasan Ağa Câmîi, Musa Fakih Türbesi, Yenihamam, Çiftehamam ve Zile Kalesi'ni sayabiliriz.


Zile Kalesi Anfitiyatrosu

Kiraz, Fındık ve Nohut Ünye ve Zile'nin
Vaktiyle İpek Yolu'nda Ticaretle Kucaklaştıramadığı Ürünlerdi.

Neslimiz onları sevgi seli köprüsünde afiyetle dağarcıklarımıza damak zevki yaptı.

    

Merhaba!
 Ben Zile’nin Sarıkız’ı

 

   

Güzeli Elde Etmek İçin Ayıklamak!
Elemek çirkinlikleri ve Tek Tek Güzeli Zirvelere Oturtmak...
Zile'nin, Ünye'nin Güzelliklerini İpek Yolu'nda Buluşturmak Leblebi - Fındık Ayıklar Gibi...

 

            Ünye Yöresinin Bazı Mahallî Kelimeleri
Pıtık : Bilye; Misket
Camış : Manda, Kömüş
Pinnik : Kümes
Peşkir : Havlu
Pancar : Kara lâhana
Muşmula : Yeni dünya
Gubat : Kötü
Musandıra : Yüklük
Göden : Kurbağa
İkbala : Şans
Goruk : İçi boş fındık
Töngel : Bir Sonbahar meyvası, Beşbıyık, Muşmula
Tirmit : Mantar

               Zile Yöresinin Bazı Mahallî Kelimeleri
Enek : Bilye; Misket
Fin : Elmalı Al Yazma
Köme : Cevizli sucuk
Gennaba : Büyük gelin abla
Şinevadı : Üzüm sıkacağı
Toyga Çorbası : Yayla çorbası
Savucu : Süt sağan
Koz : Yeşil kabuklu ceviz
Culfalık : Küçük dokuma tezgâhı
Başoğma : Gelin olacağı gün yapılan banyo
Saçınlık : Meydana oturan damada verilen hediyeler
Arapkiri : Üçpeşli bir entari
Haçar : Anahtar

Dökülen daneler ve avuçlarda balık yemleri;
İpek Yolu'nda özgürlüğe uçan düşlerimizin simgeleridir rengârenk kuşlarımız...
Bize kanatlarıyla Oney ve Silay'dan sevgi dolu sıla haberi getirirler

Martı Dede - Süleyman KIZILBOĞA/Ünye

http://www.fmd.org.tr/yaris2000/cevre.htm 23.11.2000
Güvercin, Karga, Leylek ve Keklik

Zile Bozkırına Simgesini Vuran Kuşlarımız

Cahit Külebi çocukluğunda Zile’de cula da beslemiştir, şöyle der satırlarda;
"Zile'de çocukların
cula (karga) besleme alışkanlığı vardı.
Ben de bir süre besledim... Ne yedirdiğimi anımsamıyorum.
Bu culaların
ağzına tükürülürdü
... Cula beslemekten amaç onu konuşturmaya alıştırmaktı.
Ben de çok uğraştım. Konuşturamadım. Konuşan cula da görmedim!"
                                                                    Bekir ALTINDAL - Tarihî Dokusu ve Kültürüyle Zile

Büyük Câmi/Ünye

 
Ulu Câmi/Zile

 

         

ÜNYE

KAPTANLARIYLA
KADILARIYLA
HATTATLARIYLA

MEŞHURDUR.

ZİLE

ŞAİRLERİYLE
EVLİYÂLARIYLA
ÂŞIKLARIYLA

MEŞHURDUR.

     

Ünye Osmanlı Kadıları

  
İsmâil Zühdî ve Mustafa Râkım Efendi Şaheserleri

      

Muharrem Efendi'nin Kabri - Hicrî 910 - 1000 (M. 1505 - 1591)

Fotoğraf : Necmettin ERYILMAZ

     
Halk Ozanı Kaynarî ve Sadık DOĞANAY

Gece Armonisinde Ünye Sahili (Terme İstikametinden)

Ünye Belediyesi Kültür Yayınları No. 2 - Fotoğraf : Eren Tokgöz/Aynur Zeren Tan

Bir başkadır ÜNZİLE'de geceler...

Ulu Câmi, Hükûmet Meydanı ve Zile Kalesi

Fotoğraf : Necmettin ERYILMAZ - Zile Belediyesi Basın ve Yayın Halkla İlş. Müd.

    

İpek Yolu'nun Yorulmaz Bekçileri...
Anıları, düşleri, sevgiye uzanan yollarda tüm güzellikleri taşı Anadolu'ya.
- Yolun Açık Olsun ÜNZİLE -

ERAY Turizm Otobüs İşletmesi

Ünye
Abone Otobüs İşletmesi - Turhal Yolu Aile Mezarlığı Yanı

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 18.08.2004 Çrşb. 11:14
Ünye Çamlık GÖKÇE Otobüsleri

 
Azimkâr Otobüsleri İşletmesi Yazıhanesi

 

Nerede Hanlar, Kervansaraylar?
Deve kervanlarının eşlik ettiği İpek Yolu'nun yorgun savaşçıları...
Şimdi nerelerde konaklıyorsunuz?

Otel Ankara
Fotoğraf : Eren Tokgöz/Aynur Zeren Tan

Ünye Belediyesi Kültür Yayınları No. 2

Zile Büyük Otel

11 Katlı
Otel Ürer
Foto : Bekir Baki Aksu

Satış ve Dağıtım : Hüseyin Arın
Keskin Color Ltd. Şti. Matbaası /İstanbul

Ünye Çamlık Koyu ve Motel Restoran

Karadeniz Bakırcısı Raşit Kuşcu 1968 - 1970

http://www.angelfire.com/me3/mmo/
Bakır Kapların Kalaylanması

Zile

 

Şehnuz (Şeyh Yunus Emre) Türbesi ve Kabri

Yunus Tepe/Ünye

Şeyh Nasıreddin Tekkesi - Tarihçi Necdet Sakaoğlu

Tekke Köy/Zile

 

Ünye Mahallî Oyunları

a) Kırbaç Horonu
b) Kürtali Oyunu
c) Gürcü Horonu
ç) Metelik Oyunu

Zile Mahallî Oyunları

a) Simsim                         e) Hançer Barı
b) Kartal
                         f) Emrah
c) Semah gösterileri     
     g) Değirmenci Dayı
d) Kafe, Kazaska, Pizola, Çeçenvif, Şeyh Şamil

 

Ünye Folkloru

 

Zile Folkloru

 

 

Ünye Mutfağı

Mısır Ununda Hamsi, Tuzlu Hamsi ve Palamut,
Kara Lâhana Çorbası ve Pancar Sarm
ası ve Diblesi,
Zeytinyağlı Kara Lâhana Dolması, Kıvırma Tatlısı,
Tirmit (Dağ Mantarı) Kavurması, Gürcü
Fasulyesi,
Kaşarlı, Yumurtalı Pide (Yağlı), Isırgan Çorbası,
Hamsili Pilâv, Sütlücen Muhlaması, Çalmaç,
Hamsi Sarma, Kardilik ve Melevcen Kavurması,
Perzü (Pazı) Yemeği, İncir ve Dağ Çileği Reçeli.

Zile Mutfağı

İlçe ve köylerinde undan yapılan helle çorbası, erişte, makarna, baharda çevreden toplanan ve şifa niyetiyle yenilen kaba pancar ve madımak, baldırcan tava yemekleri en çok bilinen yöresel yemeklerdir. Çerkez pastası, hıngel, cılbır, kuskus ve haşıl yemekleri meşhurdur. Kuşburnu reçeli, duru pekmez, kara bakla dolması, çökelekli ile ziyaret, piknik ve kadın hamamlarında yapılan Bat ilçe halkı ile özdeşleşmiştir.

 

2003 - 2004 Futbol Sezonunda 2. Lige Yükselen Ünyesporlu Futbolcular

 

 

                    Ünye Atasözleri ve Deyimler
Azı yımbırdıyanın sırtı gümbürder.
Bahşiş atın dişine bakılmaz.
Deymen kündünden geçmiş gidii, sen halâ çakıldakla oyniin.
Gelin ayağından, çoban dayağından.
Hanım yere inmez, kömüş çardağa çıkmaz.
Katranı kaynatsan olur mu şeker. Cinsini sevmediğim cinsine çeker.
Odunun eyisi meşe. Kızın iyisi Ayşe.
Soy eşşek dayıya çeker.
Yüklü atın osuruğu pek çıkar.

                     Zile Atasözleri ve Deyimler
Destursuz bağa giren, hesapsız zopa yer.
Evinde yoh acı gatıh, çalımın ocağı batıh.
Gendünü gurtaramayan evliyayu, sel götürsün.
El adama yut diye vermiyo, dut diye veriyo.
Dirgene dayanmayan porsuk, harman gıyısına yanaşmaz.
Gürgenden kaşık, zenginden âşık olmaz.
Sen ağa , ben ağa bizim inekleri kim sağa.
Alan razı satan razı, arada gezen çullu tazı.
Bannağında yüzüğü galaylı mı sandın, ere varmayı kolay mı sandın?

 

Tozkoparan Mağarası (Kaya Mezarı)

Ünye

Zile Kalesi Kaya Mezarı

Zile

 

                  Ünye'nin Yetiştirdiği Şahsiyetler
Mustafa Râkım Efendi
(Hattat)
Yusuf Bahri Efendi
(Müderris ve Ünye Müftüsü)
Ali Kadızade Süleyman Kadı
(Sancak Beyliği Kadısı)
Hamdi TANSES
(Halk Ozanı, Yorumcu, Besteci)
Haznedar Zade Vezir Süleyman Paşa
Ömer ÇAM
(Eğitimci)
Prof Dr. İsmail Kılıç KÖKTEN
(Arkeolog)
Ali Rıza Sağman
(Tarihçi, Bestekâr, Hânende)
Şükrü YÜRÜR
(Sanayi ve Ticaret Bakanı)
Refaiddin ŞAHİN
(Tarım ve Köyişleri Bakanı)
Mehmet Hilmi GÜLER
(Enerji ve Tabii Kay. Bakanı)
Yüksel ŞEN
(Araştırmacı, Gazeteci, Şair, Bankacı)

                    Zile'nin Yetiştirdiği Şahsiyetler
Nihat AKYUNAK
(Ressam)
Arif KILIÇ
(Müftü, Araştırmacı)
Cahit KÜLEBİ
(Şair)
Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU
(Edip)
Fikret TARHAN
(Ressam)
Hasan SEVİNÇ
(Güreşçi)
Prof. Dr. Mümtaz Turgut TOPBAŞ
(Eğitimci)
Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI
(Şair, Öğr. Gör.)
Cahit KOÇÇOBAN
(Heykeltraş)
Kemal TÜRKER
(Ressam)
Prof. Dr. Ahmet ERBİL
(Bilim Adamı)
Prof. Dr. Ahmet Taner KIŞLALI
(Yazar, Öğr. Gör.)

 

Paşabahçe Konakları/Ünye

Hazinedar Süleyman Paşa Sarayı Bahçesi

Hacı Mehmet Mah. Odabaş Sok. No. 11 Necibe - Hilmi Odabaşoğlu Evi

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 20.08.2004 Cuma 14:56

 

                         Ünye'de Yakın Tarihte Eğitim
          1914'te, 14 kilise ve 21 eğitim kurumu olan Ünye kazasında 7700 Ermeni yaşamaktaydı. Okullarını genellikle kiliselerinin çevresinde kurmuşlardır. Tanzimat'tan itibaren Ünye'de iptidailer, sıbyan okulları, rüştiyeler ve medreseler açılmış, çoğunluk kendi içinden yetişen hoca ve müderrislerle eğitim üst düzeye ulaşmıştır. Rumlar'ın zamanında Ünye Karadeniz'de Trabzon'dan sonra ikinci büyük liman ve ticaret merkezi idi.  20. Asır başlarında 1 Rüştiye, 1 İdadi, 2 İptidai ve İdadi Kız Okulu, 2 Medrese vardı.

                              Zile'de Yakın Tarihte Eğitim
          1871 tarihli Sivas Salnamesi'ne (Yıllığı'na) göre Zile'de 10 müderris, 88 medrese öğrencisi, 12 okul ve 267 öğrenci olduğundan bahsedilmektedir. 1898 tarihli Maarif Salnamesi'ne göre Zile'de 40 öğrencinin öğrenim gördüğü bir rüşdiye mektebi bulunduğu anlaşılmaktadır. 1903 tarihli Maarif Salnamesi'ne göre de mevcut 10 medresede  (Zinciriye, Kislik, Nakkaş, Aranbot, Cami-i Kebir, Karaköle, Yazılmış, Kavak, Ececiöyük ve Eryaç Medresesi) 370 öğrenci öğrenim görmüştür.

 

   

 

               Ünye'de Yöresel Deyimler
Ağlamsuyu burnuna gelmek.
Cıbırın gabadayısı.
Davun sıksın (almasın).
Gılıcının küpüsü kesmek.
İlâhî ile tay öretmek.
Mada gezeletmek.
Oşt köpek dememek.
Yumurtaya makas vurmak.

                           Zile'de Yöresel Deyimler
Elin attığı daş uzak gider.
Evde direk yenmez, bağda herek yenmez.
Sen hot,ben höt; ata kim verecek ot?
Anadan  ağzı eğri olana,ÇELTEK BABA n'apsın?
Çok salladım bileği,Doldurmadım küleği.
Yazın başı pişenin, kışın aşı bişer.
Dek durana dekmük yoktur.
Bura Boduçoğun gavağın dibi mi?

 

Şehir Meydanı ve Kale

Zile Kalesi'nden Şehrin Umumî Manzarası

 

 

GARŞULUKLU GONUŞMALAR

              

1 - Ahretlik, n'aapiin gı urda?
    - Baççeye Ecnebi kemresi dökiim, hemşürem.
1 - Hatçee, bura Boduçoğun gavağın dibi mi gız?
   - Tuu, Allah seni davul etsün de, beni de çomah e mi?
2 - Ünye'ye hergün tayyare seferleri başliimuş...
    - Yok, öllüyün körü.
2 - Gözüğün ışığı söğünmesin ilâha.
   - Öllüğün körü; töremiyesice, südüğün
     gulağından gelsin işşallah!!!.
3 - Ne zaman kirez yesem, garnım arii. Acuk kirez
      yedim, öliim...
    - Eee, hemşürem, madem biliidun götüyün
      huyunu, niye içtin yahninin suyunu?...
3 - Bıldırın Garadini kirazunu haabeye godundu da
      bana vermediydin. De bakam, godun mu gomadın mı?
   - Ahan da bağele, sen sıh dişini hele...

     
Bıldırın ölmüş bi eşek, gelin bu yıl ağlaşak!
4 - Anşa İngem, yarın yufga açmıya yardım etçek.
   - Andır galsın, u'nun yardımı.
4 - Yağlı gurşunlar önünde tilfe tilfe gidesin ilâğa.
   - Sen gidesin soyhası çıhasıca, garavebaya nolcak!.
5 - Ana, gı... Baa, çökelee yımırta gırsan ya...
   - Yavruum... Anan gurban olsun boklu tomanıyan.
5 - Çoh gezen, boh getirir ellâm...
   - Aboo, alan razu satan razu, arada gezen çullu tazu.
6 - İsiini gızdudum, artuk ba bi guruş borç vermii...
   - Ee, bıldır yedüün hurmalar, gışın dübürüyün
     dırmalar.
6 - Amedenden hoğmaden, culuh hopladı culfalığa gumbüden. (Amedenden homeden, culuk düştü culfalığın üstüne.)
7 - Memed'in gardaşını taniin mu?
   - Aman uzak dur, undan! Osuruunan çekiş eder u...
7 - Gorhunun ecele faydasu yoh! Dabahsan it bohuna muhtaçsın Zile'de diyal mı?.
   - Hıı, gendünü gurtaramayan evliyâyu, sel götürsün.

 

Ünye Hazinedaroğlu Sarayı, İç Avlu Görünümü.
La résidence des Hazinedaroglu à Unye, vue de la cour intérieure.

Les dessins de Jules Laurens (1825-1901)
La côte de la Mer noire - 14 Ağustos 1847
Ulu Câmi

Ressam Fikret TARHAN

     
Makalenin Başına Dönmek ya da Devamını Görmek İçin Tıklayınız.

Zile Makaleleri Sayfasına  

Dönmek İçin TIKLAYINIZ

YAZDIR