ORÜS A.Ş.’nin
GSMH’ya KATKISI

                umhuriyetin ilânından itibaren günümüze kadar geçen ve bir devlet hayatı için çok kısa
               sayılabilecek 73 yıllık bir dönemde, sermaye, eğitilmiş ve yetişkin insangücü, müteşebbis, yönetici, üretim araçları, teknoloji ve ekipman eksikliği gibi her türlü imkânsızlığa rağmen, ülkemiz iktisadî ve sosyal hayatta oldukça önemli gelişmeler kaydetmiştir. 

            Bu süre içerisinde istihdam yapısında büyük değişme olmuş, % 80’ler seviyesinde seyreden tarımdaki istihdam oranı % 55’e düşerken, % 0.5’ler düzeyinde bulunan sanayi sektörü istihdam oranı % 14.2’ye yükselmiştir. 

            Ekonomik yapıda da önemli bir değişme olmuş, geleneksel bir tarım ülkesi niteliğinden sıyrılarak, bir sanayi ülkesi olma yolunda büyük hamleler gerçekleştirilmiştir. Örneğin 1915 yılında, ülkemizin 1923 sınırları içinde kalan bölgesinde 10’dan fazla kişinin çalıştığı toplam 560 sanayi işyeri bulunurken ve bu işyerlerinde 35,000 civarında kişi çalışırken, 1985 yılında 10 ve daha fazla kişi çalışan sanayi işyeri sayısı 10,650’ye, bu işyerlerinde çalışan kişi sayısı da 936,000’e yükselmiş bulunmaktadır. Bunun tabii sonucu olarak sanayi sektörü katma değerinin Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki payı büyük oranda artış göstermiştir. 1923 yılında GSYİH içinde sanayi katma değerinin payı % 13.0 iken, 1988 yılında bu pay carî fiyatlarla % 34.2’ye yükselmiştir.

            Ekonomide, özellikle sanayi sektöründe, daha önce devlet kesimi büyük bir ağırlığa sahipken, zamanla dengeler değişmiş, özel kesimin ağırlığı gittikçe artmıştır. Örneğin 1988 yılında imalât sanayii katma değeri içinde özel kesimin payı % 70’e yükselmiş bulunmaktadır.

        Sanayileşmenin ilk yıllarında ithal ikamesine dayalı ve iç tüketime dönük üretim politikası benimsenmişken, sanayi politikamız değişmiş, tüketim mallarının üretimi yanında, yatırım malları üretimine de büyük ağırlık verilmiştir. Bunun yanı sıra iç pazara dönük üretim yerine, dış pazara ve ihracata dönük üretime geçilmiştir.¹

            Türkiye’nin dış borç konusundaki sorunları devam etmektedir. Ülkemiz toplam % 53.4 Borç/GSMH oranıyla Dünya’nın en borçlu 12 ülkesi arasındadır. Gelecek yıllarda da bu oran muhtemelen kritik sınırın (% 20) üzerinde kalmaya devam edecektir. Aynı şekilde Gayri Safi Millî Hâsıla (GSMH)’nın yaklaşık % 7-8’i dış borç ödemelerine gitmektedir.²

          Yüksek borç ödeyen ülkelerde tasarruflar arttırılamıyorsa, yatırımlarda kullanılabilecek tasarrufların bir kısmının borç ödemeye tahsisi mecburiyeti doğmaktadır ki; bu durumda, Türkiye’nin gelecekteki refah düzeyinden özveride bulunması gerekmektedir.² 

            Böylesi bir ekonomik yapılanma sürecinde GSMH’nın büyüteç altına alınması ve ORÜS A.Ş.’nin de GSMH’ya katkı payının ne olduğunun rakamsal olarak ortaya konulması, meslekî açıdan ayrı bir önemi haizdir.

            Bir ülkenin refah seviyesinin ölçülmesinde kullanılan en önemli kriterlerden biri, o ülkenin GSMH’sındaki (diğer bir deyimle millî gelirindeki) reel gelişme oranıdır.

            GSMH, kısaca bir ülkenin ekonomisinde belirli bir sürede (genellikle bir yıl) üretilen nihaî mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeri olarak tanımlanır. Üretim sürecinde kullanılan sabit sermayenin aşınan ya da tüketilen bölümü çıkarılmadan hesaplanır. Bu bölüm çıkarıldıktan sonra hesaplanan safi millî hâsıla (SMH)’dan farklıdır. GSMH, bir ülkenin ekonomik etkinlik düzeyi hakkında bilgi veren kullanışlı bir göstergedir.⁴

            Bazı merkezî plânlı ekonomiler dışında, en yaygın olarak kullanılan millî çıktı ölçüleri GSMH ve GSYİH’dır. GSYİH bütünüyle ülke içinde üretilen mal ve hizmetlerin değerini verir. Daha kapsamlı olan GSMH ise yurtiçi üretimi ve öteki ülkelerle yapılan alışverişlerden (kısa vadeli) elde edilen net geliri içerir.

            Çizelge 1’de GSMH’nın belirtilen yıldaki cari fiyatlarla hesaplanmış değerleriyle, kişi başına düşen GSMH’ya ilişkin veriler bulunmaktadır.

              GSMH ve GSYİH değerleri ülke ekonomilerinin göreli büyüklüğünün karşılaştırılmasına imkân verse bile, bu toplamların harcama kalemleri, maliyet bileşenleri ve sektörler arasındaki dağılımı daha fazla bilgi sağlar.³

            Örneğin; son yıllarda kişi başına düşen reel GSMH artış oranları plânlı dönemlerin en düşük hızlarına sahiptir dersek; bunun kısaca anlamı, son yıllar süresince ekonominin yarattığı gelir artmamış ve ülke sakinlerinin satın alma gücünde de bir artış vukua gelmemiştir.⁵

              Cari fiyatlarla Türkiye GSMH’sı içinde KİT’lerin payı son altı yıllık dönemde araştırıldığında, 1991 yılı hariç, giderek yükselme eğiliminde olduğu görülmektedir. ORÜS A.Ş. de kuruluş tarihi olan 05.01.1970 tarihinden bu yana ilk kez 1991 yılında 111,431 Milyon.-TL dönem zararı ile karşı karşıya kalmıştır.

            1990 yılında % 9.58 olan KİT payı 1991 yılında % 9.03’e gerilemiş, ancak 1992 yılında tekrar % 9.58’e, 1993’de % 10.15 oranlarına yükselmiştir. 1987 yılı (sabit) fiyatlarıyla yapılan değerlendirmede de bu oranların geçerli olduğu anlaşılmaktadır.

            Cari fiyatlarla 1994 yılı GSMH’sı 1993 yılına göre % 94.6 oranında artarken, sabit fiyatlarla GSMH % 6.1 oranında azalış kaydetmiş; KİT’lerin yarattığı katma değer ise 1993 yılına göre % 170 ve sabit fiyatlarla da % 30.6 oranında arttığı için, KİT’lerin toplam GSMH içindeki payı % 14.11 oranında gerçekleşmiştir.

            1994 yılında KİT’lerin GSMH’ya katkısı (sabit fiyatlarla) sektörler itibarıyla incelendiğinde; sanayi ve hizmet sektörlerinde olumlu yönde bir gelişme ortaya çıkarken, diğer hizmetler ve inşaat alt sektöründe azalma kaydedildiği görülmektedir.

              Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin ülke ekonomisi içindeki yerini, GSMH’ya katkı yönünden göstermek üzere, 1994 yılı için toplam GSMH ve GSMH içerisindeki KİT payı (1987 yılı fiyatlarıyla) Çizelge 3’de gösterilmiştir.

Çizelge 3 : GSMH ve KİT’lerin GSMH’ya Katkısı⁷  (Milyar.-TL)

            KİT’lerin sektörler itibarıyla 1994 yılında yarattıkları katma değerin büyüme hızı % 37.1 oranı ile en fazla ticaret sektöründe gerçekleşmiştir. Madencilik ile diğer hizmetler ve inşaat alt sektörlerinin büyüme hızlarında düşme görülmektedir.

             Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin finansman dengesi Çizelge 4’de; ORÜS A.Ş.’nin gelir yoluyla GSMH’ya katkısı ise Grafik 1’de verilmiş ve Çizelge 2’de rakamsal olarak detaylandırılmıştır.⁶

Çizelge 4 : KİT’lerin Finansman Dengesi⁸  (Milyar.-TL)