ANA SAYFA            
(Bu sayfa en son 16 Eylül 2006 tarihinde güncellenmiştir.)

 

ORÜS A.Ş.’nin
GSMH’ya KATKISI

                umhuriyetin ilânından itibaren günümüze kadar geçen ve bir devlet hayatı için çok kısa
               sayılabilecek 73 yıllık bir dönemde, sermaye, eğitilmiş ve yetişkin insangücü, müteşebbis, yönetici, üretim araçları, teknoloji ve ekipman eksikliği gibi her türlü imkânsızlığa rağmen, ülkemiz iktisadî ve sosyal hayatta oldukça önemli gelişmeler kaydetmiştir.
 

            Bu süre içerisinde istihdam yapısında büyük değişme olmuş, % 80’ler seviyesinde seyreden tarımdaki istihdam oranı % 55’e düşerken, % 0.5’ler düzeyinde bulunan sanayi sektörü istihdam oranı % 14.2’ye yükselmiştir. 

            Ekonomik yapıda da önemli bir değişme olmuş, geleneksel bir tarım ülkesi niteliğinden sıyrılarak, bir sanayi ülkesi olma yolunda büyük hamleler gerçekleştirilmiştir. Örneğin 1915 yılında, ülkemizin 1923 sınırları içinde kalan bölgesinde 10’dan fazla kişinin çalıştığı toplam 560 sanayi işyeri bulunurken ve bu işyerlerinde 35,000 civarında kişi çalışırken, 1985 yılında 10 ve daha fazla kişi çalışan sanayi işyeri sayısı 10,650’ye, bu işyerlerinde çalışan kişi sayısı da 936,000’e yükselmiş bulunmaktadır. Bunun tabii sonucu olarak sanayi sektörü katma değerinin Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki payı büyük oranda artış göstermiştir. 1923 yılında GSYİH içinde sanayi katma değerinin payı % 13.0 iken, 1988 yılında bu pay carî fiyatlarla % 34.2’ye yükselmiştir.

            Ülkemiz toplam % 53.4 Borç/GSMH oranıyla Dünya’nın en borçlu 12 ülkesi arasındadır. Gelecek yıllarda da bu oran muhtemelen kritik sınırın (% 20) üzerinde kalmaya devam edecektir. Aynı şekilde Gayri Safi Millî Hâsıla (GSMH)’nın yaklaşık % 7-8’i dış borç ödemelerine gitmektedir.

            Ekonomide, özellikle sanayi sektöründe, daha önce devlet kesimi büyük bir ağırlığa sahipken, zamanla dengeler değişmiş, özel kesimin ağırlığı gittikçe artmıştır. Örneğin 1988 yılında imalât sanayii katma değeri içinde özel kesimin payı % 70’e yükselmiş bulunmaktadır.

        Sanayileşmenin ilk yıllarında ithal ikamesine dayalı ve iç tüketime dönük üretim politikası benimsenmişken, sanayi politikamız değişmiş, tüketim mallarının üretimi yanında, yatırım malları üretimine de büyük ağırlık verilmiştir. Bunun yanı sıra iç pazara dönük üretim yerine, dış pazara ve ihracata dönük üretime geçilmiştir.1

            Türkiye’nin dış borç konusundaki sorunları devam etmektedir. Ülkemiz toplam % 53.4 Borç/GSMH oranıyla Dünya’nın en borçlu 12 ülkesi arasındadır. Gelecek yıllarda da bu oran muhtemelen kritik sınırın (% 20) üzerinde kalmaya devam edecektir. Aynı şekilde Gayri Safi Millî Hâsıla (GSMH)’nın yaklaşık % 7-8’i dış borç ödemelerine gitmektedir.2

          Yüksek borç ödeyen ülkelerde tasarruflar arttırılamıyorsa, yatırımlarda kullanılabilecek tasarrufların bir kısmının borç ödemeye tahsisi mecburiyeti doğmaktadır ki; bu durumda, Türkiye’nin gelecekteki refah düzeyinden özveride bulunması gerekmektedir.2 

            Böylesi bir ekonomik yapılanma sürecinde GSMH’nın büyüteç altına alınması ve ORÜS A.Ş.’nin de GSMH’ya katkı payının ne olduğunun rakamsal olarak ortaya konulması, meslekî açıdan ayrı bir önemi haizdir.

            Bir ülkenin refah seviyesinin ölçülmesinde kullanılan en önemli kriterlerden biri, o ülkenin GSMH’sındaki (diğer bir deyimle millî gelirindeki) reel gelişme oranıdır.

            GSMH, kısaca bir ülkenin ekonomisinde belirli bir sürede (genellikle bir yıl) üretilen nihaî mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeri olarak tanımlanır. Üretim sürecinde kullanılan sabit sermayenin aşınan ya da tüketilen bölümü çıkarılmadan hesaplanır. Bu bölüm çıkarıldıktan sonra hesaplanan safi millî hâsıla (SMH)’dan farklıdır. GSMH, bir ülkenin ekonomik etkinlik düzeyi hakkında bilgi veren kullanışlı bir göstergedir.4

            Bazı merkezî plânlı ekonomiler dışında, en yaygın olarak kullanılan millî çıktı ölçüleri GSMH ve GSYİH’dır. GSYİH bütünüyle ülke içinde üretilen mal ve hizmetlerin değerini verir. Daha kapsamlı olan GSMH ise yurtiçi üretimi ve öteki ülkelerle yapılan alışverişlerden (kısa vadeli) elde edilen net geliri içerir.

Kuramsal olarak, eğer bütün ülkelerin millî gelir hesapları bir araya getirilebilseydi,
GSYİH’ların toplamı GSMH’lar toplamına eşit olurdu.
3

            Çizelge 1’de GSMH’nın belirtilen yıldaki cari fiyatlarla hesaplanmış değerleriyle, kişi başına düşen GSMH’ya ilişkin veriler bulunmaktadır.

              GSMH ve GSYİH değerleri ülke ekonomilerinin göreli büyüklüğünün karşılaştırılmasına imkân verse bile, bu toplamların harcama kalemleri, maliyet bileşenleri ve sektörler arasındaki dağılımı daha fazla bilgi sağlar.3

            Örneğin; son yıllarda kişi başına düşen reel GSMH artış oranları plânlı dönemlerin en düşük hızlarına sahiptir dersek; bunun kısaca anlamı, son yıllar süresince ekonominin yarattığı gelir artmamış ve ülke sakinlerinin satın alma gücünde de bir artış vukua gelmemiştir.5

              Cari fiyatlarla Türkiye GSMH’sı içinde KİT’lerin payı son altı yıllık dönemde araştırıldığında, 1991 yılı hariç, giderek yükselme eğiliminde olduğu görülmektedir. ORÜS A.Ş. de kuruluş tarihi olan 05.01.1970 tarihinden bu yana ilk kez 1991 yılında 111,431 Milyon.-TL dönem zararı ile karşı karşıya kalmıştır.

            1990 yılında % 9.58 olan KİT payı 1991 yılında % 9.03’e gerilemiş, ancak 1992 yılında tekrar % 9.58’e, 1993’de % 10.15 oranlarına yükselmiştir. 1987 yılı (sabit) fiyatlarıyla yapılan değerlendirmede de bu oranların geçerli olduğu anlaşılmaktadır.

            Cari fiyatlarla 1994 yılı GSMH’sı 1993 yılına göre % 94.6 oranında artarken, sabit fiyatlarla GSMH % 6.1 oranında azalış kaydetmiş; KİT’lerin yarattığı katma değer ise 1993 yılına göre % 170 ve sabit fiyatlarla da % 30.6 oranında arttığı için, KİT’lerin toplam GSMH içindeki payı % 14.11 oranında gerçekleşmiştir.

            1994 yılında KİT’lerin GSMH’ya katkısı (sabit fiyatlarla) sektörler itibarıyla incelendiğinde; sanayi ve hizmet sektörlerinde olumlu yönde bir gelişme ortaya çıkarken, diğer hizmetler ve inşaat alt sektöründe azalma kaydedildiği görülmektedir.

              Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin ülke ekonomisi içindeki yerini, GSMH’ya katkı yönünden göstermek üzere, 1994 yılı için toplam GSMH ve GSMH içerisindeki KİT payı (1987 yılı fiyatlarıyla) Çizelge 3’de gösterilmiştir.

Çizelge 3 : GSMH ve KİT’lerin GSMH’ya Katkısı7  (Milyar.-TL)

Sektörler

1994 (Cari Fiyatlarla)

1994 [1987 yılı (sabit) fiyatlarıyla]

Türkiye
Tutar

%
(1)

KİT
Tutar

%
(2)

Türkiye
Tutar

%
(1)

KİT
Tutar

%
(2)

1 – Tarım

563,353

14.48

1,837

0.33

13,730

14.97

45

0.33

2 – Sanayi

867,727

22.32

200,745

23.13

22,540

24.57

5,215

23.13

          Madencilik

46,868

1.20

35,608

75.98

1,508

1.64

1,146

75.98

          İmalât

712,828

18.33

102,679

14.40

18,486

20.15

2,663

14.40

          Enerji

108,031

2.78

62,458

57.81

2,546

2.78

1,472

57.81

3- Hizmetler

1,749,437

45.00

154,163

8.81

43,763

47.71

3,856

8.81

          Ticaret

654,984

16.85

30,382

4.64

16,968

18.50

787

4.64

          Ulaştırma, haberleşme

515,509

13.26

80,397

15.60

11,906

12.98

1,857

15.60

          Hizmet, inşaat ve diğer

578,944

14.89

43,384

7.49

14,889

16.23

1,116

7.49

Toplam

3,180,817

81.81

356,745

11.22

80,033

87.25

8,976

11.22

4 – Devlet hizmetleri

344,530

8.86

0

0.00

4,371

4.76

0

0.00

Toplam GSYİH (Faktör fiyat)

3,525,347

90.67

356,745

10.12

84,404

92.01

8,541

10.12

5 – Dolaylı vergiler,
      Sübvansiyonlar

343,082

 8.82

259,013

75.50

6,917

 7.54

5,222

75.50

6 – Dış âlemden net
      faktör geliri

19,474

0.50

 (18,209)

(93.50)

 412

0.45

(385)

(93.50)

Toplam GSMH (Alıcı fiyatl)

3,887,903

100.00

548,667

14.11

91,733

100.00

12,946

14.11

            KİT’lerin sektörler itibarıyla 1994 yılında yarattıkları katma değerin büyüme hızı % 37.1 oranı ile en fazla ticaret sektöründe gerçekleşmiştir. Madencilik ile diğer hizmetler ve inşaat alt sektörlerinin büyüme hızlarında düşme görülmektedir.

            Faktör fiyatlarıyla GSYİH içinde KİT’lerin yarattığı katma değerin büyüme hızı 1994 yılında % 9.4 oranında gerçekleşirken; ödediği vergiler yoluyla millî gelire katkısı 1993’de % 25.3’den 1994 yılında % 127.7’ye yükseldiği için, toplam GSMH (alıcı fiyatlarıyla) içerisinde KİT’lerin yarattığı katma değerin büyüme hızı % 30.6 oranına yükselmiştir.

Çizelge 1 : Gayri Safi Millî Hâsıla (GSMH) (1987 Yılı Verileri)3

Ülkeler

Nominal
(Milyon.-ABD Doları)

Kişi Başına
(ABD Doları)

Ülkeler

Nominal
(Milyon.-ABD Doları)

Kişi Başına
(ABD Doları)

Afganistan

3,520

230

İsrail

29,803

6,810

Almanya (Fed.)

879,630

14,460

İtalya

596,995

10,420

A.B.D.

4,486,176

18,430

Japonya

1,925,614

15,770

Arjantin

74,490

2,370

Kanada

390,052

15,080

Avusturya

90,484

11,970

Kuveyt

27,324

14,870

Belçika

112,009

11,360

Küba

26,920

2,690

Bulgaristan

67,590

7,510

Libya

22,326

5,500

Cezayir

63,560

27,600

Macaristan

91,648

8,650

Çekoslovakya

158,168

10,140

Meksika

149,395

1,820

Çin

319,780

300

Mısır

36,028

710

Danimarka

76,640

15,010

Nijerya

39,533

370

Endonezya

76,766

450

Norveç

71,420

17,110

Fas

14,213

620

Pakistan

36,211

350

Fransa

714,994

12,860

S.S.C.B.

2,500,000

8,700

Hindistan

241,305

300

Suriye

20,421

1,820

Hollanda

173,357

11,860

Tunus

9,019

1,210

İran

93,500

1,800

TÜRKİYE

63,643

1,200

İspanya

233,417

6,010

Yunanistan

43,557

4,350

             Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin finansman dengesi Çizelge 4’de; ORÜS A.Ş.’nin gelir yoluyla GSMH’ya katkısı ise Grafik 1’de verilmiş ve Çizelge 2’de rakamsal olarak detaylandırılmıştır.6

              1995 yılında 7.5 Katrilyon.-TL gerçekleşme tahmini olan GSMH, ORÜS A.Ş.’nde alıcı fiyatlarıyla 4,882,242 Milyon.-TL olarak gerçekleşmiş ve % 0,0604 oranını yakalamıştır.

Çizelge 4 : KİT’lerin Finansman Dengesi8  (Milyar.-TL)

Gayri Safi Millî Hâsıla
(GSMH)

1991

1992

1993

1994

1995 (Gerçekleşme Tahminî)

634,431

1,103,843

1,997,323

3,887,903

7,574,100

KİT Borçlanma Gereği/GSMH

3.2 %

3.8 %

2.8 %

1.2 %

0.7 %

Bütçe Transferleri Hariç
KİT BG/GSMH

5.3 %

4.5 %

4.1 %

1.8 %

1.4 %

 Çizelge 2 : ŞİRKET’İN GELİR YOLUYLA GAYRİ SAFİ MİLLÎ HÂSILA (GSMH)’YA KATKISI6    (Milyon.-TL)

Firma Ölçeğinde
Katma Değerin Oluşumu

Sıra
No.

1984
Yılı

1985
Yılı

1986
Yılı

1987
Yılı

1988
Yılı

1989
Yılı

1990
Yılı

1991
Yılı

1992
Yılı

1993
Yılı

1994
Yılı

1995
Yılı

A – POZİTİF ETKİLER (+) :
- Personel giderleri (Yevmiyeler dahil)

 
01


4,039.3


5,748


6,542

 
10,982

 
18,134


48,807

 
81,674

 
202,229

 
338,998

 
572,260

 
1,055,686

 
1,616,051

- Verilen ve alınan faizler (Yurtiçi) farkı

02

-

-

-

-

-

-

-

20,896

40,262

260,183

2,832,417

607,000

- Verilen bina ve arazi kiraları

03

-

4

17

20

27

36

58

72

170

299

-

150

- Karşılık giderleri

04

-

-

1

-

-

1,041

643

-

474

2,367

27,220

240

- Mevzuat gereğince katılma payları

05

5.5

14

28

40

70

92

364

482

483

708

788

2,158

- Dernek ve benzeri yerlere bağışlar

06

-

-

4

-

-

-

-

-

166

-

1

1,000

- Geçmiş yıllara ait gider ve zararlar

07

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

423,775

4,045,197

- İç sigorta fonu gideri

08

63.1

94

126

233

422

886

1,412

2,264

3,077

5,800

7,498

11,189

- Amortisman ve tükenme payları

09

454.9

1,080

1,074

1,521

2,463

4,348

7,021

10,664

14,441

21,632

33,391

56,997

- DÖNEM KÂRI

12

7,675.0

8,119

22,850

35,857

36,989

44,957

27,256

-

-

-

-

-

TOPLAM (A)

13

12,237.8

15,059

30,642

48,653

58,105

100,167

118,428

236,607

398,071

863,249

4,380,776

6,339,982

B – NEGATİF ETKİLER (-) :
- Verilen ve alınan faizler
(Yurtiçi) farkı

 
14


(826.1)

 
(1,438)

 
(6,052)

 
(6,334)


(6,370)

 
(21,589)

 
(2,052)

 
-

 
-

 
-

 
-

 
-

- Karşılıklardan kullanılmayan kısım

16

-

-

-

-

-

-

-

(246)

-

-

(1,800)

(239)

- Geçmiş yıllara ait gelir ve kârlar

17

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

(587)

(1,173)

- İç sigorta fonundan yapılan tahsilât

19

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

(7,757)

-

- DÖNEM ZARARI

22

-

-

-

-

-

-

-

(111,431)

(39,560)

(271,144)

(3,621,422)

(1,604,729)

TOPLAM (B)

23

(826.1)

(1,438)

(6,052)

(6,334)

(6,370)

(21,589)

(2,052)

(111,677)

(39,560)

(271,144)

(3,631,566)

(1,606,141)

- Üretici fiyatlarıyla gayri safi yurtiçi
  hâsıla (GSYİH)’ya katkı (A – B)

 
24


11,411.7

 
13,621

 
24,590

 
42,319

 
51,735

 
78,578

 
116,376


124,930


358,511

 
592,105

 
749,210

 
4,733,841

- Vergi iadeleri (-)

28

(2.9)

(474)

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

- Tüketicilere yansıtılan vergi ve fonlar

29

96.4

28

16,717

5,383

6,206

4,316

11,457

23,844

29,960

85,809

69,910

148,401

- Alıcı fiyatlarıyla gayri safi yurtiçi
   hâsıla (GSYİH)’ya katkı


30

 
11,505.2


13,175


41,307

 
47,702

 
57,941

 
82,894

 
127,833

 
148,774

 
388,471

 
677,914

 
819,120

 
4,882,242

- Dış âlemden sağlanan gelirler

32

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

40,286

-

- Alıcı fiyatlarıyla gayri safi millî hâsıla
  (GSMH)’ya katkı

33

11,505.2

13,175

41,307

47,702

57,941

82,894

127,833

148,774

388,471

677,914

859,406

4,882,242

 

KAYNAKÇA

1) Türkiye’de Ekonomik Yapı Değişmeleri, TOBB/Ankara, 43. sh., 1989©,

2) İktisadî Rapor, TOBB/Ank., 264. sh., 1989©.

3) AnaBritannica – Ana Yıllık, 560. sh., 1990©,

4) AnaBritannica, 9. cilt, 316. sh., 1988©,

5) İktisadî Rapor, TOBB/Ankara, 14. sh., 1981©,

6) T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, 1984-1994 Yılları ORÜS Raporları,

7) Yüksek Denetleme Kurulu 1994 KİT’ler Genel Raporu, 58. sh., 1996©,

8) T.C. Merkez Bankası, 1995 Yıllık Rapor, 170. sh., 1996©,

 

[1] M. Ufuk MİSTEPE – ORÜS A.Ş. Genel Müdürlüğü,
  
                                  
Araştırma, Plânlama Şube  Müdürü/Bolu
                                     
Orman Mühendisliği Dergisi’nin Yıl : 34, Sayı : 2, Sahife : 29 – 32’sinde yayımlanmıştır.

 

Makaleler Ana Sayfasına   

  Dönmek İçin TIKLAYINIZ !

YAZDIR