zsair

Araştırma : Prof. Dr. Münir ATALAR
(Kubbealtı Akademi Mecmûası - Yıl : 25, Ekim 1996, Sayı : 4, Sh. 9 - 16)

E - mail : matalar@gop.edu.tr
FAX NO. : 0 356 252 15 85
Alanı : Ortaçağ Tarihi

Muhterem pederimin vefatından (21.01.1995) sonra, bize intikal eden kitaplarının arasında, ilk beş yaprağı boş, iç orta kapağında da : "Zile Müftüsü Ağapaşazâde Emrullah Efendi (öl. 1933) vefatından sonra kütüphaneden alınmıştır. 7.1.935" kaydı bulunan, 10 yapraklık bir risâlecik elimize geçmişti. Bu risaleyi çoktandır ele alamamıştık, incelediğimizde, içerisinde Zileli üç ayrı halk ozanımızın şiirlerinin (destanlarının) bulunduğunu görünce, derhal bunları neşretmeyi düşündük.

Çünkü bu neşrin sebepleri vardı : Birincisi Zileli halk ozanı Seyyid Derviş'in "Yatırlar Destanı" diye bilinen şiirin orijinali ile karşı karşıya idik. Aynı şiiri, Halk Edebiyatı'mızın değerli araştırmacısı Cahit ÖZTELLİ neşretmisti^(**). Bu neşirde yazarın, şiirin bâzı kelimelerini yanlış okumuş olduğunu ve noksanlıklar bulunduğunu gördük.

Maalesef bu yanılgılar ve noksanlıklar, muahhar ve müteakip olup, günümüz Zile'sinden bahseden bâzı kitaplarda^(***) da tekrarlanmıştır. Ayrıca Cahit ÖZTELLİ'nin orijinal nüshada olmadığı hâlde, bâzı kıtaları kitabına almış olduğunu farkettik. Bu bakımdan, bu neşri yapmakla, hem destanın tamâmını elde etmek imkânına kavuşmuş olacağız; hem sağlıklı ve tam bir metni yakalayabilmenin mutluluğunu duyacağız; ve hem de bundan sonra yapılacak yanılgıları da önlemiş olacağız. Karşılaştırmamız sonucu ortaya çıkan bu farklar, hatalar ve ekler, aşağıda notlar hâlinde belirlenerek okuyucuya sunulacaktır.

İkinci olarak, edebiyatçılar arasında henüz tanınmayan ve İrşâdî diye bilinen Zileli halk ozanımıza ait bir şiiri (II) ilim erbâbına duyurmaktır.

Son olarak da, Zileli halk ozanı Sezaî'nin^(****) bilinmeyen başka bir şiirini (III) de ilim dünyâsına sunmuş olacağız.

Zile Müftüsü Ağapaşazâde Emrullah Efendi'nin vefâtından sonra kütüphaneden alınmıştır. 7.1.935.

Niçün^(l) beğenmezsin şehr-i⁽²⁾ Zile'yi
Şeyh Edlıem Çelebi bunda yatmaz mı?
Velîler(in?) ulusu hem de hocası⁽³⁾ Koca Kayser Sultan bunda yatmaz mı?

Geçindi dünyâda üryân ile âc⁽⁴⁾Bir âhada göstermedi ihtiyâc⁽⁵⁾ Dcrdliler derdine eyleyen ilâc
Şeyh Kulı⁽⁶⁾ Baba bunda yatmaz mı?

Dünyâya baküben alırdı ibret
Halktan kaçûben eylerdi⁽⁷⁾ halvet⁽⁸⁾
İderdi dünyâda aza kanaat
Coşkun Dede Sultan bunda yatmaz mı?

Riyazetle geçirirdi eyyâmı
Gice kâim gündüz sâim⁽⁹⁾ müdâmı
Evliyâlar zümresinin⁽¹⁰⁾ imâmı
İmam Mâlikü'd-din bunda yatmaz mı?

Ant azîz kıldı dünyâda Rahmân
Gezerdi dünyâda dâima hayrân
Ana mûnis idi vııhûş ile⁽¹¹⁾ tayrân
Ahî Evran⁽¹²⁾ Sultan bunda yatmaz mı?

Anda tekmil idi ilm ile irfân
Hüdâ kıldı ana lütfundan ihsân
Derdliler⁽¹³⁾ derdine iderdi dermân
Şeyh Helvalı Dede bunda yatmaz mı?

Asilzâde ocakzâde⁽¹⁴⁾ kadîmi
Halvetîler tarikatde⁽¹⁵⁾ hâdimi
Hızır ile İIyas^(l6) idi nedîmi
Piri Dede Sultan bunda yatmaz mı?

Zâhir ilmin bâtın ilmin cem' iden⁽¹⁷⁾Mürşid-i kâmil eteğin tutan
Kutbü'l-aktâb ile kalkub oturan
Şeyh Muharrem Veli⁽¹⁸⁾ bunda yatmaz mı?

Nefs ile şeytânı eyleyen⁽¹⁹⁾ zebûn
Olmuşdı hazretde⁽²⁰⁾ kâmil fünûn?
Sahrâ-yı Hıdırlık'da olmuşdur⁽²¹⁾ medfûn
Ahmed Dede Sultan bunda yatmaz mı?

Evliyâlar zümresinin ulusu
Kır(k)lar ile⁽²²⁾ yedilerin re'isi
Dede⁽²³⁾ Gargın Sultanın halîfesi
Şeyh İsmâil Dede bunda yatmaz mı?⁽²⁴⁾

Hakk içün terk iden elinde vârı Terk ider bu yolda nâmus ı ârı Evliyâlar zümresinin ihtiyârı Şeyh Piri Ahmed? Dede bunda yatmaz mı?⁽²⁵⁾
Gâîb erenlerin eşi yoldaşı Dâima kırkların can arkadaşı Şeyh Sivâsî Efendi'nin kardaşı Şeyh Feyzullah Efendi bunda yatmaz mı?⁽²⁶⁾ Şeyh Murtazâ Efendi'nin eteğin tutan Şu yalan dünyâyı terk idüb atan Pîrlerin erlerin himmetin tutan Şeyh Kazancı Dede bunda yatmaz mı?⁽²⁷⁾	Mürşid-i kâmilden dersini alan İlm-i ledünnîden hakikat bulan ................................................. Şeyh İslâm Efendi bunda yatmaz mı?⁽²⁸⁾ Yalan dünyâdan hiç bahs itmeyen Bakûben ziynete rağbet itmiyen Ölünceye kadar meşâyih yolını terk itmiyen Şeyh Seyyîd Alî Efendi bunda yatmaz mı?⁽²⁹⁾

Buradan itibaren 7 kıta, C. ÖZTELLİ'nin kitabından aynen alınmıştır⁽³⁰⁾

Pâdişah zâde idi Hem Horasanî,
Hüdâ ihsan etmiş irfânı,
Evliyâlar zümresinin sultânı,
Şeyh Nusreddin sultan bunda yatmaz mı?

Rûz u şeb ederdi Hakka niyâzı,
Yanında bir idi dağ ile yazı,
Velîler zümresinde hem dahi gâzi,
Hüseyin Gâzi sultan bunda yatmaz mı?

Yoğidi ana asrında akran,
Anı aziz kıldı ol gani Yezdan,
Nefs-i emmâreye basan pehlivan,
Ahî Baba sultan bunda yatmaz mı?

Seyyah idi şark ile mağrîbi,
Elinden gitmez idi Hakk'ın kitâbı,
Evliyâlar zümresinin mahbûbu,
Şeyh Ahmet Dede sultan bunda yatmaz mı?

Misli gelmemiştir anın asrında,
Gece gündüz Hakk'ın zikri dilinde,
Şehrin bekçisi üst yanında,
Arslan Dede sultan bunda yatmaz mı?

Dîn-i islâm için gazâ edenler,
Rûz u şeb durmayup cevlân edenler,
Kâfir elinde hep helâk olanlar,
Şehîd-i şühedâ bunda yatmaz mı?

Seyyid Derviş bütün kendin bilmişler,
Her birisi birlikte gelmişler
Mezaristanında medfûn olmuşlar.
Derviş-i dervişân bunda yatmaz mı?

Bu abdal postıdır sakın hor bakma
Cihanı terk iden deriyi bağlar

Kurb-ı ilâhîye vâsıl olanlar
Soyınur kemhayı deriyi bağlar

Lâ-mekân şehrinde var mıdır nâmın
Tecrid ol dünyâdan yele vir şânın

Sultân-ı kevneyne anda karâbetin?
Muhalled? üstine deriyi bağlar

Eğer derviş isen kam tîrin
Aceb bu sırlardan var mı haberin?

Vücûdunda olan bunca damarın
Ol Hâlik üstine deriyi bağlar

Ayağın depredüb çıkma kabl-ı? safdan
Cihânı halk itdî nun ile kefden

Güneş gösterince başını Kaf'dan
Her san'atın pîri deriyi bağlar

Ârifler kibr itmez devlet irince
Süleymân'a ne söyledi karınca

Bir anka pehlivan cenge girince
Kuşanur silâhın deriyi bağlar

Anka bezirgânım gel al bacımdan
Ser virüb sır virmem ölsem acımdan

Bu denî dünyânın cevri ucundan
Bu sefil İrşâdî der iyi bağlar

Tekke Köyü'nde yatan Şeyh Nasrü'd-dîn'in Türbesi'nden İç Detaylar

Zile Belediyesi Tanıtım CD'sinden Alınmıştır.

Yatarlar evliyâ cümle Zile'de
Himmetlerin iste ziyâret kıl da

Tekke yolundaki İsmail Dede de

Çal üstünde kabri etrâfı yazı
Nezr ider getürür ana da kazı

Zile kıblesinde Hüseyin Gâzi

Ziyâret eyleyüb bul sen de safâ
Sarılık olanlar bulurlar şifâ

Çal'ın eteğinde ol Ahi Baba

Sivâsî Efendi kardaşı Muharrem
Ana ihsan itmiş Hudâ çok kerem

Çevirme'de yatan Veli Muharrem

Helvayı yapdurup ana varmalı
Küd olan çocuklar kıra binmeli

Câmi arkasında Dede Helvalı

Mezerlik'de medfun o Küçük Çeltek
Korkan olur ise suyun içecek

Sultan Yenmişi unutmam gerçek

O Câmi-i Kebir yanında peder
(Cevherin)? almağa herkes gider

Hâfız Ömer hânesinde ol Sultan Ca'fer

Yitüğü olana idermiş beyan
Cevherin alub da ziyâretin kılan

A'Ia Mescid'de Şeyh Dede İyan

Çilehânesinde yeller çok eser
Çocuk olmıyanı ip ile asar

Kal'a eteğinde Şeyh Hoca Kayser

Dede önünde medfun olan şehidin
Karşusunda anın İmam Malikü'd-dîn

Hacı Hasan Câmi'inde Dede Hançerin

Bilmen mi Zile'nin bekçisi olan
Maksûdına irür ziyâret kılan

Sarac yakınında Şeyh Dede Arslan

Yağmur kıllet ola kurbanla gide
Aç kalmayub doyar hep cümlesi de

Kepez başındaki Şeyh Ahmed Dede

Zile'den giderken gelür soluna
Ziyâret it var Sarac'ın yoluna

Saru Dede Sultan anda buluna

Kabul it ricâmı (çok)? oldı söz
Dergâha tutmuşum ben de siyah göz

Abdal yanındaki Baba Kaygusuz

Sıdkla kulak vir dinle kelâmı
Cümlesinin biz de olduk gulâmı

Şeyh Edhem Çelebi nesli Bistâmi

Uyuz gider rûy-ı cevherin sürüncek
Açukda yaykanur bilün görüncek

Konak yolundaki Baba Örümcek

Derde düşüb derde devâ istiyen
Orpağı ocağı bilmez misin sen

Kireçli'de yatan Şeyh Hamur Kesen

Murâda irgürüb cümle-i Rahman
Ruhları içün oku Sezâi Kur'an

Ol AhiEvran

Muharrem Efendi Kabri Önünde Zileli Mü'minler

TGRT Keşif Programı - Sunucu Yeliz PULAT / 12 Eylül 2001

^(*)       Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü.
^(**)     Zileli Şâirler, Samsun 1944, 130 sayfa, s. 51 - 53. Şayet, C. ÖZTELLİ ile bizim elimizdeki orijinaller farklılık gösteriyorsa, bizim bu çabamız küçük bir edition critique (nüsha farkını ortaya çıkarma) çalışması olarak nütâlaa edilmelidir.
^(***)   Mehmet YARDIMCI, Yüzyıllar Boyu Zileli Halk Ozanları, Ankara 1983, s. 132 - 134; Semra MERAL - Yusuf MERAL, Her Yönüyle Zile, tarihsiz, s. 26 - 27.
^(****) Mehmet YARDIMCI, a.g.e., s. 108.

^(l) Niçin ; ⁽²⁾ Şehri; ⁽³⁾ Veliler'in hocasının ulusu; ⁽⁴⁾ Aç; ⁽⁵⁾ ihtiyaç; ⁽⁶⁾ Karu; ⁽⁷⁾ Derdi; ⁽⁸⁾ Ehalvet; ⁽⁹⁾ Siyâm; ⁽¹⁰⁾ Pîrinin; ⁽¹¹⁾ Ve; ⁽¹²⁾ Ahavran; ⁽¹³⁾ Derdlilerin; ⁽¹⁴⁾ İcâzet; ⁽¹⁵⁾ Halvetî tarîkının; ⁽¹⁶⁾ "ile" kaydı yok; ⁽¹⁷⁾ Eyliyen; ⁽¹⁸⁾ Dede; ⁽¹⁹⁾ Eyleyen nefsiyle şeytanı; ⁽²⁰⁾ Asrında; ⁽²¹⁾ Olubdur; ⁽²²⁾ Kırkların hem; ⁽²³⁾ Zile'de Dede; ^{(24 - 29)} dipnotları arasında gösterilen 6 kıta, C. ÖZTELLİ, Zile'lî Şâirler isimli eserinde yoktur. ⁽³⁰⁾ Bu kıtayla birlikle, bundan sonraki 7 kıta C. ÖZTELLİ'nin a.g.e.'nin 52. ve 53. sayfalarından aynen alınmıştır.