ANA SAYFA             (Bu sayfa en son 30 Ağustos 2006 tarihinde güncellenmiştir.)

              Performans ölçümleri, performansın geliştirilmesini hedefleyen ve bunun için teşkilâtlanan yönetimler için temel bir araç olmaktadırlar. Çağdaş yönetim anlayışında performans bir işletmenin başarısını, diğer bir deyişle, işletmenin amaçlarına ulaşma düzeyini tanımlayan çok boyutlu bir kavramdır.¹

            Buna göre performans artık dar anlamdaki kârlılık ve verimlilik boyutlarının yanı sıra etkenlik, verim, girdilerden yararlanma, kalite, yenilik, çalışma yaşamının kalitesi gibi daha yeni boyutları içeren bir biçimde ölçülmelidir.

            İşletmeler arası karşılaştırma yöntemleri, benzer ürünleri, benzer teknolojilerle üreten işletmelerin, kendi performanslarını, rakip işletmelerin performansları ile karşılaştırarak, göreli üstünlük ve zayıflıklarını ortaya çıkarmak ve zayıf alanlardaki sorunlarına çözüm olabilecek iyileştirmelere dikkatleri çekmek amacıyla geliştirilmiş ölçüm yöntemleridir.

            Verimliliğin ya da performans artışlarının maliyetlerin düşürülmesinde, kârlılık düzeylerinin artırılmasında, ekonomik yaşamda enflâsyonla savaşta ve istihdamın arttırılmasında en hızlı ve kısa dönemde sonuç veren bir araç olduğu göz önüne alındığında işletmeler arası karşılaştırmalara, işletmelerin göstereceği ilginin karşılıksız kalmayacağı açıkça görülecektir.¹

            Orman ürünleri sanayiinde ORÜS A.Ş.’nin her yıl rakamsal olarak ölçülebilen verimlilik ölçütleri (İşgücü ve Üretim Verimliliği)’nin, performansın geliştirilmesi ya da bilinen bir deyişle verimliliğin artırılması açısından neden önem arzettiği şu şekilde özetlenebilir.

            1. Pazar ekonomisinde ciddi bir rekabet söz konusudur. Rekabet savaşını, artık pazara sadece düşük maliyetli ve yeterli ürünü sunanlar değil, pazarın değişen şartlarına uygun en yeni ve farklı ürünleri, en iyi kalitede, en iyi müşteri hizmeti ile ve en kısa sürede sunma becerisini ve esnekliğini gösterebilen işletmeler kazanabilmektedir.

            2. Orman ürünleri sanayii işletmeleri düşük maliyetli yeni rakipler karşısında rekabet edecek düzeyi korumaları ve yeni ürün pazarları yaratmaları için işgücü, enerji ve özellikle makina ve donanım girdilerini çok verimli kullanmak zorundadırlar.

            3. ORÜS A.Ş.’nin mevcut durumunu korumasının yanı sıra gelecekteki ihtiyaçlarını karşılayacak ek kaynağı ancak gelişerek ve büyüyerek sağlayabileceği göz önüne alınırsa, küçülme politikasının bu aşamada ne denli gelişme kaydedeceği iktisadî plâtformda rakamsal olarak gözden geçirilerek, ele alınmalıdır.

            4. Kamu sorumluluğu taşıyan ORÜS A.Ş. gelişmiş bir sosyal alt yapı için, verimlilik ölçütlerinin rakamsal değerlerini artırarak, daha fazla gelirle ve daha çok katkıda bulunmalıdır. 1995 yılında ORÜS A.Ş.’nin alıcı fiyatlarıyla GSMH’ya 4.9 Milyar TL katkıda bulunduğu bilinmektedir.²

            5. Sektörde enflâsyonun istenmeyen etkilerini kısmen azaltmak ve istihdam sorununu bir nebze çözümlemek, ancak ürün ve hizmet sunumunu gerçekleştiren ORÜS A.Ş.’nin etken ve verimli çalışması ile mümkün olabilecektir.

            İşletmeler arası karşılaştırma sonuçları değerlendirilirken ölçüt genellikle diğer işletmelerin sonuçlarıdır. Performans ölçümleri ile elde edilen sonuçlar ancak bir karşılaştırma ile değerlendirilebilirler. Yoksa bu sonuçlar tek başlarına bir anlam taşımazlar.

            İşletmeler kendi iş kollarındaki (Örneğin, orman ürünleri sanayiindeki) en düşük, en yüksek ve ortalama değerleri karşılaştırmalarda bir referans noktası olarak almakta ve kimi zaman ortalama ya da en yüksek değerleri kendi gelişme hedeflerini belirlemede uygun bir ölçüt olarak kullanabilmektedirler.¹

            Meselâ, Şirket’in satışlarını 1 Trilyon TL’dan 5 Trilyon TL’sına çıkarması iyidir. Ancak benzer bir işletme daha az işgücü ile daha çok satış yapmışsa, o daha başarılıdır.

            Orman ürünleri sanayiine uygulanmasını arzu ettiğimiz, ama bu yazı muhtevasına sığması mümkün olamayan modelde kullanılması muhtemel göstergeler, aşağıda görüldüğü gibi 12 alt grupta toplanarak, 185 farklı rakamsal oranla detaylandırılabilmektedir.

               ORÜS A.Ş.’ye bağlı İşletme’ler bazında göstergeler ve ortanca değerlerinden 1992 yılı rakamlarına göre 1 no.'lu kaynakçadan gizli kod numaraları deşifre edilmek suretiyle yararlanmak mümkündür.

            Bu yazımızda İşçilik Süresi Başına Üretim Miktarı (İşgücü Verimliliği) ile Fabrika (Ana Üretim Makinaları) Çalışma Süresi Başına Üretim Miktarı (Üretim Verimliliği) üzerinde duracağız.

            Hatırlatılmasında yarar gördüğümüz önemli bir hususun bu arada açıklanmasında fayda mülâhaza etmekteyim. Pratik hayatta ve işletmecilik faaliyetlerinde çok kullanılan kârlılık (profitability), randıman (output), verimlilik (productivity) ve üretkenlik (efficiency) kavramları maalesef tanım karmaşasına neden olmaktadırlar. Bu dört kavram da işletmecilikte orantı ile açıklanan sonucun rakamsal bir ifadesidir. Ancak, verimlilik bu sonuçları da etkileyen bilimsel bir araçtır; dolayısıyla dinamiktir.

            Benzer kavramlar birer hesaplama işleminden öteye gitmediği halde, verimlilik kavramı, üretime giren bütün faktörlerin işletme sonuçlarına göre nispî etkenlik derecelerini, bu faktörlerin (insan – sermaye – doğal kaynaklar) birbiriyle olan ilişkilerini bilimsel açıdan incelemeyi amaçlar. İnceleme sonucu elde edilen bulgulara göre insan ilişkilerini, sermaye ile doğal kaynakları ve etkinliği artırıcı başka faktörleri ahenkleştirerek, üretimin artırılması için uyulması zorunlu belli birtakım kural ve disiplinleri içerir.⁴

            Mutlak verim (hakikî randıman) [ actual output; effective output; efficiency] denildiğinde, kavramın üretkenlikle eş anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Bu oransal değerde pay ve paydanın aynı birimle ifade edilmesi esastır. Örneğin, 1 m³ tomruktan 0.780 m³ kereste elde edilmişse, randıman % 78’dir. Verimlilikte ise pay ve paydanın birimleri farklıdır. Bir örnekle izah edecek olursak; fabrikadaki ana üretim makinaları 7.5 saatte 113.715 m³.dm³ tomruk biçmişse işletmenin üretim verimliliği 15.162 m³/saat’tir.

            Bu kısa açıklamalar ışığında ORÜS A.Ş.’nin Çizelge 1’de verilen Üretim Verimlilik değerleriyle, Çizelge 2’de verilen İşgücü Verimlilik değerlerini 1984 – 1994 yılları için gözden geçirebiliriz.

Çizelge 1 : Üretim Birimlerinin Üretim Verimlilikleri³

             1984 yılı başında Şirket’te 4,905 kişi olan toplam personel sayısı % 21.5 azalarak 1994 yılı sonunda 3,848’e, 01.11.1996 tarihi itibarıyla da 2,042’ye düşmüştür. 1984 – 1993 yılları arasında toplam 34,608 Milyon TL’lık yatırım yapılmış olup, bu yatırımların çoğu teknoloji yenileme ve kapasite artırmaya yönelik olmayıp; idame, yenileme ve tamamlama yatırımları ile taşıt alımlarına ilişkindir. 1994 – 1996 yıllarında ise D.P.T.’nca verilen harcama ödenekleri önemli bir yatırıma imkân vermemiştir.

Çizelge 2 : Üretim Birimlerinin İşgücü Verimlilikleri³

            Serbest rekabet düzeninde Kurum’un ayakta kalabilmesi için sermaye yapısının güçlendirilmesi gerekmektedir. Şirketler plâtformunda mesafe alabilmesi açısından sermaye ile takviye edilmesi gereken Kurum’un 22.01.1993 tarihinde Şirket Ana Sözleşmesi yürürlüğe konulmuş, ödenmiş sermayesi ise Çizelge 3’de görüleceği üzere rekabet ortamına göre olumsuz bir rota çizmiştir.

            (Not : ORÜS’ün özelleştirilmesi 28.05.1986 tarih ve 3291 Sayılı Kanun’a dayanılarak, 20.05.1992 tarih ve 92/3088 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla kararlaştırılmıştır.)

           Şirket’in özelleştirme kapsamına alınması, sermaye yapısındaki dengesizlik, personel adedindeki menfî gerileme ve yatırımlardaki yetersizliği Üretim Verimliliği rakamlarındaki düşüşle kendini bâriz olarak hissettirmiştir. 1995 – 1996 yılları için de göstergeler aynı olumsuzluk çizgisi üzerinde yer almışlardır.

            Satılarak özelleştirilen 14 İşletme’sinin Şirket’e rakip olması, piyasadaki pazar payının gitgide kaybolması, sermaye yetersizliği ve özelleştirme programındaki belirsizliğin devamının personel üzerindeki psikolojik etkilerinin baskısı, ileriye dönük olarak ve kısa vadede verimlilik için iyimser rakamların elde edilemeyeceğini ortaya koymaktadır.

          Özelleştirme kapsamındaki ORÜS A.Ş.’ni de ilgilendiren 4046 sayılı ve 24.11.1994 tarihli « Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve KHK’lerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun » 27 Kasım 1994 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak, yürürlüğe girmiştir. Bu Kanun, ekonomide verimlilik artışı ve kamu giderlerinde azalma sağlamak için kuruluşların özelleştirilmesine ilişkin esasları düzenlemektedir.³