.

Derleme : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

M. Ufuk MİSTEPE / TMO Güvercinlik Lojmanları - Temmuz 2006

NOTA VE SÖZLERİYLE
ÜNYE VE YÖRESİ
TÜRKÜLERİ - 1

Mahallî Araştırmacı, Ordulu Araştırmacı Rahmetli Sıtkı ÇEBİ şöyle demektedir :

"... Ordu türküleri bu kadar değil, karanlıklara gömülü unutulmaya yüz tutmuş bu kültür hazinelerini bulun çıkarın.."

   
http://www.kenthaber.com/Arsiv/Haberler/2006/Subat/20/Haber_123742.aspx   http://www.karadeniztv.net/ordu.asp
Yazar Sıtkı Çebi' ye Onur Plâketi (1923 - 29.04.2006)

            Türkülerimiz gerek ezgileri gerekse sözleriyle millî kültürümüzün özünü teşkil eden halk kültürümüzün en zengin, sanat yönünden de en seviyeli ürünleridir. Ünye halkı tüm Türk Milleti gibi acılarını, sevinçlerini, kahramanlığını, sevgisini, nefretini, hoşgörüsünü türkülere dökmüştür.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen "Türkü" nün "Türkî" sözünden geldiği görüşü ittifakla kabul edilmiş bir görüştür. Yani, "Türk" kelimesine Arapça "î" ilgi ekinin getirilmesiyle vücut bulmuştur. "Türk'e has" anlamına gelen bu söz halk ağzında "Türkü" şekline dönüşmüştür.

Ünye'mizin Ozanı Mustafa Uğur ALAN (KULFANİ)

Yüreği Ünye Sevdası Dolu Ozanımızı Ü-STP Unutmadı.

            Önceleri kişi yaratmalarıyla ortaya çıkan türküler, başlangıçta sahibi belli ürünlerdir. Ancak zamanla, türkünün asıl sahipleri unutulur ve sonraki nesiller tarafından halkın dilinde dolaşa dolaşa farklı coğrafyalara yayılır. Türküler böylelikle anonimleşirler. Anonimlik sürecini tamamladıktan sonra toplumun malı olurlar. Önceleri mahallî hüviyet gösteren türküler, zamanla millî hüviyete bürünürler. İlk yaratıcı kişinin malı iken duygu ve düşünce yönünden halkı ilgilendirirse, o zaman ağızdan ağıza dolaşmaya başlarlar.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Halk müziğimizin en önemli özelliklerinden biri içinde bulunduğumuz toplumun geçmişini (Tüfeğini Omzuna Dakanlar türküsü), geçmişteki yaşantısını (Şu Benim Ünye’min Suyu türküsü), sevdalarını (Irmak Kenarında türküsü), zevklerini (Kesir Bağları türküsü), doğasına tutkunluğunu (Bir Parıltı Yükselir türküsü), eğlencesini (Yâr Sana Beşik Alayım Mı türküsü), acılarını (Ne Uzundur Şu Fatsa’nın Yolları türküsü), beklentilerini (Gemi Geliyor Gemi türküsü), gelenek ve göreneğini (Geminin Ambarına türküsü), başından geçen olaylarını, endişelerini (Bugün Günlerden türküsü) ve hasretini (Ünye – Çok Eski Tarihlerin türküsü) belirtmesidir. Bu açıdan türkülerimiz, Ünye’nin sosyal yapısı ve tarihî gelişiminde büyük önem taşımaktadır.

Taner CAN ve Salih TURHAN
  
Ordu'nun Dereleri - Ordu Türküleri
(Ordu Belediyesi Kültür Yayınları - Ankara 2006, 405 sh. + 2 CD).

            Halk şiirinde tip olarak gerçekte iki tür vardır: Mani ve Koşma. Öteki türler yani Türkü, Semai, Destan, Varsağı, İlahi ve Nefes ise bu iki tipin türevleridir. Dudak (Leb) Değmez, Güzelleme, Koçaklama ile Aruzlu Türküler (Divan, Selis, Semai, Kalenderi, Satranç ve Vezn-i Aher) de halk kültürümüzün diğer zenginlikleridir.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Türküler genellikle yedi, sekiz ve on bir hece ile söylenmişlerdir. Ancak az sayıda da olsa başka yörelerde beş ve on beş heceli şiirler de vardır. "Sabah Güneşi Doğdu" türküsü yedi hece, "Evlerinin Önü Akar" türküsü sekiz / on bir hece, "Irmak Kenarında" türküsü ise 11 hece ile söylenmişlerdir.

            Halkbilimci H. Cahit Öztelli’ye göre : "Halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan en dikkate değer edebî mahsuller türkülerdir...Genel olarak türkü adını taşıyan manzumelerde değişmez bir ölçü ve şekil yoktur. Yalnız saz şâirleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen türkülerde belli ve değişmez bir şekil vardır. Sözlü halk ezgilerinin en çok rastlanılan biçimleri ''bentlerden'' sonra, ''bağlantı'' (nakarat, kavuştak, dönderme) denen belirli kalıpların tekrar edildiği biçimlerdir ki; buna ''türkü'' adı verilir. Türküler, genellikle belirli bir konuyu işleyen ve anlam bakımından birbirine bağlı bentlerden meydana gelmiştir. Uzun bir geleneğe bağlı olan bu türkülerde kavuştak (nakarat) bulunması şarttır. Birinci dörtlüklerin 2. ve 4. mısraları ile sonraki dörtlüklerin 4. mısraları hep aynıdır."

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Türk Halk Müziğimizin en belirgin özelliklerinden biri yerel nitelikli olması diğeri önemli özelliği, üslûp ya da tavır özelliğidir. Türkünün sesleri kadar, onun söyleniş biçimini belirleyen bu özellikler de önemli rol oynamaktadır. İşte bu özellikler, Ünyeli’nin değişen karakteristik özelliklerini belirler.

Arif DERYAL Fotoğraf Arşivi

            Her yöre insanı sözünü aynı açıklıkla veya çekinme duymadan söyleyemez. Tipik Karadenizli yapısıyla Ünyeli bu çekingen tavırdan kısmen uzaktır.

            “Evlerinin Önü Akar” türküsünde :

            Baban evi demir kapı
            Vardıcağın altın kapı
            Elin sözü taştan katı
                    A kızım gelinim haydi gidelim
                    Yârenim yoldaşım, geyin gidelim.

ifadeleri buna güzel bir örnektir.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Yaylaya çıkış havaları, çok az örnekler dışında Erzurum'da, Kars'ta yoktur örneğin. Kendileri yayladır çünkü. Ordu yöresi yaylaları ise bu açıdan türkü yakılmasında belirleyici faktör oluşturmaktadır. Yayla Çiçeğim, Yayla Yaylaya Bakar, Yayla Yollarında türküleri buna güzel örnekler teşkil eder.

            Türkülerimizi yapan etmenlerden en etkini kuşkusuz gurbettir. Gurbetteki ozanlarımız arasında ilk sırada yer alan Türk Halk Müziği Sanatçısı Hamdi TANSES’in Ünye Türküleri’ni daha bir ezgili yorumlamakta olduğunu görürüz. Hele “Mapusane” adlı uzun havası eşliğinde gözyaşlarını tutabilen çok az insan olduğunu söylersek abartmış olmayız..

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Kimi bölgelerimizde olduğu gibi Ünye’de de zamanında yetişmiş bir kısmı bilinen, bir kısmı yitip gitmiş sanatçılar vardır. Bunlar, yeteneklerinin, zekâlarının ve ustalıklarının sonucu o yöre insanının güzel sanat önderi olurlar. Türk halkının tümüyle (hangi inançtan olursa olsun) gerçek sanatçıya verdiği önem, gösterdiği saygı bu anda hemen ortaya çıkar. O, usta sanatçıların etkisine girer. Diyelim ki Yozgat - Akdağmadeni yöresinde filizlenmiş bir sanatçı ''Sürmelim'' türküsünü yapmıştır. Çok üstün bir sunuşla da o yörede türküsünü sevdirmiştir. İkinci bir ''Sürmelim'' türküsünün Ordu ya da Ünye’de ortaya çıkması pek uzun sürmez. Bir başka sanatçı da o ustanın izinden gidecek ve ''Sürmeli''ler çoğalacaktır.

Âşık UMMANÎ

Fahrullah YALDIRAK

            Bir sanatçı yetiştiği ortamın kültürünü yansıtır. İşte sanatçı ile onu yetiştiren ortam arasındaki bu karşılıklı etkileşim en çok Ünye ve yetiştirdiği ozanları arasında görülmektedir.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Bildiğimiz gibi türküler, tavırlarını yakılıp yaygınlaştıkları yöre veya bölgelerden alırlar. Bunun için otantiklik meselesi yapılan icralarda çok önemlidir. Otantik sıfatlarını kaybetmiş türküler, yoz bir kültüre dönüşmüş demektir. Türküler, melodik yapı, tonalite ve renk bakımından oldukça zengin bir karakter de arz eder. Bu itibarla yöremizde inkişaf etmiş olan otantik melodi yapıları türkülerimizin karakterlerinin oluşmasında büyük rol oynamıştır.

   
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 30.07.2007 17:05 Ünye

            Eğer ağız (diyalekt) özelliği türkülere verilemiyorsa, türkü ne kadar güzel okunursa okunsun, amaç yerine ulaşmaz. Bu yüzden radyo sanatçıları özellikle repertuar seçiminde Ordulu sanatçılar gibi kendi yörelerine yer vermektedirler.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            Halkımızın çok üzüldüğü günlerin ölümsüzleşmesi için çaba göstermesi sonucunda ise ortaya ''ağıtlar'' çıkar. Andığımız bireysel zulümler, feodal baskılar ve kan davaları sonucunda bu ağıtlar oluşur. Öyle her yasa kaçağına (kaçak, eşkıya) halkımız hor bakmıyor nedense. Mazlumdan yana tavır almak geleneği Türk Kültürü’nün ayrılmaz bir parçası olarak Ünye ve yöresini de etkilemiştir. Beklenenin tersine en şiirsel ağıtlar onlar için yakılıyor. “Hekimoğlu” türküsü buna güzel bir örnektir.

            Türküler hiçbir zaman iktidarın tarafında olmamış, ezilenlerin isyanını anlatmıştır. Biz araştırmacılara düşense onların sosyolojik altyapılarını anlatmak olmalı!.

Kaynak : Hamdi TANSES / Halk Türküleri - 3. Kitap, sh. 18

            Türküler rant kaynağı olarak görülürse kaçınılmaz olarak yozlaşır. “Ünye’den Çıktım da Başım Selâmet” türküsündeki ‘ağla anam ağla' sözcüklerinin ‘ağla annem ağla' diye deforme edilmesi buna güzel bir örnektir.

            Ünye Kültürü’nün önemli bir unsuru olan halk müziğinin doğru bir şekilde tespiti ve icrası, gelecek nesillere doğru olarak aktarılması millî bir görev olarak telâkki edilmelidir. Elbetteki türkülerimizi geliştirmek de görevimizdir, ancak bazı sanatçı olma yolunda efor sarf eden türkücüler, "geliştirmekle değiştirmek arasındaki farkı" henüz kavrayabilmiş değiller sanki!

Kaynak : Hamdi TANSES / Halk Türküleri - 5. Kitap, sh. 170 - 171.

            Türkü yakanlar yörenin meyve, bitki ve hayvanlarını da türkülerinde sıkça kullanmaktan çekinmemişlerdir. "Çıktım Fındık Dalına", "Dağdan Dutdum Bir Cücük Fadimem", "Dalda Fındık Kalmasın", "Gine Yeşerdi Fındık Dalları" "Evlerinin Önü Limon Portakal" ve "İncir Koydum Sepete" türküleri gibi...

  
http://unyezile.net/tokac.htm

Kaynak : Hamdi TANSES / Halk Türküleri - 5. Kitap, sh. 202 - 203.

Hâfız Ali Riza SAĞMAN (1890 - 1965) - Solda : Mevlevî Tahir Olgun
  
Ünyeli Bestekâr - Hânende - Tarihçi - Felsefeci - İlâhiyatçı - Edebiyatçı - Araştırmacı ve Yazar

Kaynak : Hamdi TANSES / Halk Türküleri - 3. Kitap, sh. 263.

Kaynak : Hamdi TANSES / Halk Türküleri - 3. Kitap, sh. 298 - 299.

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

ÜNYE VE ORDU YÖRESİ HALK TÜRKÜLERİ DERLEME ÇİZELGESİ
Derleme : M. Ufuk MİSTEPE (Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)
(TRT THM Sanatçısı Adile KARATEPE'nin Gönderdiği TRT Türk Halk Müziği Repertuar
Çizelgesi'nden ve Halk Ozanı Hamdi TANSES'in Yayımladığı Kitaplardan Büyük Ölçüde İstifade Edilmiştir.)

Hamdi TANSES'in Enstrüman Koleksiyonundan Bazıları.
  
Hamdi TANSES Fotoğraf Arşivi

Kaynak : Ordu'nun Dereleri - ORDU TÜRKÜLERİ

            KAYNAKÇA :

1. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 1. Kitap – 303 sh., SAY Yayınları, 4. Baskı, İst./2004.

2. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 2. Kitap – 295 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2004.

3. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 3. Kitap – 288 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

4. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 4. Kitap – 304 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

5. TANSES, Hamdi – Halk Türküleri 5. Kitap – 304 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

6. TANSES, Hamdi – Öyküleriyle Halk Türküleri – 480 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, İst./2005.

7. TANSES, Hamdi – Notalarıyla Karadeniz Türküleri – 240 sh., SAY Yayınları, 1. Baskı, Şubat 1997.

8. KARATEPE, Adile - TRT THM Sanatçısı - http://www.adilekaratepe.com

9. http://www.turkuler.com/nota/tumyoreler.asp?yoresi=Ü

10. Taner CAN, Salih TURHAN - Ordu'nun Dereleri - Ordu Türküleri / (Ordu Belediyesi Kültür Yayınları - Ankara 2006, 405 sh. + 2 CD).

11. http://www.turkuler.com/

12. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara - 1991, sh. 908 - 909.

M. Ufuk MİSTEPE / TMO Güvercinlik Loj. Bahçesi - Ank.

Fotoğraf : Gizem AKYUNAK - Temmuz 2006