unor

OSMANLI ŞEHİRLERİ
ÜNYE VE ORDU
(Milliyet Gazetesi Eki - Milliyet Tesisleri, İst. 1985, 411 sh.)

Yapılan arkeolojik araştırmalar, Ünye tarihinin M.Ö. XV. bin yılına kadar uzandığını kesin olarak ortaya koymuştur. Özellikle Kabataş, Yontmataş Çağları, Yüceler Köyü ile Cevizderesi yöresinin içlere kadar uzanan tabiî mağaralarında yaşanmıştır.

Ünye Mustafa Kemal Paşa Mahallesi'nden Bir Görünüş.
Solda Askerlik Şubesi Binası ve Yalıkahvesi Koyu ile Orta ve Yılmazlar Mahalleri Mimarî Dokusu.

http://www.ordulu.8k.com/ordufotograf_03.htm - Foto Ahmet Hüseyin (ŞEN)

M.Ö. XI. yüzyılda Hititler tarafından kuşatılan Ünye, M.Ö. 1270 yıllarında Truva Savaşları sonunda, Karadeniz kıyılarında kurulan sömürgelerden biri olmuştur. Daha sonra Asurlular'ın, M.Ö. 722 yıllarında Kapadokyalılar'ın, sonra Mısır ve tekrar Asurlular'ın egemenliğine girdi. Bir ara Fenikeliler'in hâkimiyetinde kalan Ünye, Makedonya Kralı Büyük İskender'in eline geçti, onun M.Ö. 323 yılında Babil'de ölmesi üzerine de Pont Krallığı'na, onlardan Roma İmparatorluğu'na, Romalılar'ın ikiye ayrılması üzerine Doğu Roma İmparatorluğu’nun eline geçti. Bu sırada Ünye, özellikle şarapları ile ün yapmış, Bizans saraylarında aranılır olmuştur. İstanbul 1453'te Türkler tarafından alınınca, Ünye şarapları, Roma'ya gitmediğinden Romalı şâirler, "Gelmez oldu artık Ünye'nin şarapları" diye yakınmışlardır.

Danişmend Gazi, Sivas, Çorum, Niksar, Kayseri ve Çankırı dolaylarını alarak Canik'te Helgünleit Kalesi'nin kuşatılmasında şehit düştü. 1020'de Danişmend Gazi'nin küçük oğlu Mehmed Gazi, ülkesinden çıkarılarak vezirin haremi aracılığı ile Abbasî Halifesi Muktebillâh'ın huzuruna götürüldü ve ilgili Selçukîler'den Süleyman'ın hemşiresi ile evlenerek ülkesini kurtarmıştır. Bu zat, Ünye'nin yüksekte kalan köylerini geri aldı. Daha sonra şehir, Osmanlılar (Umur Han) tarafından fethedilerek Canik Sancağı sınırları içinde voyvodalık haline getirildi.

Unieh, La Ville. Le Voyage du "Chehbal". Série 1 - Les Ports de l'Asie - Mineure.
Paşabahçe Surları İçerisinde Konaklar ve Kaşbaşı (Taşbaşı) Caddesi ile Câmii ve Yalıkahvesi.

Bu fotoğraf 28 Mart 1909 tarihli Şeh-Bâl Mecmuası - Sayı : 20, Sayfa : 393'te yayımlanmıştır.
Kaynak : Fotoğraflar ile Şeh-Bâl Dergisi - İrfan DAĞDELEN

Osmanlı döneminde XIX. yüzyılda sancak olan Ünye, sonraları kaza haline dönüştürüldü. 1893 yılında boş araziler ıslah edilerek göçmenler yerleştirildi. Ünye, halen Ordu İli’ne bağlı ilçe merkezidir.

XIX. yüzyılda kazaya bir köprü (1864), bir Rum Kız Mektebi (1860) inşa edilmiştir.

Ünye Kalesi; ilçenin 5 kilometre batısında, tarihin çok eski devirlerinde bir yanardağ olduğu, zamanla sönerek bugünkü karakteristik özelliğini aldığı söylenen dağda, 300 – 400 metre yükseklikte bir kale vardır. Pontus Kralı Mitridat tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Dik duvarları ayakta durmaktadır. Kalenin ortalarında aşağıya inen merdivenler vardır. Bu merdivenler, Kuzey Anadolu'da çok rastlanan ve eski çağlarda kutsal amaçlarla kepelerde derinliklere kazılan tünellere iner.

Hazinedarzâde Süleyman Paşa Sarayı / Ünye

Ünye Hükûmet Konağı (XIX. Yüzyıl Sonları)

İlçedeki diğer bir önemli yapı ise, Süleyman Paşa Sarayı'dır. Belediye Parkı'nın güneyinde, Süleyman Paşa tarafından yaptırılmıştır. "U" şeklinde mimarî bir tarzda yaptırılan bu saray, bugün yıkıntı halindedir.

Ordu şehri ilk kez kuzeybatıda Bozukkale yakınında ve deniz kıyısında Katyora adıyla, daha sonra güneydoğuda Eskipazar Köyü’nde "Bayraklı" adıyla kurulmuştur. Pontus, Büyük İskender ve Bizans yönetiminde bulunan şehir, (1142 - 1171) yılları arasında Danişmendliler'in eline geçti. Daha sonra Hacı Emir Oğulları'nın yönetimine girdi (1344 - 1461). Hacı Emir Oğulları Beyliği, bir devlet örgütünün hâkim olduğu topraklarda derebeyi gibi hüküm sürdüler. Fatih Sultan Mehmed'in Trabzon Rum Devleti’ni ortadan kaldırdığı sıralarda Ordu İli de Osmanlı Devleti'ne bağlandı (?).

ÜNYE VE ORDU'YU
FATİH SULTAN MEHMED ORDULARI MI FETHETTİ?

Şimdiye kadar çıkan Ordu İl Yıllıkları'nda, diğer birçok ansiklopedi ve popüler yayınlarda, Ordu yöresinin Fatih Sultan Mehmed tarafından 1461 yılında Trabzon ile birlikte fethedildiği yazılıdır.

Dolayısıyla araştırıcı olmayıp, sadece yaşadıkları bölge hakkında bilgi edinmek isteyen ve kolayca ulaşabildiği söz konusu bu yayınları okuyan Ordulular'ın zihnine de bu yanlış bilgi yerleşmiştir.

Halbuki bölge, Osmanlılar tarafından değil, 1380'lerde Hacıemiroğulları tarafından fethedilmiş; 1427 yılında da Osmanlılar tarafından ilhak edilmiştir.

Kaynak : Ordu Tarihinden İzler - Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ, Fast Yayıncılık / 6, Temmuz 2000, Ordulular Grubu Aylık Kitaplar Dizisi - 2, 233 sh., 35. sayfada yayımlandı. Kaynak Kitabı Gönderen : Yüksel ŞEN.

Fatih, Karadeniz kıyılarına geniş nüfuzları bulunan kuvvetlerini kırma yoluna gitti. Ancak bu önlem, Fatih'in ölümünden sonra sürmedi, Çeşni Beyleri'nin hakları geri verildi. Yavuz Sultan Selim devrinde (1512 - 1520) Trabzon, Canik (Samsun), Ordu'nun bağlı olduğu Şebinkarahisar livaları birleştirilip Erzincan Vilayeti'ne bağlandıktan sonra Beylerbeyliği'ne Bıyıklı Mehmed Paşa getirildi. Bu kişi, Yavuz devrinin en güçlü kumandanlarından biri olarak da tanınmıştır.

Kanunî Sultan Süleyman devrinde ise Ordu toprakları Şebinkarahisar'a bağlı olarak Erzincan Eyâleti içerisinde bırakıldı. III. Mehmed (1595 - 1603) devrinde Celâlilerden Kara Yazıcı ve kardeşi Deli Hasan Ordu topraklarının bir kısmını da içerisine alan Canik Dağları'nda, çevrelerine dehşet saçmaktaydılar. Sokulluzade Hasan Paşa'nın yok etmeğe çalıştığı Kara Yazıcı Elbistan'a kaçtı, fakat orada yenilince tekrar Canik Dağları'na sığındı. Celâli Serdarı Hasan Paşa, kaçak Celâlileri izleyerek Tokat'a geldi. Bu arada Kara Yazıcı Canik Dağları'nda, Aybastı Yaylası’nda ölmüştü. Kardeşi Deli Hasan, bazı namlı eşkıyalarla ve civardaki Türkmen beyleriyle birleşerek Hasan Paşa kuvvetlerine saldırmıştı. Hasan Paşa bu savaşta şehit oldu. Deli Hasan'ın affı için yapılan girişimler olumlu sonuç verdiğinden, 1603 yılında Deli Hasan bağışlanarak Bosna Beylerbeyliği’ne atandı.

XVII. yüzyılın ikinci yarısında Ünye'nin Voyvodalık, Perşembe'nin 'Vona' Subaşılık olduğunu, Fatsa'nın adının "Façe" olarak söylendiğini ve zeamete dahil bulunmadığını belirten Evliya Çelebi, sahilden içerde kurulan Bayramlı Kasabası’na uğramadığı için buradan söz etmemektedir. 1805 yılında Şebinkarahisar Sancağı Erzurum'dan alınarak, Ordu İli'nin Hapsamana (Gölköy) ve Bucak Kasabaları ile birlikte Trabzon'a bağlandı. 1831 yılında Osmanlı İmparatorluğu, yapılan idarî bölünmeye göre 29 eyâlete ayrılmıştır. Fatsa'dan itibaren Ordu, Ulubey, Gölköy toprakları Trabzon Eyâleti'ne bağlanmıştır. İlin Mesudiye ve Aybastı İlçeleri Erzurum Eyâleti'ne, Fatsa'dan içeri ve batı kısımları Ünye ile birlikte Canik (Samsun) Livası'na bağlanmıştı.

Paşabahçe Konakları, Askerlik Şubesi, Tan Sineması, Kalebozuğu Sokak Evleriyle Ünye Koyu.

http://www.ordulu.8k.com/ordufotograf_03.htm - Foto Ahmet Hüseyin (ŞEN)

1871 yılında yapılan idarî örgütlenmede, Ordu Kasabası merkez olmak üzere Vona (Perşembe), Bolaman, Aybastı, Hapsamana (Gölköy) ve Ulubey Bucakları’yla bir ilçe örgütü oluşturulmuştu.

Bayramlı Kasabası, Ordu Şehri'nin 4 kilometre güneydoğusunda, bugünkü Eskipazar Köyü topraklarında kurulmuştur. Buranın, XIV. yüzyılın ilk yarısı içinde Şebinkarahisar Emiri Melik Gazi Behram Şah (1304 - 1337) tarafından bir yerleşme merkezi yapıldığı sanılmaktadır.

Ünye Demirköprü Banyo Mahalli ve Ordu Kumsallarının XX. Yüzyıl İlk Çeyreğindeki Görünümü

http://www.ordulu.8k.com/ordufotograf_03.htm - Foto Ahmet Hüseyin (ŞEN)

1883 yılında çıkan büyük bir yangın, hızla gelişen Ordu Kasabası’nın büyük bir kısmını kül haline getirmiştir. Yangından sonra şehir plânlı olarak yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca 1886 yılında Gürcü göçmenleri getirilerek buraya yerleştirilmiş ve daha sonra göçmenlerle köylerinin sayımı yapılmıştır.

Tatar Mahmut'un Binası, Önünde denize yakın küçük bina Halk Fırkası Binası,
Eski Kaymakamlık (1) ve Belediye Binası (2) ile Kamerya Arkasında Paşabahçe Surları ve Konakları.

http://www.ordulu.8k.com/ordufotograf_04.htm

Ordu, M.Ö. 3000 yılından bu yana birçok idarelerin yönetiminde bulunmuştur. Hititler, Kimmerler, Koloniler devrinde Sinop'ta yerleşen Miletliler, Persler, Birinci Pontos Devleti, İskender İmparatorluğu, İkinci Pontos Devleti, Romalılar, Doğu Roma İmparatorluğu ve Trabzon Rum Devleti hâkimiyetinde kalmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Şebinkarahisar'a bağlı olan Ordu, Şebinkarahisar'la birlikte Erzurum'a, 1647 yılında ise Trabzon'a bağlanmıştır.

1923 yılında yapılan Anayasa değişikliği sonunda il olan sancaklarla birlikte Ordu Sancağı da il olmuştur.

Ordu'da Millî Eğitim hizmetleri Osmanlılar devrinde dinî öğretim yapan sübyan okulları ile başlamıştır. Daha sonra Bayramlı Eyâleti adıyla anılan bugünkü Eskipazar Köyü Câmii yanında iki medrese açılmıştır. 1889 tarihli Trabzon İl Yıllığı’nda Ordu İlçesi’ne bağlı köy ve kasabalarda 25 medresenin bulunduğu belirtilmektedir.

Şehrin ören yerlerindeki kale kalıntıları ve hamamlardan başka çeşitli ilçelerinde ve köylerinde birçok tarihî eserlere rastlanılmaktadır. Câmi, hamam, mezar taşları, çeşme, köprü ve kilise gibi eserleri kapsayan bu eserlerin bilimsel bir araştırması yapılmamıştır.

İl sınırları içinde en eski câmiler, Kütük Câmi olarak adlandırılan ufak köy mescitlerindendir. İlin bazı köylerinde harap durumda bulunan küçük câmiler, kalınlığı 10 santim, genişliği 70 - 80 santim, uzunluğu 6 - 7 metre olan kalasların birbirine kenetlenmesiyle inşa edilmiştir.

Eski Bayramlı Eyâleti’nin merkezi bulunan, bugünkü Eskipazar Köyü’nün câmii yanında, vaktiyle bir medrese bulunduğu söylenmektedir. Câmiin yakınlarındaki bahçelerde yapılan kazılar sonunda bu medresenin temel taşları bulunmuştur.

1889 tarihli Trabzon İli Yıllığı’nda, Ordu İlçesi içinde kasaba ve köy medresesinin faaliyette bulunduğu belirtilmektedir. Yine aynı kaynaktan alınan bilgilere göre o günlerde Ordu Kasabası’nın içindeki "Osman Paşa Medresesi" 80 öğrenci ile öğretim yapmaktaydı. Bugünkü İbrahim Paşa Câmii yanında bulunan ve tamamen yok olan Osman Paşa Medresesi Trabzon İli'nin 57. Vâlisi Haznedaroğullarından Osman Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Anadolu'nun diğer şehir ve kasabalarında olduğu gibi Osmanlılar devrinde, Ordu kasabasında da Sıbyan Okulları (Mahalle Okulları) vardı. Bunlara "Dârû'l-Huffâz" da denirdi. Bu okullarda Kur'ân, yazı ve tecvit okutulurdu, ildeki Ermeni okulunun yanması üzerine yenisi 1893 yılında yaptırılmıştır.

Ordu Kasabası’nda bulunan Hıristiyan dinine mensup vatandaşlar içinse birçok kilisenin onarımına veya yapımına hükûmetçe izin verilmiştir. 1870 yılında Çay Mahallesi'ne bir Rum kilisesi, 1895 yılında Protestan Cemaati için bir kilise, Calishane Nahiyesi Gülhöyü Köyü’ne Atik Aya Yorgi Kilisesi'nin yeniden yapımı, 1896’da Elmalık Mahallesi’ne de bir Rum Kilisesi inşaası Osmanlı hükûmetinin izniyle gerçekleşmiştir.