sorun

ANA SAYFA
(Bu sayfa en son 10 Nisan 2005 tarihinde güncellenmiştir.)

ZİLE'NİN SORUNLARI
YATIRIMLAR
VE ÇÖZÜM YOLLARI

Araştırmacı, Yazar Bekir ALTINDAL - 11.09.2001

TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT

Hüseyin Gazi Tepesi'nden Zile'nin Görünüşü

Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 - 1982

ZİLE'NİN
SOSYAL VE EKONOMİK SORUNLARI,
YATIRIMLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI
ÜZERİNE DÜŞÜNCELER - I

Kızılcahamam Patalya Otel'de Zile Eşrafı

19 - 23 Mayıs 2004 / Geleneksel Zile Kurultayı

Zile’nin bugünkü ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlarını ele almadan önce geçmişteki ekonomisine, idarî ve kültürel yapısına kısaca bakmakta yarar bulunmaktadır. Bu bakış açısından sonra günümüz Zile’sinin sorunları değerlendirilip, kalkınması ve yatırımları için çözüm aramak daha uygun olacaktır.

Zile 16. Yüzyıl'da 8 Nahiyesi, 14 Mahallesi, 400’e yakın Köyü, 18 Zaviyesi, çarşısı, bedesteni ve 3500 hanesi ile bir ticaret ve kültür şehridir. 16. Yüzyıl'da Sivas Sancağı'na bağlı bir Kaza olan Zile’nin Yeni (Yeğin) Müslüman, Meşhed Abad, Kuştaş, Acacı ve Özi Kavağı, Halka-i Hass, Karahisarı Behramşah, Kızılkümbed ve Hüseyin Abad (Alaca) isimli 8 Nahiyesi bulunmakta idi.

Zile’nin o günkü idarî sınırları içinden günümüzde Alaca, Çekerek, Aydıncık, Kadışehri ve kısmen Akdağmadeni ilçeleri kurulmuştur.

Ahmet Şimşirgil, “Osmanlı Dönemi'nde Zile Şehri” isimli araştırmasında; 16. Yüzyıl'da, Zile halkının büyük bir bölümünün dokumacılık, boyacılık, dericilik ile diğer sanat dalları üzerinde faaliyette bulunduğu, Zile’de canlı ve hareketli bir pazarcılık faaliyeti olduğu, çevre nahiyelerden mallar geldiği, boyahanelerden ve dokumacılıktan elde edilen gelire göre, Tokat, Harput, Adana, Arapkir, Malatya, Kayseri ve Ayıntap (Gaziantep) gibi Anadolu’nun en önemli merkezleri arasında yer aldığı ve ekonomik canlılığının Zile’den alınan vergilerden anlaşıldığını, ifade etmektedir.

Evliya Çelebi 1650’li yıllarda Zile’de 5 han, içinde 800 dükkân bulunan bir çarşı, 4 kapılı bir bedesteni olduğunu belirtmektedir.

Profesör Dr. Faruk SÜMER "Bozok Tarihi" adlı araştırmasında, Kayseriye - Zile ticaret yolunun Boğazlıyan, Sarıkaya, Karahisar-ı Berhamşah, (Zile’nin nahiyesi), Kadışehri civarından Zile’ye olan yoldan sağlandığını, Zile’den Amasya’ya ve Aynabazarı (Ezine Bazarı olarak ta geçmekte olup, şimdiki Pazar ilçesi) üzerinden Tokat’ a bağlandığını ifade etmektedir.

Ömer ŞEN, “18. ve 19. Yüzyıl'da Osmanlı Panayırları” isimli kitabında Osmanlı panayırlarını uluslararası ve bölgesel (millî) panayırlar olarak vermekte, Anadolu'daki bölgesel (millî) panayırların İzmir - Buca, Balıkesir - Çan ve Gönen, Ankara - Yapraklı, Amasya ve Zile olarak göstermekte, panayırların divan kararıyla (günümüze göre Bakanlar Kurulu Kararı) kurulduğunu ve 1852 yılındaki Zile Panayırı'na gelen tüccarları korumak için birkaç bölük nizamiye askerlerinin görevlendirildiğini, bu panayırlara Anadolu’nun her yöresinden ve Suriye tarafından tüccarların geldiğini belirtmektedir.

Şemseddin Sami "Kâamus-u Alâm" adlı eserinde, Zile’de her çeşit tahıl, sebze, tütün yetiştirildiğini, dokumacılığın yaygın olduğunu, bağlarının çokluğu ve pekmezi ile meşhur olduğunu yazmaktadır.

Fransız Cuinet 1890 yılında Zile - Turhal arası 19,3 km yolun yapıldığını, Zile - Amasya arası 47,3 km yol yapımının sürdüğünü, yol yapımında 11.240 kişinin hükümlü olduğunu belirtmektedir.

Şehir Suyu Mecrası (Su Akan Yer, Kanal) Ameliyatından (Zile – 1909)

http://www.zile.gen.tr

16. Yüzyıl'da 5.000’ e yakın nüfusu olan Zile’nin 17. Yüzyıl'da nüfusu 10.000’e ve 20. Yüzyıl başlarında 27.000’e ulaşmıştır. Aynı tarihlerde Tokat şehir nüfusunun 30.000 civarında olduğu dikkate alındığında, Zile’nin durumu daha iyi anlaşılmaktadır. 19. Yüzyıl'da Zile, savaşlar sebebi ile büyük oranda göç almıştır. Cumhuriyet'in başlarında, 129 olan köy sayısı, günümüzde 114’dür.

Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra 1927 yılında yapılan sayımdan itibaren 1990 yılına kadar Zile merkez nüfusu ile köy nüfusu artış göstermektedir. 1997 yılı sayımında merkez nüfus 46.090’dan 42.929’a ve köyler nüfusu 61.883’den 50.916’ya düştüğü görülmüştür. 1980 yılındaki merkez nüfusundaki küçük düşüş hariç tutulursa, 1990’lı yıllar Zile’nin en fazla göç verdiği yıllardır. Ayrıca, bu yıllarda nüfusun 1.000 - 5.000 ve 500 - 1.000 arası gruplardaki köy sayılarında düşüş olmuş ve 1 - 500 arası nüfus grubu olan köy sayıları artmıştır.

Zile’nin genel olarak hane halkı büyüklüğü 4 - 7 olup, kırsal kesim özelliği göstermekte, başka bir anlatımla şehirleşme hane halkı sayısının üzerinde bulunmaktadır. Bu nüfus düşüşü, Zile’de yatırımın yetersizliğinin işsizliği arttırdığı ve buna bağlı olarak da yatay göçün tarihinde en üst seviyeye ulaştığını doğrulamaktadır.

Dördüncü Beş Yıllık Plân Dönemi'nde (1979 - 1983) 1980 Yılı Yatırım Programı'nda Turhal – Zile - Alaca yolu 124 km olarak görülmekte iken, aynı yatırım programında bulunan Ünye - Niksar karayolu devam etmiş, ancak ne yazık ki Altıncı Beş Yıllık Plân Dönemi'nde Zile - Alaca karayolu programdan çıkarılmıştır.

Yine Zile - Turhal yolunun 3 - 10. km arası Üçüncü Beş Yıllık Plân Dönemi'nde projesinin bulunmasına rağmen yatırım programlarına alınmamıştır. 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren Zile TV, Zile Postası Gazetesi’nin öncülüğünde yürütülen kampanyalar sonucunda 1997 Yılı Yatırım Programı'na Zile - Alaca karayolunun İğdir - Bazlambaç ayrımı arası 33 km kısmı alınmış ve 14 Ocak 2000 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 2000 Yılı Yatırım Programı'nda, bu bölümün 1997 - 2001 arası bitirilmesinin plânlandığı, bu yıla kadar 24 Milyar lira harcandığı, 2000 yılı için 300 Milyar lira ayrıldığı görülmüştür.

Artova - Yeşilyurt - Sulusaray İlçeleri'ni bağlayan ve Silis Boğazı'ndan geçen yol ile Zile - Kadışehri İlçesi ve yöresini Zile’ye bağlayan yol ve yine Zile -Terziköy - Amasya yolu için herhangi bir karayolu yapımı ve projesi olmadığı anlaşılmaktadır. Bu yolların karayolu standardında olmaması sebebiyle bu bölgelerle Zile arasındaki ekonomik ve ticarî bağlantı yeterli olamamaktadır.

Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü’nün faaliyet alanı kapsamında olan köy yollarının yapımı, asfaltlanması, Zile köylerine yapılan hizmetlerin Tokat merkez ve diğer ilçelerine göre oranı ancak bu İl Müdürlüğü’nün faaliyet raporlarından anlaşılacaktır.

Uzun vadede Zile’ye büyük bir katkı sağlayacak Aşağı Çekerek I. Merhale Enerji ve Sulama Baraj Projesi 1993 yılından beri yatırım programlarında bulunmakta olup, 2000 Yılı Yatırım Programı'na göre enerji yatırımının 2003, sulama yatırımının 2005 yılında bitirilmesi plânlanmıştır.

2000 Yılı Yatırım Programı'nda olan Zile Kültür Merkezi’ne bugüne kadar 6 Milyar lira kadar para harcandığı ve 2000 yılı için 1 Milyar lira ayrıldığı görülmektedir.

Yine bu yatırım programında Tokat Merkez, Niksar, Erbaa ve Turhal Organize Sanayi Bölgeleri'nin 1999 yılında yatırım programına alındığı, 2000 yılı için 75’er Milyar lira ayrıldığı anlaşılmaktadır.

Yukarıda Zile’nin dünü, ekonomik ve demografik yapısı ve yatırım programları kısaca verilmiştir. Bu bilgiler ışığında Zile’nin sorunları aşağıdaki şekilde kısaca özetlenebilir.

Cumhuriyet öncesi ekonomik ve kültürel olarak parlak bir geçmişi olan Zile’nin talihi 60’lı yıllardan sonra yavaş yavaş geriye dönmeye başlamıştır. 1950’li yıllarda Samsun - Kayseri transit yolu Amasya - Zile - Turhal veya Amasya - Zile - Çekerek üzeri sağlanamamıştır. Amasya - Turhal karayolunun ulaşıma açılmasıyla gerek bu yol ve gerekse 1930’lu yıllarda Turhal’a Şeker Fabrikası kurulması, Zile’nin ekonomik ve ticarî cazibe merkezi olmasını olumsuz etkilemeye başlamıştır.

Zile Belediye Başkanlığı'nca 03.03.2003 Tarihinde
Zile'de Düzenlenen Tarihî Kentler Birliği Toplantısı'na Katılan

Tokat Vâlisi Ayhan Nasuhbeyoğlu ve Belediye Başkanı Murat
Ayvalıoğlu'nun Zile Kalesi'ndeki İncelemeleri

Teknolojinin gelişmesi, ulaşımın kolaylaşması üzerine çevre ilçelerden (Artova, Kadışehri, Çekerek) Zile’ye olan ticarî ve ekonomik bağlılık 1970’li yıllardan itibaren azalmaya başlamıştır. Bu durum Zile’de el sanatlarının ve ticaretin gerilemesine sebep olmuştur. Zileli müteşebbis ve iş adamlarının yeterli yatırım yapmaması veya yapamaması, Devlet tarafından alt yapı yatırımlarına gerekli önem verilmemesi sonucunda yatay göç hareketleri 1970’li yıllarla birlikte başlamış ve işsizlik sonucu 1990’lı yıllarda Zile merkez ve köy nüfusunu önemli bir derecede azaltacak şekilde yatay göç verilmiştir.

Zile ve köyleri dışarıya yatay göç verirken, İlçe merkezi, Zile köyleri ve özellikle Çekerek, Kadışehri civarından göreceli olarak göç almıştır. Buna bağlı olarak Zile’nin ekonomik, sosyal yapısı yanında kültürel yapısında da değişiklikler olmuş, sosyal ve kültürel yapısı canlılığını, hareketliliğini kaybetmeye başlamış ve gittikçe içe kapanık hale gelmiştir.

Devletimizin Zile’ye yapacağı yatırımlar sınırlı olup, beklenen ancak altyapı yatırımları olmaktadır. Günümüzde özel sektörün ön plâna çıkması ve yatırımlara ağırlık vermesi Zile için de önem arz etmektedir. Yukarıda belirtildiği üzere, Zile - Alaca yolunun hiç değilse programa alınan İğdir - Bazlambaç arasının yapılması ile bir zamanlar Zile’nin Kızıl Kümbet isimli nahiyesi olan bu Aydıncık İlçesi, Bazlambaç, Kazankaya Kasabaları ile çevre köylerin yaklaşık Zile’ye 100 km olan uzaklığı 60 km'ye düşecek ve bu durumda bu bölgenin Zile ile ticarî ve ekonomik ilişkisi artacaktır.

Aşağı Çekerek I. Merhale Barajı'nın (Süreyya Bey Barajı) tünel ve sulama kanallarının açılması ile birlikte Zile Ovası ve köylerinin büyük bir bölümünün sulanacağı ve tarımsal üretimde daha gelir getirici alanlarda üretim yapılacağından Zile ve köylerdeki nüfusun ekonomik yönden güçlenmesi söz konusu olacaktır. Türkiye’nin enerji açığı sebebi ile bu yatırımın enerji bölümünün yapılmasının öncelik alacağı açıktır. Barajın sulama ile ilgili tünel ve kanal yatırımlarının Zileliler'ce takip edilmemesi durumunda bu büyük fırsat uzun vadede gecikmiş ve kaçırılmış olacaktır.

Zileli müteşebbis hemşehrilerimizin Zile’de yapacakları ortak yatırımlar Zile için kalkınmanın ve gelişmenin öncüsü olacak ve işsizlik ile yatay göçü azaltacaktır. Bu konuda Gaziantep, Çorum, K.Maraş, Karaman, Kastamonu, Erbaa örnekleri verilebilir. Gaziantep’te 1997 yılında Beşinci Organize Sanayi Bölgesi kurulmaya başlanmıştır.

Karaman, bisküvi ve tahıla dayalı sanayide uzmanlaşmış, göç vermeyen, dışardan işçi alan bir hale gelmiştir. Çorum, K.Maraş ve Kastamonu özel sektör yatırımlarında gözle görülür bir ilerleme sağlamıştır. Erbaa toprak sanayiinde büyük bir ilerleme kaydetmiştir. Yurt dışındaki işçiler tarafından kurulan ve 1974 yılında temeli atılan Yozgat Yibitaş Çimento Fabrikası bugün Sivas ve Çorum Çimento Fabrikaları'nın sahibi olmuş ve Yozgat halkına iş imkânı sağlamıştır.

25 Eylül 1935

Sivas - Zile - Mecitözü Uçaklarının Sivas'ta Ad Konma Törenlerinde Alınan Kılıkları.
"Kılıkları" kelimesi yöre ağzında "fotoğraflar" yerine kullanılmış.

Zile’nin ekonomik ve sosyal sorunlarını aşması için Zile’de ve Zile dışındaki Zileliler'in bir araya gelerek Zile’ye yatırım yapmaları, Zile’nin kaderini etkileyecek ve motor görevi yapacaktır. Ayrıca bu organizasyonda yurt dışındaki Zileli işçilerin yapılacak yatırımlara yönlendirilmesi, sermaye katkısının sağlanması, gelişmeyi ve yatırımları hızlandıracaktır.

Zile - Alaca yolu yapımı için her plâtformda girişimler sürdürülmeli ve Kümbet Ovası'nda bulunan ilçe, kasaba ve köylerin Zile ile ekonomik ilişkisi sağlanmalıdır. Yine aynı şekilde, Zile - Artova, Zile - Kadışehri arası yolun karayolları standardında projesinin ve yatırımının yapılması sonucunda bu bölgelerin Zile ile ekonomik ve ticarî bağlantısı daha kolay sağlanacağından bu hususlarda gerekli girişimler yapılmalıdır.

Artova, Kadışehri, Çekerek, Aydıncık İlçeleri ve çevre kasaba ve köyleri ile sağlanacak düzenli bir ulaşım Zile’nin ekonomisine ve ticaretine büyük katkı yapacaktır. Bu bölgelerin geçmişte idarî yönden Zile’nin nahiyeleri olduğu düşünülürse, kimbilir belki de böyle bir oluşum ilerde Zile’ye il olma şansını da beraberinde getirecektir.

Süreyya Bey Barajı sulama projesinin takibi bütün Zileliler'in görevi olmalı, bu konuda her kesimdeki Zileli gayret sarfetmelidir.

Organize Sanayi Bölgesi bir an önce faaliyete geçirilmeli ve bu alanda Tokat ve diğer ilçelerden geri kalınmamalıdır.

Halen Zile Ovası'nın büyük bir bölümü sulamaya açılmış ise de, henüz bir Turhal ve Amasya kadar sebzecilik ve meyveciliğe ağırlık verilmediği görüldüğünden Zile çiftçisi bu yönde ilgililerce eğitilmeli ve yönlendirilmelidir. Meşhur Zile pekmezinin üzümü dışarıdan getirilmekte olup, Zile bağlarının ekonomik verimliliğinin sağlanması için çalışmalar yapılmalıdır.

Narince Üzümü - Mahlep (İdris) Ağacının Kurutulmuş ve Dalındaki Meyvesi

Kültür mantarcılığı, beyaz et ile besicilik alanlarına yatırım araştırılmalı, bu konuda gerekli alt yapı oluşturulmalı ve üretici bu alanlara yönlendirilmelidir.

Zile - Turhal arasına veya Zile - Çekerek arasında, toprak yapısının uygun olması durumunda, tarım topraklarını etkilemeyecek bir bölgeye inşaat sektörünün en önemli hammaddesi olan çimento üretimi için bir çimento fabrikasının yapılıp yapılamayacağının araştırılması düşünülmelidir.

Zile’ye yapılacak gerek kamu yatırımı ve gerekçe özel sektör yatırımlarının Zileli bürokratlar tarafından desteklenmesi ve takibi yapılmalıdır.

Zile’nin İl olma şansını yakalayamaması durumunda, Zile’nin kalkınması, yatay göçün durması, işsizliğin azalması Zileliler'in birlik ve beraberliği, gayret ve yatırımları ile olacaktır. Zile’nin yetiştirdiği her yerdeki ve her kesimdeki evlâdı, Zile’nin işsizinden gencine, beşikteki çocuğuna kadar herkese aş ve iş imkânı sağlamanın ideali ve borcu olduğunun bilincinde olmalıdır.

Zile’nin bu gidişine dur diyecek ve makûs talihini yenecek başka şansı da yok!
Mayıs 2000

Zile Makaleleri Sayfasına

Dönmek İçin TIKLAYINIZ