|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
SEBİLLER |
|
Araştırma :
Bekir AKSOY - M. Ufuk
MİSTEPE
(Araştırmacı,
Müzisyen - Araştırmacı, Orman Endüstri Yüksek
Mühendisi)
|
|
SEBİLLER
ZİLE'NİN
HAYRAT ÇEŞMELERİ
Gâvur Çeşmesi - Amasya Caddesi, 5. km, Kırgözlerin Bağı Önü.
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Hayat için su kadar hiçbir maddenin lüzum ve ihtiyacı büyük olmamıştır. Canlının yaşamasında olduğu kadar, onların topluluğunun gelişme ve tekâmülünde tesiri daima ilk plânda görülmüş, tarihin muhtelif devirlerinde şahsın ve dolayısıyla topluluğun menfaati bir su başını tutabilmeyi, bir su akıntısı kenarında barınmayı en büyük ihtiyaç olarak hissettirmişti.1
Solda : Musalla Önü Çeşmesi - Sağda : Yazıcıoğlu Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24/25.09.2008
Suların zamanla, insan topluluklarının artması derecesinde önemi de artmış ve değişmiştir. Kıyılarında gölgeli yeşillikler, geniş ekin tarlaları ve bağlar yetiştiren sular, yalnız ekini, bağları yeşerten bir âmil olmakla kalmamış, ayrıca Hititler, Romalılar, Pontoslular, Bizanslılar, Osmanlılar gibi muhtelif kavimlerin birbirleriyle temaslarında, mal alışverişlerinde kısa ve rahat bir yol olmuş ve bu suretle sivilizasyonların yayılmasını, birbiri üzerinde etkili olmasını da temin etmiştir.
Hayrat Çeşmeleri Tespitinde AKSOY ve MİSTEPE Otomobilleriyle Araştırma
Gezisine Çıkarken
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 24.09.2008 Zile
Zile'de câmilerin yapısındaki mimarî tarzına ve aynı üslûba, bütün müştemilâtı ve bu arada su tesisleri de uyar.
Solda : Sultan Ahmet Câmii ve Şadırvanı - Sağda : Şeyh Ali
Câmii ve Şadırvanı
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
PONTOS
ÇEŞMESİ
(Araştırma : M.
Ufuk MİSTEPE)
 |
Pontusluların arması resimde
görüldüğü gibi ay-yıldızdı. Bu fotoğraf Amasya Müzesi’nde çekilmiştir. Çeşitli Pontos paralarında ay-yıldız simgesi daima bulunur. http://unyezile.net/prunye.htm
Chabakta Head of
Ares right in crested helmet / Sword in sheath. |
Eski Belediye/Kütüphane bahçesi aşağısındaki çeşmenin ön yüzündeki
okla işaretli armaya dikkatlice bakınız.
Pontus armalarındaki Ay-Yıldız bu çeşmenin bir Pontos Dönemi'nden kalma
Pontos Çeşmesi olduğu izlenimini vermektedir.
DİKKAT ! Çeşmeyi koruma altına alalım. Kitabesini
yazıp, temizce restore edelim. Araçlardan ve hazine yağmacılarından koruyalım!
Fotoğraflar : H. Deniz MİSTEPE - Haziran 2008 Zile (
http://www.sanaten.com/ Kingdom of
Bahrain)
|
Değerli Kardeşim Mistepe
Plâtformdaki yazınız ve Pontus dönemine ait resimleri inceledim.
Sizinle birlikte amfitiyatro mevkiine gittiğimizde size bahsetmiştim; Amfitiyatro Müştemilâtı
Kornişlerin Olduğu Mevkide Mehmet SEZEN İncelemede. İşte eski Belediye bahçesi altındaki çeşmede bulunan kornişli taşların aynıdır. O halde bahse konu olan bu çeşme taşı da o döneme ait olma olasılığı çok yüksektir. Çeşme üzerinde bulunan
bahse konu kornişli taşlar.
Bu konudaki kanaatimi de size bildirmek istedim. Aslında incelenmeye |
Osmanlılarda Su-Yolları ve Su-Yolcu
Osmanlılar döneminde yapılan su tesislerinin kendi dönemleri içerisinde dünyanın en gelişmiş tesisleri olduğu söylenebilir. Yerleşim birimlerinin içme ve kullanma suyunu sağlamak için yapılan su iletim sistemlerine su-yolları denir. Bu tesisler; suyun toplanmasını, şehre taşınmasını ve şehir içinde dağıtılmasını sağlayan ünitelerden oluşmaktadır. Yani bu ünitenin içerisine bentler, çökeltme havuzları, kemerler, su-yolları, su takım istasyonları ve su terazileri girmektedir.5
Şehir Suyu Mecrası (Su Akan Yer, Kanal) Ameliyatından (Zile
– 1909)
Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi
Genel olarak su işleriyle uğraşanlara su-yolcu adı verilirken, bu esnafın oluşturduğu meslek dalına da su-yolculuk denilmiştir. Su işlerinden söz edildiğinde, suyun kaynağından bulunup, şehirlerde düzenli bir şekilde akıtılmasına kadar yapılan bütün çalışmalar anlaşılmalıdır. Su-yollarının yapımı, bakım ve onarımı, korunması, suların ölçülmesi ve dağıtılması ve bu hususlarla ilgili bütün uygulamalar, bu çalışma alanının içine girer.
Sağda : Özyurt Köyü Çeşmesi ve Haftı
http://www.ozyurdumbildis.com/gelenek.htm
Soldaki Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 26.09.2008 / İstasyon Caddesi Kavşağı
Belediye Çeşmesi
Su-yolcu çeşitli yayınlarda şöyle açıklanmaktadır. Su-yollarını onaran ve düzenleyen kişi, eskiden şehirlerin su-yolları ve çeşmeleriyle taksim maslaklarına bakan ve onları onaran adam, su-yollarıyla maslakların onarımı ve suların şehrin çeşitli yerlerinde ve evlerdeki çeşmelerde düzenli akması işleriyle uğraşan kişi, yerleşik bölgelere su getirilmesi ve bunun şehirlerde künk ve kanallarla dağıtılmasındaki teknik işlerle uğraşan sorumlu, olarak geçmektedir.5
Su Gelmiyor Gerekçesiyle Üzeri Toprak Hafriyatıyla Kapatılan Bir Zamanların
Esvap Çayı Kaynağı
Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Ancak bütün bu açıklamalar ışığında genel olarak bir tanım yaparsak; suyolcunun, su-yollarının yapım, bakım ve onarım işlerinde çalışan, suyu koruyan, suların yerleşim bölgelerine düzenli bir şekilde akışını ve dağıtılmasını sağlayan kişi olduğu belirtilebilir.
Zile Kalesi içerisindeki Hayrat Çeşmeleri Sempozyum Gezisi
etkinliklerinde fotoğraflanırken.
Fotoğraflar : Bekir AKSOY - M. Ufuk MİSTEPE / 11.10.2008
Bazı hayrat olan çeşme ve sebillerin sularının akmaması da büyük bir sorundur. Eğer böyle çeşme ve sebillerin suları akmıyor ise, bu durumdan o bölgeye bakan "o semtin Su-Yolcu'su kim ise" o mesuldür. Ahali böyle akmayan çeşme ve sebillerin durumunu Su Nezareti'ne şikayet etmelidir.
Özhaber Gazetesi - 08.10.2008, Yıl :10, Sayı : 1486, 10 Ykr.
Akmayan çeşme ve sebil suları tespit edildiği zaman, Su Nezareti tarafından gönderilen bir adamın tayini ile buranın su yollarının, çeşmesinin gerçekten bir tamire ihtiyaç duyulduğu tespit ettirilirse, o zaman tamirat için gerekli olan miktarın fiyatlandırılarak toplam ne kadara mal oluyor ise o miktar lâzım gelen masrafın o mahalden alınması icap etmektedir.5
Şehir Suyu Mecrası (Su Akan Yer, Kanal) Ameliyatından - Zile
1909
Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi
Türklerde insan şeklinin, dinî telâkkiler dolayısıyla sanat eserleri üzerinde yer almamasına karşılık, zarif kıvrımların, ince ve cazip şekilli çiçek ve yemişlerin, Zile'deki çeşme, sebil ve şadırvanların mermerleri üzerinde güzel şekilleriyle yaraşacakları en uygun sahayı buldukları görülür.
Solda : Yunus Emre Câmii Şadırvanı - Sağda : Sanayi
Sitesi Câmii Şadırvanı
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
Türklerde batıya nazaran ayrı bir güzellik ve bilgide fevkalâde terakki ve inkişaf göstermiş bu sanatın, bu mimarînin su ızgaraları, su bendleri, havuzları, su terazileri, kemerleri, künkleri, sebilleri, şadırvanları, çeşmeleri ve dünya üzerinde ilk defa kurulmuş bütün bu tesislere bakan teşkilât ve kadroları ile Türk sanatının sivil mimarî bahsinin içinde kendine has bir sanat inceliği ve bilgisiyle temayüz ve şahsiyet kesbetmiş haliyle “Türk Su Mimarîsi» namı altında, bütün detaylarıyla bir araya toplayarak ayrı bir ilim, bir sians olarak mütalâa edilmesini temenni ediyoruz.1
Solda : Şeyhoğlu Çeşmesi Kitabesi - Sağda : Asrî
Mezarlık Girişindeki Çeşme
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/25.09.2008
Zile, tarihî süreçte dinî ve sosyal yapılarını kurdururken aynı zamanda, tepeleri vaktiyle yemyeşil vâdilerden sular toplayarak künkler, pöğrekler, galeriler içinde ve kehriz (kêrüz) şebekesiyle şehire getirerek çeşmelerinden akıttırmıştı. Osmanlı Türklerinin Zile'deki yeni yapıları civar şehirlerin binalarından ayrıldığı gibi, su tesislerinde de değişiklikler gösteriyordu.
Ulukavak Seyri'nde Büngüldek - Patırdak Mevkii'nden
Çıkan
Suların
Duvar Tahkimatlı 50 cm Çapında Kemerli Kanal Sistemiyle Şehre İletilmesi.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Mustafa DOĞTAŞ 05.01.2008 / Zile
Şehrin su ihtiyacı ekseriyetle şehir dışı dere vesaire gibi su akıntılarından temin edilmiştir. Osmanlı Türklerinin su mimarîsinde de Selçuk sultanları ve Anadolu Türk Beylerinin san’atındaki çiçekli kabartmalı süslü eserlerine karşılık hoş bir sadelik görülür. Bütün bu yapılar bu sadeliklerinde sanattan hiçbir şey kaybetmiş değillerdir.
Solda :
Çam ağacının az yukarısında vaktiyle Kel Bekir'in bağlandığı meşhur Kanlı Dut ağacı
vardı.
Sağda : Ulupınar yolunda Fatih Talebe Yurdu karşısında bulunan Ahmet oğlu Hacı
Ömer Onay'ın hayratı çeşme.
Odunpazarı'nda Üç Lüleli Çeşme ve Mustafa DOĞTAŞ.
Otomobillerin olduğu yer Zile İsyanı'nda idamların gerçekleştirildiği alandır.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 05.01.2008 - 23.09.2008 / Zile
Nasıl ki mavi göklere beyaz bir nur huzmesi gibi fışkırmış ince minareler, güzel ve narin ise, nasıl ki mermer mevzun kemerler tatlı renklerin hülyalı gölgeleri ile süslü ise, nasıl ki mat kurşun yuvarlak kubbeler şarkın bütün esrar ve füsunu ile dolu ise Osmanlı Türklerinin sık yapraklı yüksek çınarların koyu yeşil nemli gölgeliklerinde kurdukları mermer yalaklarında billur sular tatlı bir ahenkle durup dinlenmeden akan geniş kenarlı çeşmelerde o kadar sonsuz sükûn ve hülyalar doludur.1
Solda : Asrî Mezarlık Çıkışındaki Çeşme - Sağda : Onur Eczanesi
Önündeki Belediye Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24/25.09.2008
Sebil, Arapça kökenli bir kelime. Aslında yol manâsında kullanılmış, daha sonra, halk arasında iyilik amaçlı, hayr olsun diye inşa edilmiş her türlü hayr binası ve etkinliği için kullanılmış, fakat Osmanlı'nın çeşmelere ve yolculara yardım ve azığa göstermiş olduğu ihtimam münasebetiyle sadece çeşme, hayr için yaptırılmış halk çeşmesi, hayrat çeşme anlamında belleğimize yerleşmiştir. Kısaca, çeşme ve benzeri şeyler yaptırarak parasız su dağıtılmasına ve parasız her türlü su yardımına sebil denir.
Solda : Şeyh Ali Câmii Yanındaki Çukur Pınar Kitabesi
Göynücekli Câmii ve Çeşmesi (Sağda) - Zile yangınından iki yıl sonra 1922'de
yapılmış.
Göynüceklioğlu Hayri Efendi (Gülşen) yaptırmış olup, sarı mermer kitabesinde
yazı bulunmamaktadır.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/25.09.2008
Çeşme, Türk kültüründe yol kenarlarında herkesin yararlanması için yapılan, borularla ya da pöğreklerle gelen suyun bir oluktan veya musluktan aktığı, yalaklı su hazinesi (haft) veya yapısı, su pınarıdır. İçilebilir çünkü doğa suyudur, yani adalardan gelir.
|
KEPİR PINARI ÇEŞMESİ VE KEPİR CÂMİİ
Hâtırat : Ziya
ÖZER
Padişah Abdülhamit devrinde Ziya ÖZER Beyefendi'nin dedesinin dedesi Ahmed Efendi tadı güzel bir içme suyu bulur. Bu suyu Zile'ye getirmek ister. O devrin mahrumiyet şartlarında oğlu Kör Mehmed kazmak ve babası Ahmed de kazılan toprağı atmak suretiyle Kepir Pınarı'nın güzergâhına pöğrek döşemeye başlarlar. Çalışma esnasında yanlarına beyaz atlı, düzgün giyimli, farklılık arz eden bir adam gelir. Bu meçhul şahıs Ahmed Efendi'ye dönerek : 'Bu âma çocuğu neye çalıştırıyorsun, başka adam bulamadın mı?' der. O da zamanın mahrumiyet şartlarından ve kuraklıktan bahsederek, 'Efendi, kuşlar bile susuzluktan kepir kepir dökülüyor, toprak yarıldı.. bir tatlı su buldum, insanların hizmetine sunabilmek için yapabileceğim ne yazık ki sadece budur!' şeklinde cevap verir. Kepir Câmii Önden Görünüşü Kepir, Arapça'da toprağın yarılması; susuz toprak anlamına gelir. Ahmed Bey'den aldığı cevabın ardından meçhul atlı Ahmed Bey'e döner ve ona bir kese altın uzatarak : ' Bu çocuğa yazık olur, al bu altınları ve bu çocuğu okut ve çeşmeyi de yaptırıver!' diyerek ona öğüt verir. Ahmed Bey, karşısındakinin dalga geçtiğini zanneder. Şaşkın bakışlar arasında kendini toparlamaya çalışırken adamın kaybolduğunu görür. Bu yaşanmış hikâye Ziya Bey'e babasından ona da ailesinden nakledilerek ulaşır. Ahmed Bey aldığı altınlarla.. pöğreklerle Zile'ye ulaştırdığı su için üç lüleli çeşme yaptırır (şimdi dört lülelidir). Çeşme kıbleye karşı akıntılıdır. Bu hayrat çeşme Zile halkına vakfedilmiş ama ne yazık ki bir vakfiyesi yoktur ve resmiyete sokulamamıştır.
Ahmed Efendi, gözleri görmeyen oğlu Mehmed'i de İstanbul'da medrese eğitimine gönderir ve Kör Memed tahsilini tamamlayıp icazet aldıktan ve hafız olduktan sonra irşad vazifesini ifa etmek üzere Zile'ye gelir. Kendisinden etkilenen Çay Mahalleli Kuyucuoğlu onu kızıyla evlendirir. Onlara, bugünkü Kepir Câmii'nin yerinde bir mescit ve iki gözlü bir ev yaptırır. İrşad eylemleri neticesinde etrafında toplanan halkın dikkat çekmesi üzerine sorgulanmak üzere saraya çağrılır ve ifadesi alınır.. zararlı bir insan olmadığı anlaşılır ve Zile'ye üç altın aylıkla hizmetine devam etmek üzere geri döner. Kepir Câmii Yandan Görünüşü ve
Şadırvanı
Kör Kepir lâkabıyla anılan bu zat, Ziya Bey'in babası Fehmi Bey'in
dedesidir.
1950'li yıllarda mahalleli, mescit ve
evi birleştirerek Kepir Câmii adıyla câmiye dönüştürmüştür. |
Hafif bir tepenin eteğine oturtulmuş Zile kır çeşmelerinde daima su akışı olduğu için musluk yerinde mermer ya da metal bir oluk gelip geçen hayvanların su içtikleri beyaz, kahverengi taştan yalaklarına (haftına) daima su doldururdu. Çeşmelerin birçoğunda mermer ya da taştan cepheleri bir kitabe süslemediği gibi bânisinin de adı konulmamıştır.
Solda : Kayganlık Pınarı, Amasya Yolu, 10. km - Sağda : Amasya Caddesi,
Derebaşınlı Köyü Yol Ayrımı Çoban Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bu arada civarın görkemi ve gözü dinlendiren bir deniz gibi engin yeşil vâdilerin, bağların, bahçelerin her tarafını küme küme, yığın yığın saran ağaçların zümrütlüğü, Türk sanatkârına Zile'nin çevresinde yetiştirdiği bağların yollarını atlas bir kumaş gibi kaplayan sıra sıra kır çeşmeleri yaptırmıştı.
Solda : Çoban Çeşmesi - Derebaşınlı Köyü Yolu - Sağda : Bağ Çeşmesi, Amasya
Caddesi 2. km, Su Deposu Yanı
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
HACI İSHAK ÇEŞMESİ KİTÂBESİ2
"Bin üçyüz otuz altıda [1917/18] avn-i Hakk ile oldu
Bu hayrı
yadigâr ... Ömer .....................
............................ iç ..........................
Oku ruhuna Fâtiha
............................ "
Kireçli Havuzu - 1955 / İlkokul Öğretmeni Muhittin Gökalp ve
Arkadaşları (Sağda).
Sağdaki Fotoğraf : Haydar ÇUHADAR Fotoğraf Arşivi
Zile'mizde İlhanlılar'a ait belli başlı bir şey yoktur, yalnız : Kireçli Köyü'nün yukarı başındaki yunak yapılan çeşme İlhanlılar'dan Olcayto Memet Hudâbende zamanında inşa edilmiştir. Çeşmenin muntazam kitâbesi vardır. Kitâbeler neşri sırasında yazılacaktır.3
Kireçli Köyü'nde Bir Yunak ve Kireçli Kaynağı ile Önündeki
Sulama Havuzu
Fotoğraflar : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Çaypınar'ın Makedonyalı Büyük İskender tarafından yaptırıldığı rivayet edilmektedir. Çaypınar'a gelen su yolunun Zincirli Kuyu Mevkii'ne kalenin içinden yeraltı su yolu mevcuttur.3
Çaypınar
Kaynağı'nda (Büyük İskender Çeşmesi) Çamaşır Yıkanması
ve Susuz Görünümü
Soldaki Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR
1981 - 1982, Sağdaki Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 23.09.2008
Tahminen 100 sene kadar evvel bu yeraltı yolunun 40 metre kadar indiğini eski ihtiyarlardan işitmiştim.3
Sehven Roma Çeşmesi olarak adlandırılan; Elbaşoğlu Câmii ve Türk Evi
Mevkiinde Bulunan, Hellen İmparatorluğu Dönemi'nden Kalma Büyük İSKENDER
Çeşmesi
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 15.04.2008 Zile
Bütün bu yüzyıllardır şırıl şırıl akan serin âbidelerin serin akıntılarında, gölgeli namazgâh başlarında, çevre dağlara kadar uzanan tenha bağ yolları üzerinde Türklerin derin tahayyüllerine uyarak iyilik seven kalplerinin tahassüslerinin bir eseri olarak birçok su tesisleriyle güzel çeşmeler bulunur.
Solda : Dabaklar Çeşmesi - Buğday Pazarı Tuvaleti Yanında /
Sağda : Merdivenli Kaya Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24.09.2008
Çeşmelerin yapısında Osmanlı inşa malzemesi, yapı taşı, tuğla ve horasan kullanılırdı, bütün bu tesisler itina ile kurulmuş olduğundan üzerinden uzun yıllar geçmiş olmasına rağmen, hâlâ bir kısmı sapasağlam durmaktadır. Ekseriya bir câminin dış avlusunun kapısı köşesine yahut kervanların ufuklarında kaybolduğu Osmanlı İmparatorluğunun ya da Antik Yollar ile İpek Yolu'nun taşlı yolları üzerine oturtulmuş çeşmelerde tatlı bir sadelik ve güzellik görülür.
Solda : Kayganlık Pınarı, Amasya Yolu 10. km - Sağda : Gâvur Çeşmesi,
Amasya Cad. 5. km, Kırgözlerin bağın önü.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Zamanla Türk mimarî üslûbunda görülen düşücü sadelik bu mermer çeşmeler üzerinde de kendini gösterir, bu tesir altında eski yılların sanat ve zenginliği kaybolarak birer ufak musluk taşları, düz delikli mermer bir taş halini almıştır.
Solda : Tahtalı Kehrüz Çeşmesi - Müftüoğlu Tekkesi altı -
Sağda : Bilaloğlu Çeşmesi, Karadini Bağları
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Ufak câmi ve mescitlerin ihata duvarlarına, dayanmış taş hazneler içinde toplanan sular, onların sıra musluklarından akıtıldığı gibi, büyük câmilerin (Cuma mescidi) avlularında bu ihtiyacı önleyen yüksek sanat kıymet ve güzelliğinde şadırvanlar yapılmıştır.
Solda : Kavaklı Câmii Çeşmesi, Çay Mahalle - Sağda : Şeyh Ali
Câmii Şadırvanı
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Türk sanatında başlı başına bir varlık teşkil eden çeşmelerin yanında suyun bir «aziz» gibi takdis edildiği devirlerde kurulan su hayratları arasında zarif Türk sebilleri de görülür. Bunlar çeşmelerin daha incelmiş, dantela gibi örülmüş birer su içme tesisleridir.
Solda : Kargapınarı Çeşmesi yerine yapılan Şeyh Ahmet
yolundaki çeşme.
Sağda : Hazinedar Câmii Çeşmesi - Amasya Caddesi, Sepetçioğlu Sokak karşısı,
Özden Sokak.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24/25.09.2008
Sebiller ekseriyetle daima dinî tesisat yakınında yapıldığından bunları da büyük mâbedlerin civarında aramak doğru olur. Duvar Çeşmeleri, Köşe Çeşmeleri, Meydan Çeşmeleri, Namazgâh Çeşmeleri, Sütun Çeşmeler gibi çeşme çeşitleri, çeşme kültürünün Zile'de bir ibadet zevkiyle nasıl geliştiğinin en önemli göstergesidir.
Solda : Asrî Mezarlık girişindeki çeşme - Sağda : Cebeci
Çeşmesi, Cebeci Mezarlığı Turhal Yolu girişinde.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/25.09.2008
İnsanoğlu, yeryüzünde olduğu gibi Zile'de de binlerce yıl öncesinden tatlısu kaynaklarını bir kanal, kemer su - yolu ile şehirlerine akıtmayı, bentler yaparak getirilen bu suyu depolamayı, yeraltı ve kaynak sularından yararlanmayı başarmıştır. Zile'ye getirilen sular, kilometrelerce pöğrekler, metrelerce tuğla kemerler inşa edilerek oluşturulan şebeke sistemleri ile sarnıç, çeşme ve hamamlara akıtılmıştır.5
Şeyh Nusreddin Tekke Köyü Çeşmesi
http://public.fotki.com/zelanakkas/old-zile-pictures/
Sokak çeşmelerini takip eden, sularını kesen personel buna harcadıkları zamanı ve emeği, ana borudaki kaçaklar ve patlaklara, sorunu kökünden çözme araştırmalarına harcasalardı, bir sokak çeşmesinden giden "10 ton" yerine, boşa giden binlerce ton suya bir çare bulabilirlerdi diye düşünenler de olacaktır tabii ki. Hayrat çeşmeler, ülkenin de Zile'nin de dokusunun bir parçasıdır, oralardan yaban hayatın canlıları da insanlar da yüzyıllardır faydalanır.
Solda : Binbaşıoğlu Çeşmesi ve Bekir AKSOY - Sağda : Çoban
Çeşmesi, Amasya Caddesi 8. km
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
Özellikle KESİNTİSİZ SU VERME YETENEĞİNE HENÜZ KAVUŞMAMIŞ bir işleyişte, hayrat çeşmelerini kapatmak hem gaza hem frene basmaya benziyor. Bugün ya da yarın o çeşmelerden sular akmalı, yüz yıldır hizmet veren çeşmeler böyle sahipsiz ve terk edilmiş olarak kalmamalı. Yetkililer birilerinin çıkıp abonelik almasını beklememeli, orada verilen bir kamu hizmetidir. En kötü ihtimalle, eldeki "tek şablon" bir kenara bırakılıp, her çeşme için kendisine özel karar üretilmeli. Mutlaka, kimi yerlerde çok HOYRAT OLARAK KULLANILAN HAYRATLAR DA vardır!... Son aylarda yaşanan su yağış rejimindeki değişiklikleri de yabana atmamak gerekir.
Çaypınar'da Büyük İSKENDER Çeşmesi'nde Vaktiyle Yıkanan Çocuklar ve Çamaşır, Kilim
Yıkayan Zileliler
Fotoğraflar : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Doğayı hoyratça kullanan insanoğlunun ortaya çıkardığı küresel ısınma nedeniyle yağış rejimi değişmiş, su kaynakları daha da derinlere kaymak suretiyle doğa bir nevi insanoğluna mesaj vermek istemiştir. Göze göze fışkıran doğal su kaynakları günümüzde hararetle aranır hale gelmiştir.
Üçköy Kaynağı (Solda) ve İstasyon Yakınlarında
Bir Kaynak
Fotoğraflar : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Zile halkının zaman içerisinde yeni yerleşim alanlarına kayması neticesi kentleşme sürecine henüz ayak uyduramayan köylerdeki ekonomik koşulların Zile'ye sürüklediği şehirleşme kültürüne yabancı eller mimarî ve folklorik değerleri sorumsuzca yıpratmış, değerlerin deformasyonuna ya da elden çıkarılmasına neden olunmuş, birçok çeşme yerinden sökülerek ya yerleri boş bırakılmış ya da yerine farklı amaçlarda binalar yapılmıştır.
Solda : Kubbe Câmii karşısındaki eski çeşmenin yeri - Sağda :
Küçük Hamam yakınındaki çeşme kalıntısı.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24.09.2008
Turizme açılmaya hazır ve Zile'yi 'Turizm, Eğitim ve Kültür Kenti' yapmaya eğilimli bir yönetimin kontrolündeki kör tapalı hayrat çeşmelerinin görüntüsü Zile'ye hiç yakışmıyor! Çeşmelere, Osmanlı'ya ve Zile'nin tarihî dokusuna yakışır çeşme muslukları yeniden monte edilmeli, üzerlerindeki siyasî söylemler ve çirkin yazılardan temizlenmelidir.
Solda : Davunlu Dede Çeşmesi ve Mezarı - Sağda : Turabi Sok. kavşağı,
Habeşali Cad. girişindeki eski çeşmenin yeri.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
Yok olmaya yüz tutmuş tarihî hayrat çeşmelerini yeniden hayata geçirmek için turizm adına bir atılım gerçekleştirilmesini yerel yönetim idarecilerinden bekliyoruz. Hayrat çeşmelerinin musluğundan akan suyun basıncını azaltın, vatandaş ancak içebilecek kadar su alabilsin. Tümden kesmenin, kör tapa ile akmaz hale getirmenin anlamı nedir?
Su Gelmiyor Gerekçesiyle Üzeri Toprak Hafriyatıyla Kapatılan Bir Zamanların
Esvap Çayı Kaynağı
Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Sultan Süleyman dönemine gelinceye kadar çeşmelerin suyu hep boşa akardı. Gece gündüz akan çeşmelerden dolayı sokaklar çoğunlukla bataklık haline gelirdi. Sonunda burma lüleler bulundu. Hem sokaklar çamurdan kurtarıldı, hem de suların boşa akmasına engel olundu. Böylece artan suyu isteyenler hayrat çeşmeler yaptırarak oralara akıtırlardı. Fakat burma lülelerin, yani muslukların icadı birçoklarının işine gelmedi. Bazı mahallelerde imam ve cemaat : "Akan su bahçelerimize verilmiştir. Yabana akarsa aksın. Burma lüleye rızamız yoktur" dediler, burma lüleleri kaldırmaya çalıştılar. Bu konuda en ileri gidenler sipahilerdi. Bu sorun üzerine Sultan Süleyman İstanbul Kadısı'na şu hükmü yazdı : "Çeşmelere burma lüle takıldığından lüleyi ufaltan eğer sipahi ve başka kullarım taifesi ise kapıma arz eyleyesin. Ve eğer ehl-i cihetten (yöre halkından) ise cihetten alup ahare (başka tarafa) veresin. Ve eğer şehirli halkından ise muhkem hakkından geldikten sonra cerimesini (cezasını) aldırasın. Ve yabana akmak ecli (nedeni) için açık koyanların dahi vech-i meşruh (açıklanan nedenlerle) üzre haklarından gelesin."6
Göynücekli Çeşmesi (Sağda) - Zile yangınından iki yıl sonra 1922'de yapılmış.
Göynüceklioğlu Hayri Efendi (Gülşen) yaptırmış olup, sarı mermer kitabesinde
yazı bulunmamaktadır.
Solda : Ulupınar yolu, Fatih Talebe Yurdu karşısı, Ahmet oğlu Hacı
Ömer Onay hayratı çeşme.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/25.09.2008
İstanbul çeşmeleri iki sınıftı. Biri at sakalarına, biri de mahallelere mahsustu. At sakalarının, mahallelere ayrılan çeşmelerden su almaları yasaktı. Fakat genellikle buna uyulmazdı. At sakaları mahalle çeşmelerinden de su alır, halka satarlardı. Mahalle halkı bahçelerini sulamak için geceleri çeşmeleri mahsus açık bırakırlardı. Hamamcılar ve hattâ halkın bir kısmı özellikle anahtar edinirler, geceleyin su yolu kapı ve bacalarını açarlar, belirlenenden fazla su almaya çalışırlardı.
Solda : Ulu Câmi Şadırvanı - Sağda : Muharrem Dede Efendi
Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 30.09.2008
Mahalle halkı derhal dilekçe sunup bu gibi olayları şikayet ederdi. At sakalarının hukukuna bazen arka sakaları tecavüz ederler, onlara ait çeşmelerden su almaya çalışırlardı. Fakat Divan-ı Hümayun nazarında at sakalarının hukuku diğerlerininkinden üstündü. At sakaları İstanbul`un fethinden beri, yangın çıktığı zaman hizmet karşılığı su taşırlardı. İstanbul`da sık sık çıkan yangınlarda kiminin atı, kiminin eşeği yaralanır veya ölürdü. Bu özverilerine karşılık at sakalarının hukukunu korumayı Divan-ı Hümayun bir görev bilirdi.6
Yeniköy'ün Güneyinde Alüviyal Dolgudan Çıkan Yedi Gözeler
Kaynağı
Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 -
1982
Zile halkının ''Sebil'' olması dileğiyle çeşmeye verdiği önemden dolayı, Cumhuriyet’ten önce yaptırdığı ''Hayrat Çeşmeleri'', bugün korunmaya alınmazsa yıkılmak ve yok olmak üzeredir. Şehirleşme modern meskenleşmeye dönüştükçe, Zile'deki çeşmeler önemini kaybetmekte dolayısıyla da bir bir ortadan kalkmaktadır.
Solda : Alacamescit Câmii Çeşmesi - Sağda : Hacı Hasan Ağa
Câmii Çeşmesi, Zincirli Süflâ Mahallesi.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bağ kültürünü yüzyıllardır yaşatabilmeyi başarmış Zile'de hemen çoğu bağ içerisinde özel çeşmeler ya da su tulumbalarını görmek mümkündür. Arazi su rezervi açısından zengin olduğundan suyun kullanıma arzı da günümüze dek genelde bir sorun yaratmamıştır. Bu itibarla hayırsever Zileliler sadece kendi bağ ve bahçelerine çeşme yapmakla yetinmeyip, kamu yararına fayda temin amaçlı hayrat çeşmeleri de yapmayı ihmal etmemiştir. Esvap Çayı'ndan Cehrilik Bağları'na, Dere Boğazı'ndan Karadini Bağları'na ve hattâ Altıağaca kadar uzanan köy yollarına birçok hayrat çeşmesini yaptırmayı görev addetmiştir.
Solda : Zübeyde Çeşmesi, Derebaşınlı Köyü yolunda - Sağda :
Köyevi Çeşmesi, Yünlü Köyü karşısı
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Mahalle aralarında gene Zile halkının istifadesine sunulan kilim, halı yıkamaya mâtuf geniş alanlı oluşumlar da bir dönem Zile'ye hizmet vermiş, küresel ısınma neticesi olarak su kaynaklarının kıtlaşması ve suyun çıkarılma maliyetinin artması münasebetiyle bazıları âtıl duruma düşmüştür.
Solda : Çöplük Başı Çeşmesi, Çay Mahalle - Sağda : Çay Mah.
Üst Çeşme, Meydanlık Yolu
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Dünyada kaç tane toplum.. yoldan gelip geçenler, kuşlar, böcekler ve hayvanlar su içsin diye dağlarına çeşme yaptırır acaba? Başka ülkelerde, bizim ülkemizdeki kadar yaygın olmadığını, çeşitli ülkelerde yaşayan ve oralara gezmek için de olsa gidenlerden duymuştum. Anadolu'da hayrat yaptırmak çok yaygındır. Zile'nin çevresini saran dağ ve tepeciklerinde onlarca Çoban Çeşmesi var! Düşünün ki medeniyetler beşiği Anadolu'muzda kaç çeşme vardır? Şu an Anadolu köylerinin pek çoğunda sular evlerinde akmaktadır; fakat buna karşılık köylüler halâ dağlara çeşme yapmaktan vazgeçmiyor. Bu Türk köylüsünün gezgin yolculara ve dağlarında yaşayan hayvanlara duyarlılığından başka bir şey olamaz.7
Solda : Üçler Pınarı Çeşmesi, Ulupınar Bağları - Sağda :
Kayganlık Pınarı, Amasya Yolu 10. km
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
Bahçe kenarlarında, park çevrelerinde ve sosyal tesisler yanında halka açık hayrat çeşmelerini Zile'de sıklıkla görmek mümkün. Bu duyarlılığa paralel olarak çeşmeleri susuz bırakmamak ve onları gelecek nesillere bir vesile ile de olsa taşıyabilmek Zile'mizin onuru olsa gerek!
Solda : Hayrat Çeşmesi, Ulupınar Bağları - Ortada : Hayrat Çeşmesi, Kütüphane
Önü - Sağda : Gönülbağı Tesisleri Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Hayr kelimesinin çoğulu olan HAYRAT, 'Hayrlar' manâsına gelir. Geçmişte insanların hayrına yaptırılan bilumum binalara, umumiyetle vakıf eserlerine 'hayrat' denilirdi. Çeşmeler de bunlara dahil olduğu için, insanımız hayrat denilince çeşmeleri hatırlıyorlar doğal olarak. Bu anlatım, zamanında hayrat olarak en fazla çeşme yaptırılmasından kaynaklanıyor olmalı. Bu hayrat çeşmelerini Zile bağlarının yol sınırlarında ya da câmi duvarlarına bitişik inşa edilmiş halde görmemiz olasıdır.
Solda : Karadini Bağları Çeşmesi - Sağda : Kavaklı Câmii Üst
Çeşmesi, Çay Mahallesi.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Hayrat çeşmelerinin bir kısmı Zile'de.. yaşayan hayırsever bir insanın ya da bir merhumun yakınları tarafından, o merhumun hayrına, ruhuna atfedilerek yaptırılan, içtimaî, müşterek kullanım hizmetleri olarak görülür. Ezici çoğunluğunu sebiller ve çeşmeler teşkil eder. Üzerinde de yazılar olmazsa olmazlarındandır ki hayrat olduğu bilinsin. Örneğin; Ahi Çeşmesi - Bahattin Ercanlı Hayratı, 'Hakkı Derebaşınlıoğlu Hayrı - 20.04.1998' gibi.
Solda : Ahi Çeşmesi, Bahattin Ercanlı Hayratı, Sanayi Sitesi - Sağda :
Derebaşınlıoğlu Çeşmesi 20.04.1998
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23/24.09.2008
Yapım tarihi hayli eski olan çeşmelerde kitabeler görmemiz olasıdır. Bunların Osmanlıca'dan günümüz Türkçe'sine transkripsiyonunu da araştırmamız içerisinde imkânlar çerçevesinde vermeye çalışacağız. Hayrat çeşmelerinin yapım tarihleri ve bânisi hakkında bilgiler ihtiva eden bu kitabeleri ehemmiyetle korumak gerekir.
Solda : Ahmet Oğlu Hacı Ömer Onay Hayrı (1952) Çeşmenin Kitabesi, Ulupınar
Yolu - Sağda : Büyük İskender Çeşmesi Kitabesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bazı hayrat çeşmeleri gerçek ustaların ellerinden çıktığında bir sanat şaheseri niteliği olma özelliğini kazanmakta ve albenisiyle görenleri cezbetmektedir. Bu tür çeşmelerin az olması yöre halkının zenginliğinin ve sanata verdiği değerin de bir ölçüsü olmaktadır. Gönül arzu eder ki bundan sonra yaptırılacak hayrat eserlerinin sanat yönünün de ihmal edilmemesi kalıcı olmaları açısından mimarî estetikte kültürel bir gerekliliktir.
Solda : Hüseyin TEKCAN Anıt Çeşmesi (Heykeltıraş Cahit Koççoban) -
Sağda : Dinçerler Parkı Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bir yandan eski hayrat çeşmeleri bir bir yok olurken öte yandan yeni estetik tasarımlarıyla farklı çeşmeler teknolojiyi de yansıtarak park alanları ve yol kenarlarını süslemeye devam etmektedirler.
Solda : Ferforje Çeşme, Cumhuriyet Caddesi'nde, Belediye'ce yaptırıldı. -
Sağda : Benzerî çeşme kale içerisinde hizmet verirken.
Soldaki Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 25.09.2008
İÇME SUYUNUN AMACINA UYGUN KULLANIMI
Küresel ısınma nedeniyle dünya ve ülkemiz genelinde olduğu gibi Zile'mizde de son yıllarda hava sıcaklıkları mevsim normallerinin üzerinde seyretmiş, yağışlar da yıllık ortalamaların altında kalmıştır. Geçtiğimiz kış mevsiminde de Zile'miz yeterli miktarda yağış alamamıştır.
Solda : Necmi Muammer Caddesi, 32 no.lu kapı önündeki çeşme - Sağda : Şeyh
Ali Câmii karşısındaki çeşme, Şâir Ceyhunî Cad.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Yağışların yeterli olmaması ve su tüketimine paralel olarak barajlardaki doluluk miktarı da önemli oranda azalmış, yeraltı su seviyeleri düşmeye devam etmiş,kaynak sularının debileri minimum seviyelere inmiş, bazı kaynaklar ise tamamen kurumuş, kuyu sularının verimi de oldukça azalmıştır. Bu durum ise su kullanımında tasarruf yapılmasını zorunlu hale getirmiştir.
Solda : Hayrat Çeşmesi, Sakarya Lisesi karşısı, Turhal yolu - Sağda :
Şeyhoğlu Câmii Çeşmesi, Şeyhoğlu Sokak
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bu nedenle önümüzdeki günlerde Zile'mizde su sıkıntısı yaşanmaması için mevcut şebeke suyunun tasarruflu kullanılması kaçınılmazdır. Zileli vatandaşlarımızın çoğunluğu su tasarrufuna beklenenden çok özen gösterdikleri ve herhangi bir yerde (yolda, bağda, bahçede) şebeke arızasından dolayı su kaçağı olduğu zaman anında Zile Belediyesi'ne bilgi verdiği malûmumuzdur.
Solda : Dereboğazı Yolunda Gönülbağı Çeşmesi - Sağda : Esvap
Çayı Çeşmesi
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Bazı oto galericileri ve oto yıkama servislerinin içme suları ile araç yıkamaları, bazı vatandaşlarımızın da umumî çeşmeleri (hayrat çeşmeleri) amacının dışında kullanarak araç yıkamaları, ayrıca bazılarının sokak ve caddelerde içme suyu ile halı, kilim, yün yıkamaları fazla miktarda su tüketimine sebep olmaktadır.
Kale İçi Ferforje Belediye Hayrat Çeşmesi ve Asrî Mezarlık'ta
Mustafa KÖKNEL Hayratı Çeşme.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Bekir AKSOY / 11.10.2008
Yeşil alanların arıtılmamış su ile sulanmasına ehemmiyet gösterilmelidir. Tedbirlere itibar etmemekte direnenlere ise Su ve Kanalizasyon Müdürlüğü Tarifeler Yönetmeliği ile Kabahatler Yasası gereği işlem yapmaktan kaçınılmamalıdır.
Solda : Çukur Pınar Çeşmesi (Kitabeli) - Sağda : Büyük
İskender Çeşmesi (Kitabeli)
Soldaki Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
|
Sıra No. |
Hayrat Çeşmesinin Adı |
Açıklamalar |
| 1 | Pontos Çeşmesi | Amfitiyatro mahallinden sökülerek Şeyh Tûsî Sokak eski Belediye Binası bahçesi önündeki yolun kenarına taşınmıştır. |
| 2 | Makedonyalı Büyük İskender Çeşmesi | Turhal yolu sağ cephesindedir, Çaypınar olarak bilinir. |
| 3 | Göynüceklioğlu Câmii Çeşmesi | 1922 yılında Göynüceklioğlu Hayri Efendi (Gülşen) tarafından Göynücekli Câmii'nin sol karşı sokak köşesine yapılmıştır. |
| 4 | Kayganlık Pınarı Çeşmesi | Amasya Yolu 10. km'de sol cenahtadır. İki ayrı haft'ı vardır. |
| 5 | Köyevi Çeşmesi | Yünlü Köyü karşısında, evin önündeki hayrat çeşmedir. |
| 6 | Bağ Çeşmesi | Amasya Caddesi 2. km'de Su Deposu yanındadır. |
| 7 | Hazinedar Câmii Çeşmesi | Amasya Caddesi, Sepetçioğlu Sokak karşısı, Özden Sokak'tadır. |
| 8 | Tahtalı Kehrüz Çeşmesi | Müftüoğlu Tekkesi altına düşer. |
| 9 | Gönülbağı Çeşmesi | Gönülbağı Tesisleri duvarında, yol kenarındadır. |
| 10 | Davunlu Dede Çeşmesi | Davunlu Dede Sokak'ta Davunlu Dede mezarı girişindedir. 1931 |
| 11 | Şeyhoğlu Câmii Çeşmesi | Şeyhoğlu Sokak'tadır. |
| 12 | Hacı Hasan Ağa Câmii Çeşmesi | Zincirli Süflâ Mahallesi'nde Davunlu Dede Sokak'tadır. |
| 13 | Üçler Pınarı Çeşmesi | Ulupınar Bağları'ndadır. Memiş Teke, Hüseyin Başdemir, Hacı Ömer Uzal hayratıdır. 1946 |
| 14 | Hayrat Çeşmesi | Ulupınar Bağları'ndadır. |
| 15 | Kör Hüseyin Suyu Çeşmesi | Amasya Caddesi'nde olup, toprağın altında kalmıştır. Üstündeki taşlar görünmektedir. Merdivenle çeşmeye inilir. |
| 16 | Gâvur Çeşmesi | Amasya Caddesi 5. km'de Kırgözler'in bağı önündedir. |
| 17 | Çoban Çeşmesi | Amasya Caddesi 8. km'de yol kenarında sağdadır. |
| 18 | Çoban Çeşmesi | Amasya Caddesi - Derebaşınlı Köyü yol ayrımında bulunmaktadır. |
| 19 | Derebaşınlıoğlu Çeşmesi | Derebaşınlı Köyü Yolunda, Hakkı Derebaşınlıoğlu Hayratı olup, 20.04.1998'te yapılmıştır. |
| 20 | Çoban Çeşmesi | Derebaşınlı Köyü yolu üzerindedir. |
| 21 | Zübeyde Çeşmesi | Derebaşınlı Köyü yolu üzerindedir. |
| 22 | Cebeci Çeşmesi | Belediye tarafından 2000 yılında yaptırılmış olup, Cebeci Mezarlığı önünde, Çay Mahallesi, Turhal yolu üzerindedir. |
| 23 | Hayrat Çeşmesi | Turhal yolunda, Sakarya Lisesi karşısındadır. |
| 24 | Odunpazarı Çeşmesi (Üç Lüleli Çeşme) | Odunpazarı mevkiindedir. Kitabesinde 'Hayat su ile kaimdir' yazar. |
| 25 | Alacamescit Câmii Çeşmesi | Alacamescit Balâ Mahallesi'ndedir. |
| 26 | Hayrat Çeşmesi | Necmi Muammer Caddesi, 32 no.'lu kapı önündeki çeşmedir. |
| 27 | Celep Pınarı Çeşmesi | Çöplük Başı'nda, Atalar Bahçesi önündedir. |
| 28 | Çöplük Başı Çeşmesi | Çay Mahallesi'ndedir. |
| 29 | Meydanlık Yolu Çeşmesi | Çay Mahalle üst çeşmesidir. Turgut Reis Caddesi kesişiminde. |
| 30 | Kavaklı Câmii Çeşmesi | Çay Mahallesi'ndedir. Câmi önündeki çeşmedir. |
| 31 | Kavaklı Câmii Üst Çeşmesi | Çay Mahallesi'ndedir. Halı, kilim yıkamaya mâtufdur. |
| 32 | Kavaklı Câmii Karşısı Çeşmesi | Çay Mahallesi'ndedir. Tuvaletlerin çeşmesidir. |
| 33 | Elbaşoğlu Câmii Karşısı Çeşmesi | |
| 34 | Karadini Bağları Çeşmesi | Karadini Bağları'ndadır. |
| 35 | Bilâloğlu Çeşmesi | Karadini Bağları'ndadır. |
| 36 | Hacı Ömer Onay Çeşmesi | Ahmet oğlu Hacı Ömer Onay hayratı (1952); Ulupınar yolundadır. Fatih Talebe Yurdu karşısındadır. |
| 37 | Kepir Pınarı Çeşmesi | Kepir Câmii karşısındadır. Padişah Abdülhamit dönemi eseridir. ÖZER'lerin dedeleri Ahmed Efendi yapmıştır. |
| 38 | Şeyh Ali Câmii Karşısı Çeşmesi | Sıraköprüler ve Şâir Ceyhunî Caddesi köprüsü kesişimindedir. |
| 39 | Çukurpınar Çeşmesi | Şeyh Ali Câmii yanında, Şâir Ceyhunî Caddesi üzerindedir. |
| 40 | Mustafa Köknel Çeşmesi | Asrî Mezarlık'ta, aile kabristanlığı yanında. |
| 41 | Hüseyin TEKCAN Anıt Çeşmesi | Heykeltıraş Cahit Koççoban tarafından tasarlanmış bir sanat eseri. Çekerek yolu, Zile çıkışı Sadık Petrol Akaryakıt İstasyonu sol tarafındadır. |
| 42 | Hayrat Çeşmesi | Turabi Sok. kavşağı, Habeşali Cad. girişindeki eski çeşme yeri. |
| 43 | Şeyh Ali Camii Şadırvanı | Sıraköprüler ve Şâir Ceyhunî Caddesi köprüsü kesişiminde. 1994/97 |
| 44 | Hayrat Çeşmesi | Hacımehmet Mah.Tekkeşinlerin evin önündeki eski çeşme. |
| 45 | Hayrat Çeşmesi | Kütüphane önündeki Belediye tarafından yaptırılan çeşme. |
| 46 | Dinçerler Parkı Çeşmesi | Dinçerler Parkı'nda Şerafettin ve Cemalettin DİNÇER kardeşlerin yaptırdıkları bir hayrat çeşmesi. |
| 47 | Sultan Ahmet Câmii Şadırvanı | 1988 - 1991 yılları arasında yapıldı. |
| 48 | Ahi Çeşmesi | Sanayi Sitesi'nde Bahattin Ercanlı hayratıdır. |
| 49 | Sanayi Sitesi Câmii Şadırvanı | |
| 50 | Ulu Câmi Şadırvanı | |
| 51 | Dabaklar Çeşmesi | Buğday Pazarı tuvaleti yanındadır. |
| 52 | Belediye Çeşmesi | İstasyon Caddesi'nde, sağ tarafta, Onur Eczanesi önündedir. |
| 53 | Beyazıt-ı Bestami Câmii Çeşmesi | |
| 54 | Hayrat Çeşmesi | Kubbe Câmii karşısında olup, sökülmüş, yerinde izi kalmıştır. |
| 55 | Küçük Hamam Karşısı Çeşmesi | Küçük Hamam yakınındaki çeşme kalıntısı. |
| 56 | Yazıcıoğlu Çeşmesi | |
| 57 | Hayrat Çeşmesi | Cumhuriyet Caddesi'nde Belediye'nin yaptırdığı ferforje çeşme. |
| 58 | Karga Pınarı Çeşmesi | Şeyh Ahmet yolu üzerinde eski Karga Pınarı Çeşmesi yerine yapılan ve onun 25 m aşağısına kaydırılan çeşme. |
| 59 | Musalla Çeşmesi | |
| 60 | Musalla Önü Çeşmesi | |
| 61 | Asrî Mezarlık Çeşmesi | Asrî Mezarlık çıkışı mevkiindedir, iki tarafında da çeşmesi vardır. |
| 62 | Esvap Çayı Çeşmesi | Esvap Çayı tuvaleti duvarına yapılan yeni çeşme. |
| 63 | Merdivenli Kaya Çeşmesi | Esvap Çayı ilerisinde Merdivenli Kaya mevkiindeki çeşme. |
| 64 | Asrî Mezarlık Çeşmesi | Asrî Mezarlık girişindedir. |
| 65 | Muharrem Dede Efendi Çeşmesi | Bahçelievler Devlet Hastanesi bahçesi sınırındadır. |
| 66 | Kale İçi Çeşmesi 1 | Kale surları ortasında iki lüleli mermer taşdan yapılmış ve haftı olan âtıl çeşmedir. |
| 67 | Kale İçi Çeşmesi 2 | Kale ortasında ağaçlar arasında yalnızca mermer haftı kalmış ve endirekt boru ile şehir şebekesi bağlantılı aktif bir çeşmedir. |
| 68 | Kale İçi Hayrat Çeşmesi | Belediye tarafından yaptırılan ve kalenin sol orta mevkiine düşen, vişne çürüğü renginde ferforje ve çalışır vaziyette çeşmedir. |
| 69 | Naci Giray Konağı Çeşmesi | Naci Giray Konağı müştemilâtı olup, kullanılmaz haldedir. |
| 70 | Hacı Tahir Efendi Konağı Çeşmesi | Hacı Tahir Efendi Konağı'nın bahçesindeki eski çeşme. |
| 71 | Fidan Mobilya Hayrat Çeşmesi | Turhal Yolu 1. km'de sağda Fidan Mobilya Tesisleri girişinde. |
Ortadaki Fot. : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 23.09.2008
Hacımehmet Mah. Tekkeşinlerin evi önü eski çeşme yeri
Solda : Özyurt Köyü Emme Basma Tulumbası ve Haftı
http://www.ozyurdumbildis.com/gelenek.htm
Su, insan yaşamında vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu nedenle günümüzde olduğu gibi tarihî süreç içerisinde de insanlığın en kıymetli ihtiyaç maddesi olmuştur. İnsanlar, bu ihtiyaçlarını kolaylıkla karşılayabilmek için genellikle su kaynaklarının bulunduğu çevrelerde yerleşmeyi tercih etmiştir.
|
"Hayat su ile
kaimdir." |
Suyun yetersiz olduğu dönemlerde de binlerce yıl öncesinden itibaren tatlı su kaynaklarını bir kanal ile yerleşim alanlarına akıtmayı, bentler inşa ederek suyu depo etmeyi, tepelerin yamaçlarına galeriler açarak yeraltı sularını kaynak suları haline getirmeyi başarmış ve şehirlere getirilen sular toprak künkler ile oluşturulan şebeke sistemleri içerisinde çeşme, hamam, sarnıç gibi yapı elemanlarına akıtmışlardır.5
Solda : Beyazıt-ı Bestami Câmii Çeşmesi - Sağda : Musalla
Çeşmesi ve Zile'nin Tek Semaver Ustası
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Mihmandar : Bekir AKSOY 24/25.09.2008
Sonuç olarak; büyük bir ibadet zevki içerisinde hükümran olduğu tüm topraklara su getirmeyi, o suları da başkalarının sanat eseri diye nitelendirebileceği güzellikteki çeşmelerden, sebillerden ve hamamlardan akıtmış olan Osmanlı bu hassasiyetinden dolayı : "Osmanlı bir su medeniyetiydi" iltifatına mazhar olmuş ve bu haklı cümleyi kabullenmiştir.
Zile Kalesi Surları Ortasında Makûs Talihine Yenik Düşmüş
Muhafaza Altına Alınan Hayrat Çeşmeleri.
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 11.10.2008
Şimdi bizlere düşen ise; köşe başlarında bizlere tebessüm eden ecdat yadigârı çeşmeleri, sebilleri korumak ve onları sahiplenmektir. Üzerlerindeki her bir kıvrımın bizi yansıttığını unutmadan sahip çıkmak. Çünkü onlar bizim ve bizler de o eserlerde geleceğe hayat vermişiz.4
Şehir suyu 1960'da bitince GÜNEREN'lerin çeşmesine Belediye Şebeke
Suyu bağlanmış (1968).
Soldaki Fotoğraf : Dr. Ali Adil GÜNEREN - 2005
ZİLE'DEKİ
ADI UNUTULAN VE KALDIRILAN BAZI ÇEŞMELER
Metin : Bekir AKSOY
Turhal
Yolu Aile Kabristanlığı'nda Bir Çeşme ve Naci Giray Konağı Çeşmesi
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE 18.08.2004 Çrşb. 11:14
-
Fotoğraf : Necmettin ERYILMAZ (Sağda)
Bu konuya önce benim doğup büyüdüğüm mahalleden aklımda kalan çeşmeleri yazmakla başlamak istiyorum. Benim çocukluğumda mevkii Ulus Sineması olan ve şimdiki Belediye Garajı'nın bulunduğu yerin üst köşesinde tek lüleli Kör Hüseyin Suyu'nun aktığı bir çeşme mevcuttu.
Yine aynı çeşmeye su gelen bir önceki çeşme de Amasya Caddesi'nde Kislik Mahallesi'ne dönülecek yolun tam karşısında idi. Bu çeşmenin suyu da yine Kör Hüseyin Suyu'ndan geliyordu.
Aynı caddede yani Amasya Caddesi'nde Cımbılların evin karşı köşesinde de Kör Hüseyin Suyu'nun aktığı bir çeşme vardı. O çeşme yol seviyesinden aşağıdaydı ve birkaç basamakla inilip su alınıyordu.
Cımbıllar'ın Evin Karşısında Kör Hüseyin
Suyu Çeşmesi'nin Toprak Altı Mahalli (Sağda)
Solda : Kör Hüseyin Çeşmesi Üst Kalıntısı - Amasya Cad., Çeşme toprak
altındadır, merdivenle iniliyordu.
M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - 05.01.2008 / Zile
Ulu Câmi'nin karşısında, şimdiki itfaiyenin bulunduğu yerin bitişiğinde devamlı akan ve abdest almaya yarayan bir çeşme mevcuttu. Bu çeşmenin suyu yukarılarda bulunan bir kuyudan geliyordu. O yıllarda Zile'nin altındaki taban suyu yüzeye yakın olduğundan birçok kuyular çeşmelere su veriyordu. Çeşmenin yanında bulunan Ulu Câmi'nin tuvaletlerinin suyu da bu çeşmeye gelen suyla karşılanırdı ve devamlı akardı. Musluk sistemi yoktu.
Mahallemizde bulunan diğer çeşmeler, şimdiki Muharrem Alacalı Sokağı başında ve kaleye çıkılan yolun karşısında idi, bu çeşmelerden de mahallenin su ihtiyacı karşılanıyordu.
Şimdiki Dabakhane Câmii karşısındaki tuvaletler ve çeşmeler çukur bir bölümde olduğu için adı Çukur Helâlar'dı. Burada abdest almak için Bağdatlızâde'nin yaptırdığı bir çeşme mevcuttu, ayrıca çeşme üzerinde mermer kitabe mevcuttu. Bu çeşmenin suyu Haznedar Sokağı'ndaki evimizin altında bulunan iki adet kuyudan geliyordu. Suyu sert olduğu için içilmiyordu ama sular kesildiği zaman abdest almaya yarıyordu. Tuvaletler 2006 yılında yeniden restore edilerek birkaç metre yukarıya yapıldı, su akma seviyesi aşağıda kaldığı için mevcut su kanalizasyona veridi.
Hacı Tahir Efendi Konağı'nın bahçesindeki eski çeşme. Kisliğe
çıkan yolun sağındaki câminin üstündeki ev.
Fotoğraflar : Mustafa BELDEK
PTT karşısında bulunan şimdiki TEK binasının bulunduğu yerde bina yapılmadan önce bir çeşme vardı ve suyu acı idi. Benim çocukluğumda ve daha önceleri yıllarca aktı durdu, ne işe yaradığını hiçbir zaman anlamadım. Kimse ne su alırdı ne de içerdi. Daha sonra TEK binası yapılınca en alt kata avlu yapıldı ve ortasındaki havuza su sağladı. 2000'li yıllarda da suyu tamamen kesildi.
Boğazkesen Caddesi'nde de kale tarafında Y şeklindeki kavşaktan 20 - 30 metre ilerde, sağda Bardaklar'ın evi önünde devamlı akan güzel bir çeşme vardı. O çeşmenin de suyu ilerdeki kuyulardan geliyordu.
Aynı yönde ileriye doğru Alacamescit tarafına giderken solda Işık Sokağa saparsınız, bu sokakta da iki adet çeşme mahalleliye hizmet ederdi.
Ara sokaklardan geçip Arnavut Sokağa geldiğiniz zaman burada iki çeşme vardı.
Şehrin ortasındaki Bedesten Câmii'nin karşısında bulunan şadırvanın suyu da yukarılardaki kuyulardan gelirdi. Bu şadırvan tamamen tahtadan yapılmıştı, çok bol suyu vardı. Tuvaletleri de hamamın duvarına bitişik ve taharet suyu duvar dibinden geçen bir kanaldan alınırdı, musluk sistemi yoktu, su devamlı akar giderdi. Su sesi çok uzaklara kadar ulaşırdı.
Fidan Mobilya Tesisleri Girişindeki Hayrat Çeşmesi ve Mehmet NARİN.
Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 05.04.2009 Zile.
Kislik Mahallesi'nin en üst yerinde de bir mahalle çeşmesi mahalleye yıllarca hizmet vermiştir. Ahmet Taner Kışlalı Sokak'ta da iki tane çeşme devamlı akardı. Zile'nin kuyu suları, Karadini ve Meydanlık Bağları tarafından gelen sular, Dereboğazı'ndan gelen sularla yıllarca Zile'nin su ihtiyacını kehrizler ve çeşmeler vasıtasıyla karşılamışlardır.
Saraç Köyü ve Kepez Köyü altında bulunan Fena Dere'den gelen sular da Zile'nin batı tarafının su ihtiyacını karşılamıştır.
Aklımıza gelmeyen daha bir sürü mahalle çeşmesi yıllarca Zile'ye su vermiş, mahalleye ayrı bir kültür katmış, çeşme önü sohbetlerine şahitlik etmişlerdir. Nice gençlerin çeşitli su getirme bahanesiyle çeşme önünde buluşmalarına eşlik etmiş ve mahallelerimize ayrı bir özellik katan birçok su kültürü eserimiz de şehir suyu şebekesine yenik düşmüştür. Her eve şebeke kullanma suyu girince mahallelinin doğal buluşma ve sohbet alanları da kendiliğinden yok olmuştur.
Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi
KAYNAKÇA :
1
NİRVEN, Dr. Nazım Saadi -
Osmanlı'da Su Mimarisi
-
http://www.turksite.eu/sanat/osmanlida-su-mimarisi.html
İstanbul’da Fatih II. Sultan Mehmed Devri Türk Su Medeniyeti
/ İstanbul / 1953, 123 sayfa.
2
MERCAN, Yrd. Doç. Dr. Mehmet -
ULU, Mehmet Emin /
Tokat Kitabeleri,
Türk Hava Kurumu Basım Evi İşletmeciliği, Ankara 2003, 260 sh.
3
KILIÇ, Arif -
Zile Tarihi
/ ÇAĞILTI Aylık Kültür ve Sanat Dergisi'nin
Cilt 1, Sayı 2, Mayıs 1961 ve Yıl II, Sayı 15, Aralık 1962 sayılı nüshaları
arasında yayımlandı.
4
http://www.dunyaliyiz.com/forum/osmanli-su-medeniyeti-t13223.html?s=725dfee2a1efaf44b8d4cdd69fdd1d01&
5
KILIÇ, Yrd. Doç. Dr. Selda -
Su Yolları ve Su - Yolcu Esnafına Dair Bazı Tespitler
/ A.Ü. Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi.
6
ALTINAY, Ahmet Refik -
Eski İstanbul
/ (Sayfa:63-67) / Yayına Hazırlayan: Sami Önal / İletişim Yayınları, 1998.
http://www.istanbul.net.tr/istanbul_istanbul_yazilari_detay.asp?id=115
7
ÖZEN, Derya -
http://www.agaclar.net/forum/archive/index.php/t-5345.html
Kehriz (Kêrüz) Çeşmesi'ne 1 no.lu pöğrekten dikine gelen Kör Üsüyn Suyu
2 no.lu taş kanaldan akarak aşağıya, komşu evlere 4 istikametinde yoluna devam
eder.
3 no.lu çeşmeden evin ihtiyacı olan su alınır ve suyun fazlası 5 no.lu haftta
(yalakta) toplanır.
Fot. : M. Ufuk MİSTEPE - 24.09.2008 / Hacımehmet Mah. Tekkeşinlerin (İbrahim
AKSOY) Evi.
|
Zile Makaleleri Sayfasına |
|
Dönmek İçin TIKLAYINIZ |
ANA SAYFA
