.

Hazırlayan : Kudret EMİROĞLU
Derleme : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı, Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

TRABZON VİLÂYETİ
SALNÂMELERİNDE

ÜNYE KAZASI
(1888 - 1892 / 14 Cilt, Temmuz 2002 - Mayıs 2005)
Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları

Trabzon Vilâyeti Salnâmesi - 1888, Cilt : 13 / Temmuz 2002, Sh. 588 - 589.

ÜNYE KAZASI
Trabzon Vilâyeti Salnâmesi 1888
(13. Cilt, Temmuz 2002, sh. 588 - 593)

            Ünye Kazası Samsun'un canib-i şarkisinde ve berren Samsun'a 18 saatte vaki ve 9,570 hane ile 50,778 nüfusu câmidir. Kaza-i mezkûrun başlıca mahsulâtı hınta, şaîr, alef, çavdar, mısır, erz, fasulye, kendir, kendir tohumu, keten gibi şeylerden ibaret olup, sebze ve meyvenin hemen her nevi dahi hâsıl olmaktadır.

            Ünye Kasabası'nda bir bab mekteb-i rüşdiye olup, doksan şakirdanı vardır. Dahil-i kazada seksen beş adet mekatib-i ibtidaiye mevcut olup, şakirdanı dokuz yüz yetmiş üç neferden ibarettir. Yetmiş beş bab cevami ve mesacid-i şerife ile iki tekye, iki han, üç hamam, kırk bir kahvehane ve dört yüz üç bab dükkânı dahi vardır.

            Ünye Kasabası sahilde vaki gayet şirin ve dil-nişin bir kasaba olup, ab u havası da lâtiftir.

            Mevaridat-ı ticarîye vapurları vasıtasıyla icraata başlanılmazdan mukaddem Ünye'de cesim ve müteaddit yelken gemileri inşa edilmekte ve ahalisinin kısm-ı azâmı gemicilik sayesinde kesb-i servet ve sâmân eylemekte idi. İşte bu esnada idi ki Ünye'de müsaade-i vakit ve hal ile büyük büyük konaklar yapılmış ve orası bir suret-i faikada lemadar-i şeref ve itibar olmuş idi.

            Ancak sonraları vapurların sekter etmesiyle mevaridat-ı ticarîyenin o vesaite inhisarı yelken gemilerinin sebeb-i mahv-u itibarî olduğundan Ünye'de gemicilik sanatı âdeta mahv ve munkarız olmuş ve bina-en-aleyh bu hal oranın maişet ve saadet-i umumîyesini derece derece sektedâr eylemiştir. Maazâlik Ünye Kasabası bu günkü günde dahi mamur ve her ne aransa onda mevcuttur.

            Ünye Kasabası mevkien dahi haiz-i ehemmiyet olup, ez-an cümle Ünye Kasabası'ndan beda ile Niksar'a müntehi olmak üzere inşa ve ikmal olunan tarık vasıtasıyla iki mühim kazanın böyle yek diğeriyle ittisâl edişi oranın ehemmiyetini artırmıştır.

CANİK SANCAĞI ORMANLARI

            Canik Sancağı'nda bulunan ormanların mesaha-i sathiyesi 1,095,750 dönümdür. Ormanların havi oldukları eşcarın ecnası Kızıl, Kara Ağaç, Meşe, Çınar, Pelit, Gürgen, Kayın, Kestane, Karagürgen, Ardıç eşcarından ibarettir. Sahile bû'd-u mesafeleri üç saatten on beş saate kadardır.

            İşbu ormanlardan bazısının yolları gayr-i muntazam olup, bina'en-aleyh keresteleri kura-yı mütecavire ile Samsun ahalisinin ihtetabat ve ihtiyacatına sarf ile eşcarından haricen istifade olunamıyorsa da ekseriyetle yolları muntazam olduğu cihetle sevahile kereste nakl ve sarf ve kavata tekne ve füruht olunmakta olduğu gibi - Çaltı - nam meşhur ormanlardan tersane ve tophane-i amire tertibatı için dahi her sene külliyetli kereste kat' ve nakl edilmektedir. (sh. 301)

CANİK SANCAĞI MADENLERİ

            Ünye Kazası'nın Fardil ve Köçet ve Könehor ve Gün Ali ve Demirci karyelerinde beş kıta Manganez madeni vardır. İşbu beş kıta madenin taharrisiçün mukaddema İngiltere devleti tebasından İzmir'de mukim Çon Paterson nam kimesneye 21 Şubat 96 tarihinde ruhsatname verilmiş ise de müddet-i nizamiyesi zarfında taharri edilmemiştir, derece-i servetleri bilinemiyor.

            Kezalik Ünye'nin Çakalu karyesinde Simli Kurşun madeni olup, müceddiden zuhûr etmiş ve servet-i tabiiyesi vasat halde bulunmuştur. (sh. 329 - 333)

DEVAİR-İ RUHANİYE
TRABZON RUM METROPOLİTLİĞİ

            Dört ser piskoposluğa münkasımdır. DÖRDÜNCÜSÜ merkezi Niksar olmak üzere Ordu, Fatsa, Ünye, Terme kazalarından ibarettir. (sh. 293)

UMUR-U NAFIA

            Beşinci Ünye Kasabası'ndan beda ile yine vilâyet-i müşasinileyha dahilinde Niksar Kazası'na müntehi olan tarıkdır ki Ünye Kazası dahilindeki tulu (77) kilometrodur. Bir metrodan on metroya kadar güzergâhı üzerinde yapılan köprüler dahi (38) ve on metrodan yirmi iki metroya kadar da bir aded köprü ve elli santimden üç metroya kadar (67) menfez inşa edilmiştir. (sh. 345 - 347)

ÜNYE KAZASI
Trabzon Vilâyeti Salnâmesi 1892
(14. Cilt, Mayıs 2005, sh. 518 - 525)

KAZAYA DAİR MALÛMAT

            Ünye Kasabası Samsun'un canib-i şarkisinde ve berren Samsun'a 18 saat bu'd-u mesafede vaki ve 9,570 hane ile 50,778 [nüfusu] câmidir. Kaza-i mezkûrun başlıca mahsulâtı hınta, şaîr, alef, çavdar, mısır, erz, fasulye, kendir, kendir tohumu, keten gibi şeylerden ibaret olup, sebze ve meyvenin hemen her nevi dahi hâsıl olmaktadır.

            Ünye Kasabası'nda bir bab mekteb-i rüşdiye olduğu gibi dahil-i kazada müteaddid mekatib-i ibtidaiye dahi vardır. Kaza-yı mezkûr yetmiş beş bab câmi ve mescid-i şerif ile iki tekye, iki han, üç hamam, kırk bir kahvehane ve dört yüz üç bab dükkânı havidir.

            Ünye Kasabası sahilde vaki gayet şirin ve dil-nişin bir kasaba olup, ab u havası da lâtiftir.

            Karadeniz'de vapurlar işlemeğe başlamazdan evvel Ünye'de cesim ve müteaddit yelken gemileri inşa edilmekte ve ahalisinin kısm-ı azâmı gemicilik sayesinde kesb-i servet ve sâmân eylemekte idi. İşte bu esnada idi ki Ünye'de müsaade-i vakit ve hal ile büyük büyük konaklar yapılmış ve orası bir suret-i faikada lemadar-i şeref ve itibar olmuş idi.

            Ancak sonraları vapurların tekessür etmesiyle mevaridat-ı ticarîyenin o vesaite inhisarı yelken gemilerinin sebeb-i mahv-u itibarî olduğundan Ünye'de gemicilik sanatı âdeta mahv ve munkarız olmuş ve binaenaleyh bu hal oranın maişet ve saadet-i umumîyesini epeyce sekte-dâr eylemiştir. Maa-zâlik Ünye Kasabası bu günkü günde dahi mamur ve mesut ve her ne aransa onda mevcuttur.

            Ünye Kasabası mevkien dahi haiz-i ehemmiyet olup, ez-cümle Ünye Kasabası'ndan beda ile Niksar'a müntehi olmak üzere inşa ve ikmal olunan tarık vasıtasıyla iki mühim kazanın böyle yek diğeriyle ittisâl edişi oranın ehemmiyetini artırmıştır.

DEVAİR-İ RUHANİYE
TRABZON RUM METROPOLİTLİĞİ

            Dört serpiskoposluğa münkasımdır. DÖRDÜNCÜSÜ merkezi Niksar olmak üzere Ordu, Fatsa, Ünye, Terme kazalarından ibarettir. (sh. 283)

CANİK SANCAĞI ORMANLARI

            Canik Sancağı'nda bulunan ormanların saha-i sathiyesi 1,095,750 dönümdür. Ormanların havi oldukları eşcarın ecnası Kızıl, Kara Ağaç, Meşe, Çınar, Pelit, Gürgen, Kayın, Kestane, Karagürgen, Ardıç eşcarından ibarettir. Sahile bû'd-u mesafeleri üç saatten on beş saate kadardır.

            İşbu ormanlardan bazısının yolları gayr-i muntazam olup, binaenaleyh keresteleri kura-yı mütecavire ile Samsun ahalisinin ihtitabat ve ihtiyacatına sarf ile eşcarından haricen istifade olunamıyorsa da ekseriyetle yolları muntazam olduğu cihetle sevahile kereste nakl ve sarf ve kavata, tekne ve sair alât imal edilerek vilâyet dahilindeki pazar yerlerine sevk ve füruht olunmakta olduğu gibi "Çaltı" nam meşhur ormanlardan tersane ve tophane-i amire tertibatı için dahi her sene külliyetli kereste kat' ve nakl edilmektedir. (sh. 303)

CANİK SANCAĞI MADENLERİ

            Ünye Kazası'nın Fardil ve Köçet ve Könehor ve Gün Ali ve Demirci karyelerinde beş kıta Manganez madeni olup taharrisiçün mukaddema İngiltere devleti tebasından İzmir'de mukim Çon Paterson nam kimesneye 21 Şubat 96 tarihinde ruhsatname verilmiş ise de müddet-i nizamiyesi zarfında taharriyat icra olunmadığından derece-i servetleri bilinemiyor.

            Kezalik Ünye'nin Çeklu karyesinde müceddiden bir Simli Kurşun madeni zuhûr etmiş ve servet-i tabiiyesi vasat halde bulunmuştur. (sh. 339)

Devam Edecek