.

Hazırlayan : Sabri BACACI
(ÜNSEV ve Dostluk Vakfı Kültür Yayınları - Yayın No. 1)

Ünyeli Araştırmacılar
Sabri BACACI, M. Ufuk MİSTEPE, İrfan DAĞDELEN

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - 7. İstanbul Ünyeliler Pikniği / Arnavutköy Ormanı

TARİHİN BİR DÖNEMİNDE
ÜNYE VE ÇEVRESİNDE
YAŞANAN OLAYLAR
(1864 - 1920)

Ön Kapak Belge : BOA, A.DVN, 181/29
 
Hekimoğlu Fotoğrafı : http://unyezile.net/hekimoglu.htm

TAKDİM

            Milletlerin hâfızası demek olan arşivlerin ve arşivde muhafaza edilen belgelerin devlet ve millet ve hattâ birey hayatındaki önemi çok büyüktür. Kendi zamanında önemsiz addedilen bir belgenin yüzlerce yıl sonra siyasî ve ekonomik bir bilinmezi aydınlatacak çok önemli bir kaynak olabileceği bilinmektedir.

            Yerel tarih açısından sebep ve sonuçları bir yana etkilerinin dahi gerçek anlamda bilinemediği bir döneme birinci elden kaynak niteliği olan ve "Tarihin Bir Döneminde Ünye ve Çevresinde Yaşanan Olaylar" ismi ile hazırlanan bu eser, aslında araştırmacılara, okuyuculara ve yöre halkına doğru bilgileri sunabilmek bakımından önemlidir.

            Bütün bu düşüncelerin ışığı altında Ünye ve çevresinde tarihe mal olmuş olaylar ile ilgili ufkumuzu aydınlatacak orijinal belgeleri kapsayan bu eserin hazırlanmasında her türlü katkıyı sağlayan arkadaşlarımızı ve eseri hazırlayan hemşehrimiz değerli araştırmacı Sayın Sabri BACACI'yı tebrik ediyor ve bu eserin bölgemiz ve ülkemiz tarihine olumlu katkıda bulunmasını temenni ediyorum.

                                                                                                İdris Naim ŞAHİN
                                                                                           ÜNSEV Mütevelli Heyeti ve
                                                                                              ÜNDER Kurucu Başkanı
                                                                                                  İstanbul Milletvekili

Yeşilay Genel Sekreteri Ahmet Sırrı ARVAS
Yeşilay Gönüllüsü İdris Naim ŞAHİN'e Rozetini Takarken - 27.09.2006

http://www.yesilay.org.tr/yorum/panel/haberresim/idris_naim_sahin.JPG

TEŞEKKÜR

            Arşivler, ülkenin herhangi bir köşesinde olumlu veya olumsuz yönleriyle birlikte, yaşanmış ve tarihe mal olmuş her türlü olayların daha sağlıklı ve objektif bir şekilde günümüze aktarılmasına ve zihinlerde var olan soruların giderilmesine de yardımcı olmaktadır. Bu nedenle arşivlere milletlerin hâfızasıdır demek yanlış olmaz.

            Yöremiz tarihinin aslında sosyal, kültürel ve ekonomik yapısının bilinmesine katkı sağlayacağına inandığım bu eserin hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür eder, ülke tarihi açısından da önemli bulduğum böyle belgelerle desteklenen objektif çalışmaların artarak devam etmesini temenni ederim.

                                                                                           Av. Mustafa HAMARAT
                                                                                                   ÜNSEV Kurucu Üyesi
                                                                                                        Ordu Milletvekili

M. Ufuk MİSTEPE, Av. Mustafa HAMARAT ve Sabri BACACI

M. Ufuk MİSTEPE Fot. Arşivi - 7. İst. Ünyeliler Pikniği / Arnavutköy Ormanı

ÖNSÖZ

            Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik yapısında XVI. yüzyılın sonlarında başlayan bozulma, daha sonraki yüzyıllarda ülkenin doğusunda ve batısında devam eden oldukça külfetli ve yıpratıcı savaşlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan toprak kayıpları ile ülkenin değişik kesimlerinde baş gösteren karışıklıklara da bağlı olarak iyice artmış ve XIX. yüzyıla girildiğinde de ciddî kriz haline gelmiştir.

            16 Ağustos 1838 yılında Osmanlı Devleti'nin İngilizler ile yaptığı Baltalimanı Ticaret Antlaşması'yla imparatorluğun ekonomik dengeleri iyice bozulmuş, geleneksel yapısı kötüleşmiş, tüm Osmanlı topraklarında ciddî asayiş sorunları yaşanmaya başlamıştır.

            Merkezî otoritenin zayıflayıp, taşradaki hâkimiyetini tam manâsıyla sağlayamaması sonucu birtakım bölgesel eşkıyalık hareketleri başlamış ve eşkıya takibine çıkarılan müfrezeler bu eşkıyalık hareketlerini önlemekte güçlükler yaşamıştır.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Ünye Belgesi Niteliği Taşıyan İki Telgraf Örneği
 
(BOA, DH. MUİ, 17 - 4 / 11) - (BOA, DH. MTV, 22 - 1 / 51)

            Hemen hemen bütün ayaklanmaların, eşkıyalık ve asayişsizliğin dönemleri ve özellikleri farklı olsa da asıl sebebi sosyo-ekonomiktir. Eğer dikkatlice incelenirse eşkıyalık, yoksullaşma ve ekonomik kriz dönemlerinde yaygınlaşma eğilimi göstermektedir. Bu nedenle eşkıya çetelerinin genel olarak insan kaynağını, yörelerinde bulunan ve geçimini sağlayacak kadar toprak ve malı mülkü olmayanlar ile yetişkin çocuklarına iş güç kuracak kadar zengin olmayanlar ve daha önce suç işlemiş olanlar oluşturmaktadır.

            Eşkıyalık terimi üzerinde tarihçiler, toplum bilimcileri ve hukukçulara kadar birçok sosyal bilimci çeşitli tanımlamalarda bulunmuşlardır. Bütün bu tanımlamaların ortak bir paydada değerlendirilmesinde dağda, kırda yol kesme, mesken, çiftlik, köy basma, yasalara ters düşerek adalete teslim olmama, saldırı, zor kullanma, soygun yapma, adam yaralama ve öldürme ve bu gibi işler için çete oluşturma işine eşkıyalık ve bunları yapan ve bu çetelere karışanlara eşkıya veya haydut denmektedir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Ünye Belgesi Niteliği Taşıyan Bir Evrak

BOA, DH. MUİ, 36 - 2 / 29

            Ünye ve civarında ortaya çıkan ve yerel düzeyde kalan eşkıyalık hareketlerinin ve başıbozukluğun en önemli sebeplerinden biri de genelde ülkenin içinde bulunduğu şartların yanında bölgenin yoğun olarak aldığı göç ve bunun sonucunda ortaya çıkan sosyo-ekonomik yapıdır. Suç işleyip kolluk güçlerine teslim olmayan ve uzun süre peşlerine düşen müfrezelere yakalanmadan kırsal alanlarda dolaşan suçlular, aslında kendilerine yardım ve yataklık edenler ile akraba ve sevenleri tarafından kollanmakta para ve istihbarî bilgiler sağlanmakta idi. Eşkıyaların şehir kasaba ve köylerde bulunan ve "yatak" tâbir edilen destekçileri, onların rahat ve kolay intikal sağlamaları ve yiyecek temin etmelerine imkân vermiştir. Müfrezelerin iyi niyetli ve gayretli çalışmalarına rağmen, eşkıyanın kısa sürede yakalanamamasında, arazinin ormanlık ve dağlık yapısının yanında, destekçilerinin sağladığı imkânların da büyük bir etkisi vardır.

            Ancak Birinci Dünya Savaşı esnasında veya daha sonraki dönemlerde yoğunlaşan bir takım çete olaylarını mahallî eşkıyalık hareketlerinden farklı düşünmek gerekir. Yıllardır Osmanlı topraklarında teba-i sâdıka olarak yaşayan Ermeniler ve Rumlar bu dönemlerde ülkenin çeşitli bölgelerinde dış güçlerin desteğiyle hunharca cinayetler işlemişler, fakat ahali kendilerini müdafaa edip bu çete mensuplarından bazılarını öldürünce de Türkler tarafından katliama maruz kaldık diye ecnebilere karşı feryada başlamışlardır. Belirli bir siyasî amacı olan Ermeni çete olaylarının aslında ülkeyi bir kargaşa ortamına sürükleyip zayıf düşürmek ve daha sonra da bölme amacına yönelik olduğu bilinmektedir.

            Ünye ve civarında ortaya çıkan ve birçok insanın hayatına sebep olan eşkıyalık ve çete olayları bir değerlendirmeye tâbi tutulduğunda olayların çıkış sebeplerinin gerçekte birbirinden tamamen farklı amaçlara mâtuf olduğu görülmektedir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Ünye Belgesi Olan Bir Telgraf ve Bir Evrak Örneği
 
(BOA, DH. MUİ, 36 - 2 / 29) - (BOA, DH. MUİ, 36 - 2 / 29)

            Hazırladığımız kitapta yer alan belgelerin tamamı Osmanlı Arşivi belgeleri olup, Osmanlıcaları yeni Türkçe'ye çevrilerek, özetleriyle birlikte okuyucuya takdim edilmiştir. Ayrıca bu belgeler üzerinde olayların akışına göre bir değerlendirme yapılmamıştır. Bu takdir başta akademisyenler olmak üzere araştırmacılar ve okuyucuların objektif kriterlerine bırakılmıştır.

            Bu kitabın hazırlanmasındaki amaç, Ünye ve çevresinde XIX. yüzyılın son çeyreği ile XX. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkan eşkıyalık ve çete hareketlerinin sebepleri, sonuçları ve yörede bıraktığı etkilerinin doğru ve sağlıklı değerlendirilebilmesinin yanında yerel tarihe katkıda bulunmak, araştırmacılara ve tarihçilere birinci elden kaynak niteliği taşıyan belgeler sunabilmektir.

            Kitabın hazırlanmasında emeği geçen, beni destekleyen ve teşvik eden, başta ÜNSEV Mütevelli Heyeti ve ÜNDER Kurucu Başkanı İstanbul Milletvekili İdris Naim Şahin Bey olmak üzere ÜNSEV kurucularından Ordu Milletvekili Mustafa Hamarat Bey'e, ÜNDER Başkanı Ayhan Doğan Bey'e, ÜNDER Başkan Yardımcısı Musa Hamarat Bey'e ve diğer Yönetim Kurulu Üyeleri'ne, Bekir Öztürk ve oğlum Emre Bacacı'ya ve bu eserin ilmî bakımdan ve diğer teknik açılardan daha düzgün bir şekilde yayımlanması hususunda yardımlarını esirgemeyen çok değerli mesai arkadaşlarımdan Dr. Raşit Gündoğdu, Dr. Recep Karacakaya, Dr. İsmail Yücedağ, Vahdettin Atik, Ebul Faruk Önal ve Mustafa Çakıcı beyler ile tüm arşiv çalışanlarına teşekkür eder, en derin saygı ve sevgilerimi sunarım.
                                                                                                               Sabri BACACI

Arka Kapak Harita : Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi No. 872

İÇİNDEKİLER

Sabri BACACI ve İrfan DAĞDELEN

M. Ufuk MİSTEPE Fot. Arşivi - 7. İst. Ünyeliler Pikniği

BÖLÜM

BELGELER VE TRANSKRİPSİYONLARI

                KAYNAKÇA :

            A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
            B. Yayımlanmış Eserler
                    B.1 - DEVELİOĞLU, Ferit - Osmanlıca / Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2004
                    B.2 - SAMİ, Şemseddin - Kâmûs-ı Türkî, İstanbul 1999.

Aynalı Martiniyle Hekimoğlu İbrahim
(Fotoğrafın 1961 yılında Amerika'dan gönderildiği söylenmektedir.)

26 Nisan 1913 gecesi 8 saat süren bir çarpışmada Yassıtaş Köyü'nde vurularak öldürülmüştür.

Sabri Bacacı, M. Ufuk Mistepe, İrfan Dağdelen

M. Ufuk MİSTEPE Fot. Arşivi - 7. İst. Ünyeliler Pikniği