Araştırma : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

ÜNYE'NİN
NEBATAT ÂLEMİ
(Ünye Vizyon Dergisi - Yıl : 1, Sayı : 2, Şubat 2010, Sh. 22 - 23'de yayımlandı.)

Ünye Florası'nın Farklı Lezzet ve Armonileri
     
http://www.caytv.com.tr/html/kokulu_uzum.html ve Mürselin GÜNEY Fotoğraf Arşivi

            Ablam, emekli matematik öğretmeni Gülay ÖĞRETİM, Amerika West Virginia University’de Öğretim Görevlisi oğlunu ziyâretinin dönüş hâtıralarında ilginç bir aktarımda bulunmuştu. Dediğine göre nebatat olarak Ünye ekolojik ortamında doğal ortamda yabanî olarak ne yetişiyorsa West Virginia’da da aynıları bolca bulunmaktaymış! Önce hayret ettim, sonra aynı coğrafik paralelde yer aldığımızı görünce kendimce bir bağlantı kurmaya çalıştım.

Amerika West Virginia'da Cooper's Rock Orman İçi Doğal Bitki Örtüsü

Öğretim Ailesi Maryland Eyaleti'nden Gelen Misafirleriyle Yürüyüşte
Egemen Ol Öğretim Fotoğraf Arşivi - Haziran 2008

            Kazıyak, melevcen (dikenucu), sütlücen (sakarca), kokulu siyah İzabella üzümü, salep (yabanî orkide), kardilik (galdirik), pancar (kara lâhana), tirmit (mantar), perzü (pazı), mendek, yivdin, tefek (asma) yaprağı, ballıbaba, kara hindiba, ebegümeci, temrevü (kırlangıç) otu, Frenk üzümü, hoşuran ve ısırgan deyince şaşırmamak gerçekten mümkün değildi! İşin ilginç tarafı, bu bitkilerden yemek yapmasını bilen ve yiyecek olarak değerlendirebilen bir tek Amerikalı da yokmuş! Herkes donmuş hazır gıdalarla besleniyor ve halkın % 66’sı obez! Eğer obezite ve şişmanlık bu hızla devam ederse, 2015'te yetişkinlerin yüzde 75'i, çocuk ve ergenlerin yüzde 24'ü obez veya şişman olacak! Bu özenti ile şehirlerde bizimkilerin de bir farkı kalmayacak gibi!

  
Ünye Vizyon Dergisi - Yıl : 1, Sayı : 1/2, Ocak - Şubat 2010

            Bir doğa âşığı olarak Ünye fauna ve florasına olan ilgim, yaşım ilerledikçe koruma içgüdüsüyle çoğalan bir hüzne dönüştü. Çünkü doğa acımasızca katlediliyor ve Ünye’nin tarihî değerleriyle mimarîsini yok eden hemşehrilerimiz ne yazık ki sahilini de yağmalıyor ve doğal eko sistemini tabiiliğinden pervasızca çıkarmaya çabalıyordu!

Fütursuzca Doğası ve Mimarîsinin Katliamına Sessiz Kalınan Duyarsızlığın Eseri!

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 23.12.2009 Belediye Sineması'ndan Ünye'nin Görünümü

            60’lı yıllar henüz kısa pantolon giydiğim yıllardı. Yaramazlık yaptığımızda ebeveynlerimizin kolayca temin edebilecekleri uzaklıkta ısırganlar hazır beklerdi. Minicik bacaklarımız öylesine dalanır ve haşlanırdı ki bir daha aynı hatayı yapma durumuyla karşı karşıya kaldığımızda o yanmalı dakikaları hatırlar ve caydırıcılığa ayak uydururduk. Yaprak tüycüklerinin köklerinde bulunan histamin benzeri bir madde nedeni ile şiddetli kaşıntılara ve acı veren yanma hissine neden olurdu.

Deliklitaş ve Çevresindeki Doğal Ekosistem ile Çamlık'tan Beşkayalar'ın Görünümü
  
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 30.07.2007 09:00

            Isırgan otu (Urtica dioica) şifâlı bir bitkidir. Ailem, kışın kullanımı için Mayıs ayında ısırganları toplar ve kuruturdu. Tohumlarını da yaz aylarında toplayıp, gölgede kuruturlardı. Kaynatılmış suyu mayasıla ve apış arası kaşıntılara iyi gelirdi. Yapraklarından mısır unu ile yapılan Isırgan Çorbası’nı yöresel damak tadı olarak tavsiye edebilirim.¹ İçeriğinde ‘demir’ ve bağırsak, karaciğer, pankreas ve safra kesesi salgılarını uyaran ‘sekretin’ isimli bir madde vardır.

                      
Isırgan otu (Urtica dioica)

            Isırganlar ayağımızı, kollarımızı ve parmaklarımızı yaktıkça koşarak YİVDİN (Sambucus ebulus) aramaya başlardık. Bulduğumuzda upuzun dalına dizili yaprakları kol ve bacaklarımıza şap şap vurmaya başlar ve acısını dindirmeye uğraşırdık. Her halde yivdin içerisinde ısırgan histaminik maddesinin panzehiri vardı ki acımızı hafifletirdi? Yivdinin beyaz çiçekleri ile siyah renkli ve mahlebe benzer onlarca toplu meyvesi olurdu ama yenmezdi! Yivdin, fırın süpürmek için kullanılırsa da daha çok kaynatılıp ezilir, süzgeçten geçirilir, siyah bir boya çıkarılır ve boyası yün boyamakta kullanılırdı.

 
Ünye Vizyon Dergisi - Yıl : 1, Sayı : 2, Şubat 2010, Sh. 22 - 23, 7,50 TL

            Mendek bitkisi de yöremizin müdavimlerinden olup, mendek pürüşlüsüne doyum olmaz.³ Mendek otunun saplarını keserek yapraklarını ayırın. Ayıkladığınız yaprakları yıkayarak süzdürün. Yemeklik doğradığınız soğanı zeytinyağında pembeleştirin. Otları da atarak kavurun. Bir tutam pastırma ile çeşni yaratın. Biraz zor piştiği için su ilâvesi yaparak ağzını kapatıp pişirmeye bırakın. Otlar yumuşayıp pişince kavrulmuş kıymayı, baharatları ekleyip karıştırın. Daha sonra yumurtaları çırparak üzerine dökün ve beyazları pişene kadar ateşte tutun. Arzunuza göre yanında yoğurt ve biber tuzuyla servis yapabilirsiniz. Afiyet olsun.²

Ünye Doğal Ekosisteminin Gıdasal Ürünleri Mendek ve Böğürtlen Bitkileri

Sağdaki Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 30.07.2007 Çamlık Sahili / Ünye

            Karadeniz’de fındık bahçeleri altında doğal olarak yetişen bitkiler çiftçiler tarafından değerlendirilerek ek gelir elde edilmektedir. Bu bitkiler halen bölge hayvancılığı için en önemli yem kaynaklarını oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu alanlarda, insanların doğal olarak tükettiği birçok şifâlı bitki türleri de mevcuttur. Bölgede fındık tarımına ek bir gelir kaynağı oluşturması açısından, fındık bahçeleri altında doğal olarak bulunan bitkilerin tespiti ve ıslah edilmesi önem arz etmektedir. Bu bitkiler için günümüze kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Toprakların korunmasında fındık kadar önemli olan, insan ve hayvan beslenmesinde kullanılan bitkilerin tespit edilmesi daha sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır.⁴

Sarı çiçekler (Ranunculus acris – Altın düğünçiçeği)

http://luirig.altervista.org/schedeit/pz/ranunculus_acris.htm

            Çocukluğumuzda dere kenarındaki bayırda bulunan fındık bahçemiz Sarı çiçeklerle (Ranunculus acris – Altın düğünçiçeği) dolup taşardı. Bu bitki Ordu hinterlandı bitki taksonlarının % 3,11’ini teşkil eder. Çocukluk hevesiyle, neredeyse benim boyumdaki saplarından çiçekleri kucak kucak koparır ve fındık ocaklarının dibine yatak yapar ve mis gibi menekşe kokuları arasında sırtüstü yatar, kelebekleri, kuşları, Tayyare böcüklerini (Yusufcuk) ve ısırgan yapraklarındaki sarı ve kırmızı benekli Cennet böcüklerini (Uğur böceği) seyrederdim. Elma ağacımızdaki karga yuvasını o kadar merak ederdim ki azıcık büyüyünce çıkıp içerisindeki yeşil benekli karga yumurtalarına baktığım andaki sevincimi hiç unutamam. Tabi, karganın hışımla kafama yaptığı pike uçuşlarını da!…

Yıllık Otsu Bitkilerden Kaldirik (Gardilik) ve Yivdin Otları

http://www.giftpflanzen.com

            Ünye’de Kara hindiba (Taraxacum officinale) o denli çoktur ki ismini bilmeyiz ama çocukluğumuzda yusyuvarlak beyaz kümeli tohumlarını üfleyerek göğe uçurmayanımız hemen hemen yok gibidir. Sarı çiçekleri ve köklerini kurutarak çayından şifâ bulmamız mümkün. Hele yeşil yaprakları ile oluşturacağınız bir çoban salatasını limon ve tuz takviyesiyle bir kez tadımsarsanız her halde müdavimi olursunuz?

Çiçeği, Yaprakları ve Kökü Gıda Olarak Kullanılan Kara Hindibalar

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 08.04.2007 / 26.04.2008 Ünye

            Eski evlerin çatıları altında, Arnavut kaldırımların kenarlarında, yoncaların arasında yemeye doyum olmayan Ebegümeci (Malva neglecta – Küçük ebegümeci) öbeklerini de unutmamak gerek. Çiğ olarak salatada veya börek içinde ya da pürüşlü dediğimiz pilâva kavrulup, yumurta kırılarak yenildiği gibi sulu yemeği de yapılır. İdrar söktürücü özelliği vardır. Âdet sancısı, kanser, verem, mayasıl ve nefes darlığına iyi gelen etken maddeler içerir.

Tarla Sarmaşığı ve Ebegümeci Ünye Bahçelerinin Müdavimlerindendir

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2007 / 12.04.2007 Ünye

            Çamlık’taki ekosisteme hayranımdır. Onlarca hayvan ve bitki türü harika bir dengede yaşamlarını sürdürürler. Fıstık çamlarının (Pinus pinea) altında rengarenk görünümleriyle Ünyeli’nin Marul tâbir ettiği Tütiye (Primula vulgaris) çiçeklerini koparmaya kıyamazsınız. Beyazdan sarıya, pembeden mora kadar çeşit çeşit öbekler size yaşam sevinci verir. XIV. Yüzyıl’ın eski bir tıp kitabı olan Edviye-i Müfrede’de tütiye için ‘Göz sulanmasına ve ağrısına bunlar muvâfikdur’ şerhi düşülmüştür. Biz Karadenizliler bu güzeller güzeli çiçeğe ‘Tutiya’ da deriz. Kokusu ile meşhurdur. Hanımlar kırlarda toplar kurutur ve lâvanta gibi çamaşırların arasına koyarlar. Adı da ‘tütmek’ten gelir. Ünyeli ağzıyla.. tütii ya!…

Çamlık Ekosisteminin Vazgeçilmezleri Marul (Tutiya) ve Mor Menekşeler

            Bir de Tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis) vardır, çiçekleri patlangoçun küçük boyutlu olanı gibidir. Beyaz, pembe renklilerine sıkça rastlanır. Tarlalarda görülen en yoğun yabancıotlardan olup, yabancıot mücadelesine yön verebilecek türlerdendir.

            Tarihî coşku ve perspektiften, her daim aromasında şifâ bulmak dileğiyle.. esen kalınız.

                                                                                                                          11 Şubat 2010 / Ankara

            KAYNAKÇA :

            ¹ MİSTEPE, M. Ufuk – Ağız Tadı Damak Zevkimiz Ünye Mutfağı http://unyezile.net/unyemek.htm
            ² ASLAN’ın Mutfağından http://soframdan.blogspot.com/2009/05/mendek.html
            ³ MİSTEPE, M. Ufuk – Ünye’de Bitkiler Âlemi http://unyezile.net/florau.htm
            ⁴ DEVECİ Metin / ŞILBIR, Yunus - Ordu İli ve Çevresinde Fındık Bahçeleri Altında Bulunan Doğal Bitki Türleri, Hayat Formları ve Çiçeklenme Periyotları, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5 - 9 Eylül 2005, Antalya (Araştırma Sunusu, Cilt I, Sayfa 511 - 516).