.

Makale : Osman ERAVŞAR
Kitap Adı : TOKAT TARİHÎ SU YAPILARI (HAMAMLAR)
(Arkeoloji ve Sanat Yayınları - Mimarlık Tarihi - Konya/2004, 151 sh.)

Osman ERAVŞAR

NİKSAR ÜNYE HAMAMI
(YENİ - MATORİ HAMAMI)

Niksar'daki Yeni (Ünye) Hamamı ve Oteli

Osman Eravşar - Tokat Tarihi Su yapıları (Hamamlar)

            Niksar kent merkezinde Keşfi Osman Câmisi'nin yakınında Keşfi Meydanı'ndadır  (Çizim 1). Halk arasında Ünye ve Matori Hamamı olarak da bilinmektedir²³. Bânisi ve inşa tarihi bilinmemektedir.

            Tek hamam olarak Doğu - Batı doğrultusunda inşa edilen hamam, dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. İki eyvanlı köşe halvetli plân tipinde yapılmış, 1975 yılında sahibi tarafından tamir ettirilmiştir. Bu çalışmalar sırasında hamamın soyunmalık bölümü yıkılmış, sıcaklıktaki halvetlerin ortasına ve soğukluğa betonarme ayaklar dikilerek hamamın üzerine, hamamı tamamen çepeçevre örten bir otel inşa edilmiştir.

            Tarihî çevre koruması bakımından yapı oldukça zarar görmüş, anlaşılabilirliğini kaybetmiştir. Hamamın tamamı dıştan kapalı, içten sıvalı olduğu için yapı malzemesi tespit edilememiştir. Bununla birlikte Niksar'daki diğer hamamlarda olduğu gibi kaba yonu ve moloz taş olma ihtimali güçlüdür.²⁴

            Hamamın şekli bugün değişmiş olmakla beraber, Kuzey'den başlayarak sırasıyla soyunmalık, soğukluk, sıcaklık ve su deposundan oluşan plân elemanlarına sahiptir. Külhanı hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Hamam kalorifer sistemi ile ısıtılmaktadır.

            Soyunmalıktan sonra girilen ve soğukluk bölümü olarak kullanılan kısım ile sıcaklığın merkezi ve halvet, kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklığa açılan iki eyvan ise sivri beşik tonozla örtülüdür. Hamamın su deposundan günümüze hiçbir iz ulaşmamıştır. Su ısıtma sistemi olarak günümüzde modern teknikler kullanılmaktadır.

            Bugün soyunmalık şeklinde kullanılan kısım betonarme olarak sonradan yapılmıştır. Orijinalinde hamamın soyunmalığı şimdiki yerinde değildir. Hamamın Doğu'sunda olması gereken soyunmalık yıkılmış ve yerine betonarme bir bina yapılınca hamama giriş değiştirilmiştir.

            Sıcaklıktaki halvetlerden birisi soğukluğa dönüştürülerek, Kuzey'den de bir kapı açılmıştır. Soyunmalıktan sonra girilen soğukluk aslında sıcaklıktaki halvetlerden birisidir. Plân olarak dairevî plânlı olup üzeri kubbeyle örtülüdür. Batı'da iki adet oval hatlı niş bulunmaktadır. Güneydoğu'daki basık kemerli bir kapının açıldığı koridorla hamamın sıcaklık merkezine ulaşılmaktadır. Sıcaklık merkezi bir kubbe ve buna Kuzey - Güney yönünde açılan iki sivri beşik tonozla örtülü eyvandan oluşmaktadır.

            Soğukluğun plânına benzer dairevî plânlı halvet sıcaklığın Güneybatı'sında yer almaktadır. Burası da kubbeyle örtülüdür. Eyvanlar üç yönden sekilerle çevrilidir. Halvetin içerisinde de seki bulunur. Hamamın kurnaları ve zemin döşemesi orijinal değildir. Zemini mermer kaplama yapılmıştır. Aydınlatma suni olarak sağlanmaktadır. Her ne kadar kubbelerde ve eyvan sırtlarında ışık gözleri varsa da bunlar bugün işlevsiz kalmıştır. Sıcaklık merkezinde kubbe aksına göre biraz Güney'de küçük bir pencere açıklığı vardır. Bunun su deposuna açıldığı, hamamı işletenler tarafından belirtilmişse de su deposu bugün çalışmamaktadır.

Niksar Ünye Hamamı
(Yeni - Matori Hamamı) ve Hotel Ünye

Bânisi ve inşa tarihi bilinmemektedir.
Ancak hamamın ismine bir vakfiyede rastlanılmaktadır. H. 560/M. 1165 tarihli Danişment Gazi Vakfiyesi'nde hamamın
ismi geçmektedir. Hamamı 12. yüzyıl ortalarına tarihlendirmek mümkündür. Mimarlık tarihimiz için önemli bir yapıdır.

            Hamamın kesin inşa tarihi bilinmemektedir. Ancak hamamın ismine bir vakfiyede rastlanılmaktadır. 581/2 numaralı defterin 349. sayfasında kayıtlı H. 560/M. 1165 tarihli Danişment Gazi Vakfiyesi'nde hamamın ismi geçmektedir²⁵. Vakfiyede Matori Hamamı'nın gelirinin tamamı vakfedilmiştir.

            Buna göre hamamın Danişmentli eseri olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum dikkate alındığında hamamı 12. yüzyıl ortalarına tarihlendirmek mümkündür. Plân özelliklerini büyük ölçüde kaybetmiş olmasına karşılık, mimarlık tarihimiz için önemli bir yapıdır.

            KAYNAKÇA :

            23) H. AKAR, N. M. GÜNEŞ, Niksar'da Vakıflar ve Tarihî Eserler - Tokat - 2002, sh. 258.
            24) ÇAL, H., Niksar'da Türk Eserleri - Ankara, 1989.
            25) H. AKAR, N. M. GÜNEŞ, Niksar'da Vakıflar ve Tarihî Eserler - Tokat - 2002, sh. 79.