Araştırma : Bekir ALTINDAL
(Araştırmacı, Başmüfettiş)

Araştırmacı, Yazar Bekir ALTINDAL - 11.09.2001

TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT

KIZILCAHAMAM
ZİLELİLER KURULTAYI BİLDİRİSİ - 2001

2004 Zile Kurultayı - Zile Gecesi / İstanbul Zileliler Yardımlaşma Derneği
Fotoğrafı Gönderen : Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI

ZİLE'NİN
SOSYAL VE EKONOMİK SORUNLARI,
YATIRIMLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI
ÜZERİNE DÜŞÜNCELER - II

Kızılcahamam Patalya Otel'de Zile Eşrafı

19 - 23 Mayıs 2004 / Geleneksel Zile Kurultayı

            Zile’nin sosyal ve ekonomik sorunları, yatırımlar ve çözüm yolları ile ilgili olarak, Kızılcahamam Mayıs - 2000 Kurultayı'na sunulan tebliğde; Zile’nin Cumhuriyet öncesi idarî, ekonomik, nüfus (demografik) ve sosyal yapısı hakkında özet bilgiler verilmiş, yatırım programlarında Zile’nin durumu ele alınmış, yine buna bağlı olarak ekonomik ve sosyal sorunlar irdelenerek, Zile’ye yapılabilecek yatırımlar konusunda öneriler getirilmiştir.

            Aradan bir yıl geçtikten sonra buna bağlı olarak bazı konularla ilgili araştırma ve düşüncelerimiz aşağıda verilmeye çalışılmıştır.

            2001 Yılı Yatırım Programı'nda Zile :

            20. yüzyılın dördüncü çeyreğindeki (1975 - 2000 ) Zile ile ilgili yatırımlar daha önceki çalışmalarımızda rakamlarla verilmişti. 05 Ocak 2001 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 2001 Yılı Yatırım Programı'nda, Zile’yi doğrudan veya dolaylı ilgilendiren yatırımlar, 2000 Yılı Yatırım Programı'nın devamı olarak görülmektedir.

            Zile - Alaca yolunun Iğdır -Bazlambaç arası 33 km'lik kısmı için 2000 yılı itibarıyla 379 Milyar lira harcandığı, 2001 yılı için 500 Milyar lira ödenek ayrıldığı görülmektedir. Yine 2000 yılı projesinde bitiş 2001 yılı gösterildiği, 2001 yılı programında ise bitiş tarihi 2002 yılı ve toplam proje bedeli 8 Trilyon 523 Milyar lira olarak plânlandığı anlaşılmaktadır.

            Zile açısından önemli olan bu yol yapımı için 8,5 Trilyon lira olan proje bedeli ve enflasyon ortamı dikkate alındığında, bu yolun 5 - 10 senede biteceği söylenebilir. Kaldı ki Bazlambaç – Alaca arası yaklaşık 40 km yolun şehirlerarası karayolu standardında olmaması sebebiyle bu yolun kullanılması pek cazip olmayacaktır. Ancak ilk etapta bu bölümün bitmesi Kümbet Ovası nüfusunun Zile ile alışverişini kolaylaştıracaktır.

            Aşağı Çekerek Depolama, Sulama ve Taşkın Koruma Projesi'nin 2000 Yılı Yatırım Programı'nda bitiş tarihi 2005 yılı iken, 2001 yılı programında bitiş tarihi 2006 olarak belirlendiği, 378 Trilyon 982 Milyar lira toplam maliyetli proje için 5 Trilyon 456 Milyar lira harcandığı ve 2001 yılı için 265 Milyar lira ayrıldığı; aynı projenin (Süreyya Bey Barajı) enerji yatırım bölümünün 2003 olan bitiş tarihi 2005 yılı olarak belirlendiği ve 51 Trilyon 345 Milyar lira bedelli proje için 8 Trilyon 629 Milyar lira harcandığı ve 2001 yılı için 9 Trilyon 500 Milyar lira ayrıldığı görülmektedir.

            Kültür sitesi için 2001 yılında 1 Milyar lira ayrılmış ve bu güne kadar 7 Milyar lira harcanmıştır. 1999 yılında programa alınan Organize Sanayi Bölgeleri'nden Erbaa ve Niksar için 2001 yılı programında 200'er Milyar lira, Turhal için 100 Milyar lira ödenek ayrıldığı, Zile Organize Sanayi Bölgesi'nin kamulaştırma işlemleri ilk defa 2001 Yılı Yatırım Programı'nda yeni proje altında 100 Ha yüzölçümlü olarak yer aldığı, henüz proje numarası bulunmadığı ve ödenek ayrılmadığı görülmektedir.

            Köy hizmetleri yatırımları Tokat için genel olarak gösterildiği, içme suyu yapımı 44 (13) ünite karakteristik başlığında plânlandığı, 2001 yılı için toplam ödenek ayrıldığı görülmüştür. Önceki tebliğimizde de belirttiğimiz gibi Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Tokat ve ilçelerine bağlı köylere hizmet vermektedir. Bu müdürlüğün içme suyu, köy yolu ve asfalt, kanalizasyon, köy konağı, toplulaştırma gibi, hizmetlerinden Zile köylerinin ne kadar hizmet aldığı, merkez ilçe ile diğer ilçe köylerine götürülen hizmetlere göre istatistik oranlarının ne olduğu hususu şu aşamada tarafımızdan bilinmemektedir.

            Zile için uzun vadede hayatî önem taşıyan bu iki proje ve diğer projelerin programlara alınma tarihleri ile ayrılan ödenekler dikkate alındığında, bu projelerin 5 - 10 yıl içinde ancak hayata geçebileceği söylenebilir. Süreyya Bey Barajı'nın enerji bölümünden çok sulama bölümü Zile’yi ilgilendirmektedir. Bu baraj projesinden dönüş olmayacağı açıktır. Ancak sulama projesinin yapımı için Zile ve Zileliler'ce (Tokat ve Amasya ile birlikte) gerekli girişim ve takibi sağlanmadığı takdirde Zile’nin uzun vadede büyük bir ekonomik fırsatı kaçıracağı açıktır.

            Nüfus :

            Zile’nin şehir ve köy nüfusunun Cumhuriyet döneminde genel olarak artış gösterdiği, 1997 sayımında, 1990 sayımına göre nüfusun azaldığı, şehir ve köy nüfusu 1990 sayımında 107.973 iken 1997 yılında 93.865'e düştüğü, önceki tebliğimizde belirtilmiştir. 2000 yılı genel nüfus sayımında Zile’nin resmî olmayan şehir nüfusu 64.000, köyler nüfusu 65.000 olup toplam nüfusu 129.000'dir.

            1990 yılından 1997 yılına kadar her ne kadar Zile göç verse de nüfus artış hızı, doğurganlık oranı sebebiyle 7 yılda bu kadar azalma olamayacağı açıktır. 1997 yılı sayımı seçmen kütüklerinin yenilenmesi için yapıldığından, 2000 yılı resmî olmayan sonuçlar dikkate alındığında, 1997 yılındaki düşüşün bu etkenlerden dolayı olduğu, sağlıklı bir nüfus sayımı yapılmadığı sonucuna varılabilir.

Turhal Yenişehir Bölümü - Yeşilırmak ve Köprü

Kartpostal : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR Koleksiyonu

            1990 yılı sayımına göre Zile toplam nüfusu, 107.973 iken Turhal toplam nüfusu 106.014 dür. Cumhuriyet döneminde bu sayım dahil Zile toplam nüfusu Turhal nüfusundan fazla iken bu tarihten sonra Turhal toplam nüfusu ilk defa Zile nüfusunu geçmiştir. 2000 yılı resmî olmayan Zile toplam nüfusu 129.000 iken Turhal şehir 101.000 ve köyler 39.000 olmak üzere toplam nüfusu 140.000 olmuştur.

            Şeker Fabrikası'nın verdiği avantajla Turhal nüfusu Zile’yi 70'li yıllardan itibaren geçmiştir. Bu rakamlar Zile aleyhine, Turhal lehine bir nüfus hareketini, başka bir anlatımla Zile’den Turhal’a göç olayını göstermektedir. Zile'de orta vadede iş sahası açılmadığı takdirde Turhal, Zile’nin aleyhine olarak cazibe merkezi olmaya devam edecektir.

            Yollar :

            Zile’nin Cumhuriyet öncesi hareketliliğinde ve ticaret merkezi olmasında etkili olan Zile - Artova, Zile - Kadışehri, Zile - Amasya, Zile - Pazar - Tokat yollarının; Cumhuriyet döneminde Amasya - Turhal yolunun açılmasıyla önemini yitirdiği bir gerçektir. Sayılan bu yollar bugün için tâlî yol durumunda olup, sadece Salı ve Cuma günleri bu yörelerden bu yollar kullanılarak Zile’ye alış verişe gelinmektedir.

            Kısa ve orta vadede bu yolların karayolları standartlarında yapılması yolunda herhangi bir çalışma, proje ve umut bulunmamaktadır. Kızılcahamam Kurultayı'nda Zile - Terziköy yolunun hali tarafımızdan gündeme getirilmiş olup, bu tarihten sonra Dereboğazı - Amasya il sınırı arasının tevsii ve asfalt yenilemesinin yapıldığı görülmüştür.

            Zile’nin demografik yapısı başlıklı çalışmamızda belirtildiği üzere, kırsal kesim nüfusu Güneybatı yöresinde yoğunluk kazanmakta ve nüfusu 1.000'i aşan kasaba ve köyler bu bölgelerde kalmaktadır. Bu bölgeden ise yukarda değinilen, Zile - Artova, Zile - Kadışehri yolları geçmekte ve Köy Hizmetleri'nin sorumluluğunda olan köy yolları bu yollara bağlanmaktadır. Zile sınırları içindeki bu yolların vasıfları, bırakın karayolları standardında olmayı, neredeyse köy yolları standartlarında olup, Karayolları Samsun Bölgesi'ne ve Tokat karayollarına en uzak yöre olması sebebiyle bakım ve onarımı yapılmamakta veya yetersiz tamirat yapılmakta, bu hususta Zile ekonomisine olumsuz etki yapmaktadır.

            Yine Zile kırsal kesiminin ikinci derece yoğunlukta olduğu Kuzeybatı yöresi köylerinin de Köy Hizmetleri Müdürlüğü'nün yol ve asfalt hizmetlerinden, Tokat, Turhal ve diğer ilçelere göre ne kadar hizmet aldığı tartışılabilir.

Devlet Hastanesi

            Sağlık Hizmetleri :

            Zile ile Turhal'ın sağlık hizmetlerine ait bazı hususlar aşağıda verilmiştir.

            Görüldüğü üzere diyaliz hariç her hususta Turhal, Zile’den ileri durumdadır. Turhal’da ayrıca S.S.K. Hastanesi mevcut olup, Zile'deki S.S.K. hastaları buraya gönderilmektedir. Ortopedi, nöroloji, fizik tedavi, radyoloji, göğüs, cildiye uzman doktorları Turhal’da olmasına rağmen Zile’de bulunmamaktadır. Bu durumda Zile ve köylerinden gelen hastaların Turhal’a gitmesine, bu vesile ile Turhal ekonomisine katkıda bulunmasına sebebiyet verilmektedir. Ayrıca Zile’de özel görüntüleme merkezinin bulunmaması bu cazibeyi artırmaktadır.

Zile Devlet Hastahanesi

Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 - 1982

            Kısaca Zile, sağlık hizmetleri yönünden Turhal’dan geri kalmıştır.

Zile Ovası'nın Doğu Bölümünden Bir Görünüş
a) Güvercinlik Tepesi, b) Nato Yolu

Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 - 1982

            Çevre Yolu Düzenlemesi :

            Zile - Turhal Yolu'nun Zile girişi Belediye tarafından bölünmüş yol olarak düzenlenmiş ve modern bir görünüş kazandırılmıştır. Zile çevre yolu (Turhal girişi - Çekerek girişi arası) gidiş - dönüş bölünmüş yol yapımı için Belediye tarafından tesviye çalışmalarının devam ettiği anlaşılmaktadır. Zile’de zaman içinde bu yol üzerinde trafik lâmbalarının bulunmaması sebebiyle pek çok müessif kaza olmuş ve hemşehrilerimizin yanında pek çok vatandaş hayatını kaybetmiştir.

            Bilindiği üzere çevre yolu Karayolları Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğundadır. Bu gibi çevre yollarının şehir merkezinde kalması durumunda, Karayolları'nca bu bölümler gidiş dönüşlü (2x2 evsafta) bölünmüş yol olarak düzenlenmekte veya belediyelerle protokol yapılıp devredilmekte veyahut belediyelere katkıda bulunup bölünmüş yol haline getirilmesi sağlanmaktadır.

            Zile Belediye Başkanlığı'nca bu çevre yolunun yapımına başlandığı memnuniyetle müşahede edilmiş olup, bitirilmesi ve trafik lâmbalarının konması ile özellikle Zile - İstasyon, Zile - Esvapçayı, Zile - Ağbaba kesişmelerindeki kazaların önleneceği açıktır. Yol yapımı için her safhada Belediye Başkanlığı’na yardımcı olunması herkes için bir görev telâkki edilmelidir.

Zile Ovası Güneydoğu Bölümünden Bir Görünüş
a) Nato Yolu, b) Un Fabrikası, c) İstasyon

Fotoğraf : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 1981 - 1982

            Genel Olarak Diğer Hususlar :

            1 - 4634 Sayılı Şeker Kanunu 19 Nisan 2001 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu kanuna göre pancar ekim sahaları daraltılabilecektir. Ayrıca kısa vadede Turhal Şeker Fabrikası'nın özelleştirileceği açıktır. Gerek Turhal Şeker Fabrikası'nın özelleştirilmesi ve gerekse şeker pancarı ekim alanlarının belirlenmesi Zilelileri ve Zile çiftçisini doğrudan ilgilendirmektedir.

Turhal Şeker Fabrikası ve Yenişehir Bölümünden Görüntü

Kartpostal : Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR Koleksiyonu

            Zileliler ve Zileli çiftçiler, girişimciler bu konuda duyarlı olmak zorundadır. Özelleştirme sonucunda Zile ve Zileliler'in söz sahibi olmamaları demek, Zile ekonomisinin olumsuz etkilenmesi demektir.

            2 - 2000 yılı Kızılcahamam Kurultayı'na sunulan tebliğimizde, Zile’ye yatırım yapılabilmesi için yurtdışındaki Zileliler'in katkılarının sağlanması önerilmişti. Günümüzde yatırımlar için en önemli girdi sermayedir. Yurtdışındaki işçileri örgütleyerek sermaye girişini sağlayan ve yatırıma dönüştüren ve bunda da başarılı olan (Yozgat, Karaman, Çorum vs.) iller bulunmaktadır. Bu sebeple bu hususta Kaymakamlık, Belediye ve işadamlarının öncülüğünde bir ekip oluşturulmalıdır. Bu ekiple yurtdışındaki Zileliler'in adreslerinin temin edilmesi, yatırım alanlarının araştırılması, sermaye sağlanması gibi görevleri yapmalıdır.

            3 - Zile’nin baharda, yaz aylarının sıcağında nefes alabileceği, yayla havası olan tek mesire yeri Şeyh Ahmet Çamlığı'dır. 1980'li yılların sonlarında girişimlerimiz sonucu Devretkaya Deresi'nin üzerine köprü yapılması ve 1994 yılında asfaltlanması sağlanmıştır. 1999 yılında Zileli bir hayırsever tarafından Evliyâ'nın bulunduğu yerin çevresi kazılmış ve bir proje yapılarak burada betonarme yapı yapılmaya başlanmış ve daha sonra gerekli izinler alınmadığı anlaşıldığından inşaatın durdurulduğu halen bu haliyle bırakıldığı, Evliyâ çevresinin doğal halinin yok edildiği gözlemlenmiştir.

Şeyh Ahmet Türbesi/Kepez Köyü Çamlığı

TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 11.09.2001

            Bir hayırsever tarafından iyi niyetle bu çevre düzenlenmesinin yapılmak istendiği düşünülse bile, eski doğal halinin korunması daha iyi olurdu. Halen buranın durumu belirsizliğini korumaktadır. İlgili Makamlarca ya yasalar çerçevesinde bu eksiklik tamamlattırılmalı ya da eski doğal haline getirtilmelidir.

            Halen Çamlığın suyu, yukarı dereden ve Kayapınarı denilen yerden sağlanmaktadır. Ancak kuraklık sebebiyle yeterli su bulunmamaktadır. Yaz aylarında Şeyh Ahmet Çamlığı'na talep artmakta, arabaların çamlık içinde bırakılması ve bu arabaların radyo teyplerinin yüksek sesle çalınması huzuru bozmaktadır. Kepez Köyü Muhtarlığı'nın görevlendirdiği bekçi ise yetersiz kalmaktadır. Ayrıca bu önemli mesire yerine henüz elektrik getirilememiştir.

            Şeyh Ahmet Çamlığı'nın sorunlarının çözümü Kepez Köyü Muhtarlığı'nın ekonomik gücünü aşmaktadır. Bu sorunlar Valilik, Kaymakamlık, Belediye, Orman İdaresi işbirliği ile çözülebilecektir. Çamlığın içinden, Doğu tarafındaki Şeyh Ahmet Harmanı denilen yere kadar 150 metre yol yapılarak arabalar bu yere park ettirilmeli ve bu şekilde arabaların çamlık içine parkı önlenmeli, elektrik getirilmesi ile suyunun sürekli akması sağlanması sonucu burası Zileliler için daha cazip hale gelecektir. Düzenlemeler sonucunda, bahar aylarında bülbül sesleri arasında Zileliler'in gönül rahatlığı içinde, Zile’nin sıcaklarda kavrulduğu günlerde de çamlar altında serinlikte piknik yapmaları sağlanmalıdır.

Bekir ALTINDAL Şeyh Ahmet Çamlığı'nda

            4 - Televizyon yayınları yaygınlaştıktan sonra Zile’de kültür çalışmaları eski hızını kaybetmiştir. Zile, tarihinden gelen özelliğinden dolayı bir kültür merkezidir. Bu konudaki potansiyeli, canlılığını korumaktadır.

            Zile kültürü, folkloru, türküleri, halayları, örfü, âdetleri, halk âşıkları, destanları, Kiraz Bayramı, Ağbaba, Ulukavak, İsmail Dede Seyirleri, bağ bozumu gibi kültürleri yaşamalı, yaşatılmalıdır.

            Kaymakamlık - Belediye - Üniversite işbirliği ile Zile kültürünün araştırma ve yaşatma çalışmaları yapılmalı, gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalı, Zile sevdalısı gönüllerin karşılıksız yardım ve çalışmalarından yararlanılmalıdır.

M. Ufuk MİSTEPE, Kâmil PAŞAY ve Bekir ALTINDAL TMO Genel Müd./Ankara APK Şb. Müd. Odasında Fotoğraf : Ayhan KARAYAMA - Aralık 2004

Orhan YILMAZ, Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR ve M. Ufuk MİSTEPE DTCF Coğ. Böl. Bşk. Odasında/Ankara Fotoğraf : Sayın Hocamızın Asistanı tarafından çekildi.

            Zile içerdeki ve dışarıdaki Zileliler'ce gelişecek, kalkınacak ve yaşayacaktır. Bunun içinde birlik ve hoşgörü ortamında herkesin kendi durumuna göre taşın altına elini sokması gerekmektedir.
                                                                                                        Mayıs - 2001