.

Makale : Yüksel Şen
(Emekli Bankacı - Gazeteci - Şâir ve Yazar)

Orta Mahalle Keşaplı Sok. - Mahalle Arasında Rum Kilisesi Bahçe Duvarları İçinde Halktan Bir Grup
Soldan Sağa : Tamirci Temel Çınar - Şeker Teyze - Marangoz Sait Demirkol - El Dokumacısı Agavni Oluk - Foto Ahmet Hüseyin (Şen)

Fotoğraf : Ahmet Hüseyin (Şen)

            Hepimizin malûmları olduğu üzere, Ünye'nin neresine baksak tarihin izlerine rastlarız. Kiliseler, kaleler, mağaralar, gömütler, surlar kentin muhtelif yerlerine dağılmış.

            Bu eserleri gezip gördükçe insan, yöremizdeki eski uygarlıkların boyutlarını daha iyi anlıyor.

            İŞTE : ÇALEOĞLU KALESİ
            İŞTE : KEVGÜRK KALESİ
            İŞTE : LÂLELİ KALESİ VE CÂMİ KAPISI
            İŞTE : KOYTAKKAYA, ASARKAYA, TOZKOPARAN KAYA MEZARLARI
            İŞTE : İN - ÖNÜ ve TİLKİ MAĞARALARI
            İŞTE : AYANİKOLA, DELİKLİKAYA, TOPYANI, FOKFOK
            İŞTE : KİLİSE bozması HAMAM ve DÜĞÜN SALONU
            İŞTE : HAZNEDAR OSMAN PAŞA'NIN MUHTEŞEM SARAYININ SURLARI

            Bu tarihî eserlerin en önemlisi, Orta Mahalle'de, Merkez Ortaokulu'nun bahçesinde 1873 tarihinde yapılan görkemli RUM KİLİSESİ idi.

Solda : Meçhulasker İlkmektebi, Ortada : Su Sarnıcı ve Refaiddin Şahin'in Evi, Sağda : Rum Kilisesi
Fot. : Foto Ahmet Hüseyin (ŞEN) - Gön. : Aynur TAN, Refaiddin ŞAHİN, Yüksel ŞEN.

Ayakta Sağdan : 1. Suli, 2. Şerif ÖZTÜRK, 5. Kemancı Saip, 6. İbrahim ŞENGÜL,
7. Arzuhalci Şefiğin Oğlu Tevfik, 9. ÖMER ÇAM, 11. Çamoğlu Ömer'in Oğlu. (1930/ÜNYE)

            Bir zamanlar Rum aileleri burada çoğunlukta imişler. Genellikle de Ortayılmazlar Mahallesi'nde ve Yalıkahvesi çevresinde otururlarmış. Dinî âyinlerini yukarıda belirttiğim KİLİSE'de, eğlenceye yönelik yaşamlarını da Yalıkahvesi'nde tesis ettikleri mekânlarda icra ederlermiş.

            Orta Mahalle'deki kilisenin çok geniş bahçesi vardı. Burada Kilise Papazı için bir de ev inşaatı başlamış ama tamamlanamamıştır. Mahallenin tüm çocukları, bu natamam bina kalıntısında saklambaç oynardı.

Ünye Ortaokulu (Eski Meçhulasker İlkmektebi) ve Ortayılmazlar Mahallesi'nin Havadan Görünüşü.

Bina Tespitleri : Yüksel ŞEN - 1. Meçhulasker İlkmektebi (Sonra Ünye Orta Mektebi), 2. Kilise binası yerine inşa edilen Ünye Ortaokulu, 3. Müsamere ve Spor Salonu, 4. Basketbol ve Voleybol Sahası, 5. Tamirci Temel ÇINAR'ın ev ve arsası, 6. Ünye Ortaokulu Ek Binası,  7. Futbol Alanı ve Öğrenci Bahçesi (Eski Mezarlık), 8. Ortaokul Giriş Kapısı ve Ortaokul Sokak, 9. Rasim Efendi - Hasan Fehmi Yıldız'ların evi, 10. Terzi Haşim Efendi - Dürdane'lerin evi, 11. Kâhya Hüseyin Şen'in evi, Solunda 11.A - Bayraktar Yusuf Sancak ve Münevver'lerin evi, Solunda 11.B - Naciye Hanım, Nalcı Basri'ler, Necati, Şükrü, Adnan AKIN'ların evi, 12. Abdullah TAN'ın, Hüseyin, Hasan ve Osman Tan'ların evi, 13. Muhtar Ruhi Efendi'nin evi, 14. Demirci Süleyman'ların evi, 15. Abdullah Tan'ların evi, 16. numaralı evde Hamal Geniş ikamet ederdi. 20. Hasan ve Seyit Varilci evleri, 21. Sabri Efendi'nin evi, Öğretmen Mahmut Sezer - Uğurtay'ın Amcası. 27. Kuyumcu Hamdi'lerin evi, 28. Kuşcalı Mahmut Yılmaz'ın evi, 32. Pırtıl Hasan Telcioğlu'nun evi.

            Bahçedeki büyük bina önce MEÇHULASKER İLKMEKTEBİ olarak istihdam edilmiş; 1933'lü yıllarda da ORTAMEKTEB'e dönüştürülmüştü.

            Kilisenin bahçesinde çok büyük bir sarnıç vardı. Üzerine, okulun ihtiyacı için Su Deposu yapılmış ve bu depoya musluklar takılmıştı. Büyük bir emmebasma tulumba ile sarnıçtan musluklu depoya su çekilirdi.

            Kilisenin bahçesinde çok değişik meyve ağaçları ve süs bitkileri vardı.

(Solda) Sıtkı / Ayşe KARABIYIK'ların Evi,
Ortada Mari / Gazaros Baygın'ların ve Sağda Adire Hala'nın Evi

            Bahçede, zaman zaman yapılan kazılarda Marsilya kiremidi ile örtülü kanaletlere rastlanır ve bu kanaletlerden insan iskeletleri çıkardı.

            Evimiz bu bahçeyle karşı karşıya olduğu için, yapılan tüm çalışmaları rahatlıkla izlerdik.

            Kilise bahçesinin çevresi taş duvarlarla çevrilmişti. Bu duvarların bahçeye açılan iki giriş kapısı vardı.

            Kapılardan biri, rahmetli öğretmen Şevket SEZER'lerin, bir diğeri rahmetli Basri AKIN'ların evine bakıyordu. Kilise binasının giriş kapısına bakan bahçe, düz ve geniş bir alanı kaplıyordu.

            Ortaokul öğrencileri burada, Beden Eğitimi Dersi yapardı. Aynı yer, voleybol sahası olarak da kullanılıyordu. Zaman zaman mahalle çocukları ve Ortaokul öğrencileri söz konusu alanda futbol da oynardı.

Solda : Ortamektep (Meçhulasker İlkmektebi)
Ortada : Sarnıç ve Merdiveni - Sağda : 1873 Yılında Yapılıp 1954/55'te Yıkılan Rum Kilisesi

Ünye : Ortamektep Talebesi Beden Terbiyesi Dersinde

            Bu bahçe ile ikinci bölüm bahçe arasında Bergama, Efes, Side Antik Tiyatroları misali 15 - 20 basamak yüksekliğinde, sahan taşı ile yapılmış, boydan boya uzanan merdivenler vardı. Öğrenciler ve halk burada oturur, spor gösterilerini seyrederdi.

            Birinciye oranla daha yüksek olan bu bahçeye, zamanında çepeçevre kavak, elma, armut, ceviz, taflan, dut ağaçları dikilmiş. En az 75 - 100 senelik olan bu ağaçların görünümleri baharda çok nefis olurdu. Renk renk çiçekleri, yemyeşil yaprakları, sanki bir ressamın paletinden tuvale yansımış fırça darbeleriyle oluşmuş sanırdınız.

Solda : Foto Ahmet Hüseyin ve Yüksel ŞEN Evleri,
Ortada : Meçhulasker İlkmektebi, Sağda : Beres Nine ve Adire Hala / Habakasların Evi.

Kaynak : Resimli Ünye Rehberi - Müellifi M. Bahattin Bey, 1930 / Gön. : Yüksel ŞEN, Osman DOĞAN
Fotoğraf : Ahmet Hüseyin (Şen)

            Oysa her şey tabiatın gerçek bir mucizesiydi; yel estikçe kıpırdayan yapraklar hoş bir seda yaratırdı.

            Bahçe duvarları yapılırken, Keşaplı Sokak'ta kain evlerin önünde geniş bir boşluk bırakılmış; eski Ortaokul binasının ön giriş kapısı içeriye alınarak, yapının büyük bir kısmı bu duvarların dışında kalmıştı.

            İşte bu boşluğa mahalle sakinleri KİLİSE TEPESİ derdi. Alanın ortasından uzanan, çakmaktaşlı Arnavut Kaldırımı, Orta Mahalle'yi Keşaplı Sokak tarıkıyla Çömlekçi Mahallesi'ne bağlardı.

            Baharda çevredeki çimenler, ısırgan ve yivdin otları yeşerir; alan zümrüt gibi olurdu. Mahalle çocukları burada uçurtma (tahtalı) uçurur, bilye (pıtık), çelikçomak, körebe, birdirbir, saklambaç, taşalmaca, mam, istop, komen ve uzun eşek oynardı.

            Hattâ, 1939 Erzincan Depremi'nden yöremiz etkilenmiş, halk evlerine girmekten çekindikleri için bu alana çadır kurmuş ve günlerce orada barınmıştı. Olay hemen evimizin önünde cereyan ettiği için, alanda yapılan her harekâta tanık oluyorduk.

            Bu kilisede, Ünye Halk Evi Tiyatro Grubu'nu oluşturan gençler, şehir halkına pek çok oyun sergilemişti. Örneğin İhtiyar Kız, Ya İstiklâl Ya Ölüm, Kanun Adamı, Çığ bu oyunlardan hatırda kalanlardır.

Orta Mah., Keşaplı Sok. 1) Fotoğrafçı Hüseyin Ahmet ŞEN - Yüksel
ŞEN'lerin Evi, 2) Şoför Sıtkı KARABIYIK'ın Evi, 3) Eski Meçhulasker İlkmektebi
(Eski Ünye Ortaokulu), 4) Ünye Ortaokulu, 5) Feride CANEROĞLU'nun Evi, 6) Çakırtepe.

Fotoğrafı Çeken : Şuayip Uzman'ın oğlu Pilot Ömer Uzman (1957)

            Kilise'nin iç zemini ve Âyin Mahalli sonradan restore edilerek, yağmurlu havalarda ve kışın okulun Beden Eğitimi Dersleri'nin rahatça yapılabileceği, tiyatro gösterilerinin de gayet nezih sergileneceği mekân oluşturulmuştu.

            Ama gel gör ki, mimarlık şaheseri bu muhteşem Kilise Binası, 1954 - 1955 yılları arasında yıktırıldı. Amaç : Arsa temin etmek ve buraya yeni bir okul binası yapmaktı. Öyle de oldu (Sanki kentte başka bir hazine arsası yokmuş gibi!).
            Hattâ o güzelim ağaçlar tamamen kesildi.
            Merdivenler söküldü.
            Bahçenin yükseltisi, kilisenin bulunduğu bahçe seviyesine indirildi.
            Oluşan arsaya yeni okul binası ve kapalı spor salonları yapıldı.

1880 Yılında Ünye Orta Yılmazlar Mahallesi
II. Abdülhamit Han Fotoğraf Albümü - Yıldız Kütüphanesi İ. Ü. Nadir Eserler Bölümü Fotoğraf Albümü
Orta Mahalle'deki Rum Kilisesi Çan Kulesi (1) ile Papaz Mektebi Kulesi (2) Görülmektedir.

Günümüze Aktaran : Tarihçi Osman DOĞAN
(İlk Kez 06.05.2005 Tarihli Hizmet Gazetesi'nde Yayımlandı.)

            Evlerimizin önünde kalan o yemyeşil alan, çekilen yeni duvarlarla okul bahçesine dahil edildi.

            Böylece bizim o muhteşem görüntülü, görkemli KİLİSE TEPESİ yok oldu. Bu kilisenin Çan Kulesi'ni, Pontus düşmanı Giresunlu Topal Osman Ağa ve adamları yerle bir etmiş, sadece kulenin çokgen kaidesi ayakta kalmıştı.

Topal Osman Ağa (1884 - 04.04.1923)
    
Topal Osman Ağa, Atatürk ve İsmet İnönü ile birlikte.

            Eğer, şimdi bu kilise yerinde dursaydı, Ordulular misali biz de bu mekânı SANATEVİ yapar, tarihî dokusuyla turizme açardık. Böylece yukarıda sayageldiğim tarihî eserlerimizin envanteri daha da zenginleşirdi.

Fotoğrafı Çeken : Şuayip Uzman'ın oğlu Pilot Ömer Uzman (1957)

1) Becoğlu Mahmut GÜVEN Evi, 2) Becoğlu Cemal GÜVEN Evi, 3) Çerkez Emine - Habakaslar / Adire Teyze'lerin
Evi, 4) Papaz Evi Harabesi, 5) Su Sarnıcı, 6) Meçhulasker İlkmektebi, 7) Sıtkı KARABIYIK'ların Evi, 8) Ahmet
Yüksel ŞEN ve Hasan Basri SÜMAN'ların Evleri, 9) Agavni OLUK'un Evi, 10) Sait DEMİRKOL'un Evi,
11) Kiziroğlu Geçidi Girişi, 12) Temel Çınar'ın Evi, 13) Yusuf BAYRAKTAR'ın Evi, 14) Nalcı Basri AKIN'ların Evi,
15) Sabri Efendiler'in Evi (Öğretmen Mahmut SEZER, Uğurtay'ın Amcası), 16) Özel Ünye Lisesi (Ünye Ortaokulu)

            Değerli okuyucular;

            Şimdilerde bu kentin tepelerini sayar mısınız diye Ünyeli gençlere sorsanız, size ÇAKIRTEPE, ÇATALTEPE, DUMANTEPE, KÜMBETTEPE, KİRAZTEPE, HARMAN TEPESİ diye yanıt verirler; belki de tamamını anımsayamazlar.

Ünye Orta Mektebi (Meçhulasker İlkmektebi) Arka Cephesi.

http://www.ordulu.8k.com/ordufotograf_04.htm

            Oysa; bir zamanlar Orta Mahalle'nin simgesi olan KİLİSE TEPESİ hiç kimsenin aklına gelmez.

            Tabi yaşlı Ünyeliler bu savımdan varestedir.

            Selâm olsun Ünye'ye...

            Selâm olsun, ismi belleklerimizde iz bırakan KİLİSE TEPESİ'ne...

                                                                                                           Yüksel ŞEN

Yüksel Şen