|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ZİLE'DE SÖYLENEN |
|
Araştırma :
Yrd.
Doç.
Dr. Mehmet YARDIMCI
İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Buca
Eğitim Fakültesi Türkçe Bölümü Öğretim Üyesi
(Tokat
Kültür Araştırma Dergisi, Sayı : 5 - 6, Mart - Haziran 1992, Sh. 21 - 22'de yayımlandı.)
ZİLE'DE
SÖYLENEN
GELİN KAYNANA MANİLERİ
Kıskanma, insanoğlunun ruhunda var olup, her kişide, her yaşta kişinin irade gücüne ve yetişme biçimine bağlı olarak derece derece belirir.
Kıskançlık olayı aynı cinsten insanlar arasında daha belirgin olup "Bir evde iki kız, biri çuvaldız, biri biz" özdeyişinde olduğu gibi kız kardeşler, eltiler, erkek kardeşler arasında sık sık örnekleri görülmektedir.
Bu kıskanma olayının en ilginç örnekleri de gelin ve kaynana arasında cereyan edenidir.
Kaynana yıllarca emek verip büyüttüğü oğlunu bir el kızı ile paylaşmayı bir türlü kabullenemez. Gelin de üzerinde gölge gibi hissettiği kaynananın varlığına, hele kocası üzerindeki anne nüfuzuna bir türlü alışamaz.
Son yıllara kadar Zile ve çevresinde zorunlu olmazsa gelin ayrı eve getirilmez; şimdilerde de örnekleri olduğu gibi baba ocağına getirilirdi. Bu nedenle birlikte kalabalık bir aile yaşamı sürdürülür; birlikte yaşamanın verdiği zorluklar sonucunda çoğu kez gelin - kaynana çekişmeleri ve geçimsizlikleri ortaya çıkmakta idi. Bu geçimsizlikler manilere de konu olmakta, halâ kadınlar arasında oynanan mantuvar oyunlarında ezgi ile söylenmektedir.
Zile ve çevresinde
söylenen manileri derlerken rastladığım ve bir bölümünün Anadolu'nun çeşitli
yörelerine yayılarak geniş bir kullanma alanı bulduğu nükteli sözlerle yüklü
gelin - kaynana çekişmelerini en özlü bir biçimde ifade eden bu manileri her
gelinin bir gün kaynana olacağı ve "Kaynana
dili" diye dikenli bir çiçeğin
ifade ettiği mecazî anlamı ortadan kaldıracak kadar kaynanalarına sempati
duymalarını, onların konumlarında bir gün kendilerinin olacağı düşüncesi ile
kaynana kavramına olumlu bakmalarını; kaynanaların da gelinlerini kendi öz
kızları gibi düşünmelerinin önemini vurgulayıp,
gelinlerin söylediği maniler
ve kaynanaların
söylediği maniler
olarak
kümelendirip bir araya getirmeyi uygun buldum.
Gelinlerin söylediği maniler :
Serdim dama kilimi
Tut kaynana dilini
Akşam oğlun gelince
Kırar kambur belini
|
Çarşıdan aldım lahana |
 |
Kaynanam kara tazı |
Kaynanam şaytan kan
Dilini soksun arı
Oğlun beni seviyor
Derdinden çatla kan
|
Kaynanayı netmeli |
 |
Şu ağacın doruğu
Dibindeki kovuğu
Kalk gidelim
kaynana
Şimdi yersin
sümsüğü
|
Çiçek gibi her yanım |
 |
Gezir'den ot
yolarım |
Tereğe fincan koydum
İçine mercan
koydum
Kaynanamın adını
Kuyruklu sıçan
koydum
|
Kaynananın iyisi Kapıya külek koydum Harman yeri yarıldı |
 |
Kaynanayı netmeli
Kaynar kazana
atmalı
Yandım gelin
dedikçe
Altına odun
atmalı
|
|
Testini düz koy kaynana Südünü süz koy kaynana Oğlun beni seviyor Sen sana tuz koy kaynana
Kaynana kaynayasın |
|
Kaynana kara tazı
Ürer o bazı bazı
Ürmek zamanın
geldi
Ürsene goca cazı
|
Ak tavuk almadın mı |
 |
Câmilerin kilimi |
Yüzüm beyaz ay gibi
Kaşlarım da yay
gibi
Oğlun bana ev
aldı
Koskoca saray
gibi
|
İki pınar yan yana Çarşıda nohut kaynana Mercimeğin aşına |
 |
Sini sini şekerim Çarşıda biber kaynana Çarşıda et kaynana |
 |
Kazanda hedik kaynana Kaynanam geliverse |
|
Yağmur yağar yerlere
Sular akar göllere
Annem beni
vermiyor
Kaynanalı yerlere
|
Bahçede dut kaynana |
 |
Kaynanam kazan karası |
Kaynanaların söylediği maniler :
Dolabı açtı gelin
Köfteyi saçtı gelin
Onbeş günün içinde
Ortaya düştü gelin
|
Oğluma çatacağım
Bahçe çapa istiyor |
 |
Gelin aldın iş ede
Sahana kapak koydum |
Pancar koydum yunacak
Daha suyu konacak
Böyle gelin olur mu
Eli yüzü yunacak
|
Bahçemiz çapa ister |
 |
Yedikçe semir gelin |
Kız gelin dırdır etme
Fazla ileri gitme
Vakitsiz horoz gibi
Gece yarısı ötme
|
Eli elçekli gelin |
 |
Eli bıçaklı gelin |
Dolmuş geliyor dolmuş
Dolmuşun rengi
solmuş
Bakın bizim geline
Sanırsın artis
olmuş
|
Çift minderin çift yüzü |
 |
Bulgur verdim serçeye |
|
Gözleri patlak gelin |
 |
Sokakta geziyorsun |
|
Zile Makaleleri Sayfasına |
|
Dönmek İçin TIKLAYINIZ |
ANA SAYFA
