Bildiri : Dr. Muzaffer Süleyman ŞENYÜREK
(Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Antropoloji Doçenti)
(Türk Tarih Kurumu - BELLETEN - Cilt : X, Nisan 1946, Sayı : 38)

TÜRK TARİH KURUMU ADINA YAPILAN
MAŞAT HÖYÜK
KAZISINDAN ÇIKARILAN
KAFATASLARININ TETKİKİ

            Tokat ilinin Zile ilçesinin Maşat köyü yakınında bulunan Maşat Höyük, 1945 yazında, Doçent Dr. Ekrem AKURGAL idaresinde ve Dr. Nimet ve Tahsin ÖZGÜÇ'ten müteşekkil bir heyet tarafından kazılmıştır¹.

            Kalkolitik, Bakır, Eti ve Frik Devirleri'ne ait iskân katlarını ihtiva eden bu höyüğün Bakır Çağı katından çok kırık bir vaziyette bulunan 7 iskelet kalıntısı çıkarılmıştır. Bu iskeletlerden beşi incelenmek üzere bana verilmiştir. Hafirler çok kırık ve ezik bir vaziyette bulunan iki çocuk iskeletini (No. 1 ve 5) getirmediklerini bildirmektedirler.

            İncelenen 5 iskelet kalıntısı ekseriyetle kafatası parçalarından ibarettir ve bunların yanında, No. 6 hariç, yalnız bir iki post-cranial iskelet parçası bulunmaktadır. Mamafih, hafirlerin bildirdiğine göre bunların post-cranial iskeletleri mevcuttur, fakat çok kırık ve ezik oldukları için getirilmemişlerdir. Bundan sadece burada kısmî gömmelerin bahis konusu olmadığını göstermek için bahsediyorum.

            Ankara Üniversitesi Antropoloji Enstitüsü'nde muhafaza edilmekte olan bu iskelet kalıntıları arasından yalnız bir tek ferdin (No. 7) kafatası restore edilmiştir. Diğerleri çok kırıktır ve yalnız kemik kırıntıları ve hattâ bazen kırık bir alt çene parçası tarafından temsil edilmektedirler. Şimdi bu iskeletleri hafirlerin verdiği numara sırasına göre inceleyebiliriz.

            Maşat No. 2 : Bu fert kafa kemiğinin (os occipitale) squama kısmına ait bir parça ile bir kaburga parçası, bir boyun omuru (vertebra cervicalis) ve iki eltarağı kemiği (os metacarpale) tarafından temsil edilmektedir.

            Eltarağı kemiklerinde epiphyse'ler tamamen kapanmıştır. Bu epiphyse'ler 20 yaşına kadar kapandıklarından, bunların kâhil bir ferde ait olduklarını istidlal ediyoruz. Fakat, mevcut squama occipitalis parçasının bir kenarında muhafaza edilen, sutura lambdoidea'nın bir kısmının bu dikişin haricen henüz daha tamamen kapanmadığını göstermesi bu ferdin orta yaş grubunu geçmediğine işaret etmektedir. Os occipitaie'in çok kaim olması bunun bir erkeğe ait olduğunu telkinlemektedir.

The skull of Maşat No. 7 in norma verticalis. (1/2 natural size.)
Şekil (fig.) 4 - Maşat No. 7 kafatasının yandan görünüşü. (1/2 büyüklükte.)

            Maşat No. 3 : Bu fert küçük parçalara bölünmüş birçok kafatası parçaları ile 31 diş tarafından temsil edilmektedir. Kırık parçalar üzerinde bulunan bütün dikişler tamamen açıktır. Üçüncü molerler de henüz daha inkişaflarını tamamlamamışlardır. Böylece bu kalıntılar 15 - 16 yaşlarında bir ferdi temsil etmektedirler.

            Birinci sağ alt premolerin istisnasiyle, bütün dişler mevcuttur ve umumiyetle pek az aşınmışlardır. Mevcut dişlerin otuzu tecrit edilmiştir ve yalnız bir tanesi bir alt çene parçası içinde durmaktadır. Bu dişlerin ölçüleri Tablo 1'de gösterilmiştir. Ayrıca, mukayese maksadı ile, Harvard Üniversitesi'nde Peabody Müzesi'nde ölçtüğüm küçük ve karışık bir serinin ölçüleri de Tablo 2'de gösterilmiştir. Avrupalı, eski Mısırlı, Amerika yerlisi, zenci ve melanezyalılardan müteşekkil olan bu serinin bazı ölçüleri bundan evvelki etüdlerimde yayımlanmıştı².

TABLO 2
Karışık diş serisinin ölçüleri (Avrupalılar, eski Mısırlılar,
Amerika yerlileri, Zenciler ve Melanezyalılar).²

            ² Parantez içindeki rakamlar ölçülen fert sayısına işaret etmektedir.

            Bu tabloların mukayesesi Maşat dişlerinin ekseriyetinin karışık serinin dişlerinden daha küçük olduklarını göstermektedir. Maşat diş serisinde görülen bir özellik ikinci üst premolerin birinci üst premolerden daha büyük olmasıdır. Mamafih, bu bugünkü insanda görülen tenevvuun sınırları dışında değildir, çünkü bugünkü insanlarda umumiyetle ikinci üst premoler birinci premolerden daha küçük olmakla beraber, bazen aksi vaziyet de mevcuttur. Dişlerin ekserisinin nispeten küçük oluşu burada dişi bir ferdin bahis konusu olduğunu telkinlemektedir.

            Dişlerin morfolojisine gelince, üst kesici dişler, Dr. Hrdlicka'nın³ tarif ettiği, "kürek" şeklindedirler. Birinci üst molerde dört dişçik (çıkıntı) vardır. Bu dişde hypocone iyi teşekkül etmiştir, ikinci üst molerde de iyi teşekkül etmiş dört dişçik bulunmakla beraber, hypocone biraz daha küçüktür. Üçüncü üst molerde ise hypocone mevcut değildir ve yalnız üç dişçik kalmıştır.

            Beş dişçikli olan birinci alt molerde hypoconid ile metaconid arasında nispeten geniş bir temas sathı muhafaza edilmektedir. Yani bu diş el'an atasel Dryopithecus plânının izlerini taşımaktadır. İkinci alt molerde, hypocoaulid'in kaybolması ile, dişçik sayısı dörde inmiştir ve Dryopithecus plânının yerine Dr. Hellman'ın⁴ artı (+) plânı dediği şekil kaim olmuştur. Üçüncü alt molerde de dört dişçikle artı plânını görüyoruz. İkinci ve üçüncü alt molerler Dr. Hellman'ın IV'üncü safhasını temsil etmektedirler. Birinci alt molerin röntgeni (Şekil 1) öz odacığının (chambre pulpaire) büyük olduğunu göstermektedir. Bu mutedil derecede bir taurodontism'i temsil etmektedir.

Şekil (fig.) 1 - Maşat No. 3'ün birinci sol alt molerinin röntgeni. (Tabii büyüklükte.)
The skiagram of the first left lower molar of Maşat No. 3. (Natural size.)

            Maşat No. 4 : Bu fert yalnız bir alt çene gövdesi (corpus mandibulae) tarafından temsil edilmektedir (Şekil 2). Alt çene, her iki tarafta da, üçüncü molerlerin arkasında kırılmıştır. Bu çenede üçüncü molerler çıkmış ve oldukça aşınmıştır. Böylece, bunun kâhil bir ferdi temsil ettiği bellidir. Kuvvetli bir yapıya sahip olan bu alt çene, bunun erkek bir ferde ait olduğuna işaret etmektedir.

            Kaynak yüksekliği ve gövdenin foramen mentale hizasındaki yükseklik ve kalınlığı bugünkü insanlar için normal ölçülerdir. Alt çene gövdesinin yükseklik - kalınlık endisi 40.47 dir, yani yüksekliğine nazaran gövde nispeten incedir. Bu endis Martin'in⁵ bugünkü insanlar için verdiği kıymetlere uymaktadır. Buna karşılık, iki foramen mentale arasındaki mesafe, yani alt çenenin ön genişliği, çok büyüktür.

Şekil (fig.) 2 - Maşat No. 4'ün alt çenesi. (Tabii büyüklükte.)
The Mandible of Maşat No. 4. (Natural size.)

            Morfolojik özelliklere gelince, positive olan menton çok kuvvetli bir çıkıntı teşkil etmektedir, Foramen mentale sağ tarafta tek'tir ve birinci ve ikinci premolerier arasındaki bölmeciğin (septum) hizasında durmaktadır. Sol tarafta ise, birden fazla foramen vardır. Oldukça büyük bir foramen ikinci premolerin diş çukurunun (alveolus) altında durmaktadır. Birinci ve ikinci premolerier arasındaki bölmeciğin altında ikinci ve köpek dişinin altında da üçüncü bir foramen görülmektedir. Bu iki foramen çok küçüktür. Çene dikeni (spina mentalis) orta derecede bir inkişaf göstermektedir. Torus mevcut değildir ve diş kemeri parabolic bir şekil göstermektedir.

            Bu alt çenede yalnız ikinci ve üçüncü sol molerlerle birinci ve üçüncü sağ molerler muhafaza edilmektedir. İkinci sol moler çürümeğe başlamıştır ve birinci sol molerin muhafaza edilen ön kökü ve tacının bir kısmı bu dişin çürüdüğünü göstermektedir. Sağ ikinci moler hayat esnasında kaybedilmiştir. Bütün diğer dişler ölümden sonra düşmüşlerdir. Aşınmış ve minaları kırılmış olduğu için, mevcut dişlerin ölçüleri alınmamıştır. Molerlerin röntgeni öz odacıklarının küçük yani cynodont olduklarını göstermektedir.

TABLO 3
4 numaralı alt çenenin ölçüleri

            Maşat No. 6 : Bu kırık kafatası parçaları ve post-cranial kemikler tarafından temsil edilen yeni doğmuş bir çocuğun iskeletidir.

            Maşat No. 7 : Bu fert bir calva (kafadamı ), kırık bir maxilla (üst çene kemiği), sağ lokmasının istisnasiyle sağlam bir alt çene, sağ tarafa ait kırık bir elmacık kemiği, iki sağlam ve iki kırık boyun omuru (vertebra cervicalis), bir tibia'nın üst epiphyse'i, dört eltarağı (os metacarpale) ve bir el parmak kemiği (phalanx) tarafından temsil edilmektedir.

            Calva'da alın, duvar, kafa ve şakak kemiklerinin büyük bir kısmı muhafaza edilmiştir. Foramen magnum'un sağ yarısı ve sağ kafa lokması da (condylus occipitalis) muhafaza edilmiştir. Kemik Opisthion noktası üzerinden, fakat Basion'un dış tarafından kırılmıştır. Böylece, Basion-bregma yüksekliği sağ kafa lokmasının iç tarafından ölçülmüştür. Kafatası üstündeki toprağın tazyiki altında çarpıklaşmıştır. Bu çarpıklığın ölçülerde bir miktar hataya yol açacağı aşikârdır. Fakat bu gayri muayyenlik daha ziyade yükseklik ölçülerinde görüldüğünden, yalnız bu ölçüler istifham işaretiyle gösterilmişlerdir.

TABLO 4
7 numaralı ferdin ölçüleri : Calva (kafadamı)

            Calva üzerinde bulunan bütün dikişler açıktır. Keza hem üst ve hem de alt çenede üçüncü molerler henüz daha çıkmamıştır ve diş çukurları içinde durmaktadırlar. Tibia'nın üst epiphyse'inin ve mevcut eltarağı kemikleriyle el parmak kemiğinin epiphyse'lerinin açık oluşu, burada çıkması geciken bir üçüncü molerin bahis konusu olmadığını göstermektedir. Eltarağı ve el parmak kemiklerinin epiphyse'lerinin 20 yaşına kadar ve tibia'nın üst epiphyse'inin de 19 ve 24 yaşları arasında kapanması gerekir. Böylece, bu ferdin yaşını 15 - 16 olarak tayin ediyoruz. Genç bir ferde ait bir iskeletin cinsiyetinin tayininin, bilhassa pelvis mevcut olmadığı zaman, güç bir iş olduğunu biliyoruz. Fakat calva'nın bazı morfolojik özellikleri bunun erkek olduğunu telkinlemektedir.

            Bu calva'nın ölçüleri Tablo 4'de gösterilmiştir. Orta uzunlukta ve dar olan bu calva dolichokran ve daha  doğrusu   hyperdolichokrandır. Basion-bregma yüksekliği orta  derecededir. Yükseklik (Basion-bregma) - uzunluk endisi orthokrandır, yani orta gruptadır. Buna karşılık, yükseklik - genişlik endisi akrokrandır, yani çok yüksektir. Fakat bu nisbî yükseklik daha ziyade kafanın darlığından ileri gelmektedir. Kulak deliği (porion-bregma) yüksekliği - uzunluk endisi, çarpıklık yüzünden, sağ ve sol tarafta farklıdır. Bu endis sağ tarafta hypsikraa ve sol tarafta da orthokran'dır. Buna karşılık, kulak deliği yüksekliği - genişlik endisi her iki tarafta da, çok farklı olmakla beraber, akrokrandır. İki tarafın yükseklik - uzunluk endislerindeki gayri muayyenlik meydandadır. Mamafih, bu kafayı yükseklik - uzunluk endislerinde orthokran ve yükseklik - genişlik endislerinde de akrokran addedebiliriz. Mutlak minimum alın genişliği biraz dardır. Fakat minimum alın genişliğini maksimum kafa genişliğinin yüzdesi olarak ifade   eden alın endisi (fronto-parietal endis) eurymetoptur, yani çok geniştir. Bu alnın genişliğinden ziyade kafanın darlığından ileri gelmektedir.

            Kafa norma verticalis'de ovoid bir biçim göstermektedir  (Şekil 3). Sutura coronalis, sutura sagittalis ve sutura lambdoidea nispeten basit bir yapı göstermektedirler. Glabella ve kaş kavisleri (arcus superciliaris) nispeten zaiftir . Alın orta yüksekliktedir ve orta derecede bir meyil gösterir. Alın dikişinin (sutura metopica) hiç bir izi kalmamıştır ve bunun yerinde orta derecede inkişaf etmiş bir ibik (crête) mevcuttur.

Şekil (fig.) 3 - Maşat No. 7 kafatasının yukarıdan görünüşü. (1/2 büyüklükte.)
The skull of Maşat No. 7 in norma verticalis. (1/2 natural size.)

            Alın tümsekleri (tubera frontalia) çok kuvvetlidir ve postorbital daralma çok barizdir. Parietal bölgede sajital crête mevcut değildir. Duvar çıkıntı veya tümsekleri (tubera parietalia) nispeten küçüktür. Şakak bölgesinde supramastoid crête orta ve memesi çıkıntı da (processus mastoideus) ortanın altında bir inkişaf göstermektedirler. Occipital bölgenin norma lateralis'de inhinası çok fazladır (Şekil 4). Bundan başka, oldukça geniş bir lambdoid düzlük de mevcuttur.

            Elmacık kemiği (os zygomaticum) nispeten küçüktür. Üst çene kemiğine (maxilla) gelince, bunun sol tarafında bir sutura infraorbitalis'in mevcudiyetini kaydediyoruz. Biraz silik bir halde bulunan bu dikiş gözçukuraltı deliğinden (foramen infraorbitale) göz çukurunun alt kenarına uzanmakta ve bu kenarı aşmaktadır. Göz çukurunun döşemesi kırık olmakla beraber, bu dikişin burada da devam etmiş olması muhtemeldir. Maxilla'nın sağ tarafında bu kısım kırık olduğundan, dikişin bu tarafta da mevcut olup olmadığı tespit edilememiştir. Köpek çukuru (fossa canina) her iki tarafta da derindir. Apertura pyriformis'in nispeten dar oluşu burun eodisinin leptorrhin olduğuna işaret etmektedir. Apertura pyriformis'in alt kenarı keskin değildir. Spina nasalis anterior (ön burun dikeni) kırılmıştır.

            Diş kemerinin ölçüleri Tablo 5'de gösterilmiştir. Diş kemerinin genişliğini uzunluğun yüzdesi olarak ifade eden endis brachyuranic'dir. Fakat üst çenenin inkişafı henüz daha tamamlanmamıştır. Diş kemerinin şekli parabolic'dir (Şekil 5).

Şekil (fig.) 5 - Maşat No. 7'nin damağı. (Tabii büyüklükte.)
The palate of Maşat No. 7. (Natural size.)

            Alt çene ölçüleri Tablo 6'da gösterilmiştir. Alt çene ölçüleri arasında görülen en önemli özellik çene çentiğinin (incisura mandibulae) derinliğinin (6,5 milimetre) çok az oluşudur. Bunun derinliği hattâ mukayese için kullanılan bir Bakır Çağı çoğunun (Kusura V. S. W. C. 94) çene çentiğinin derinliğinden bile daha azdır. Maşat çenesinin çene çentiğinin mutlak derinlik ölçüsü ve derinlik endisi Martin'in⁶ bugünkü insanlar için verdiği rakamların çok dunundadır. Bu karakter bazı iptidaî insanlarda görülen hali hatırlatmaktadır.

TABLO 6
7 numaralı ferdin ölçüleri : Alt çene

            Alt çenenin morfolojik özelliklerine gelince, menton nispeten az bir çıkıntı teşkil etmektedir. Fakat bu menton'un zaif oluşundan ziyade bariz bir alveolaire prognatizmanın bulunmasından ileri gelmektedir. Her iki tarafta da tek olan foramen mentale, sağ tarafta ikinci premolerin altında ve sol tarafta da birinci ve ikinci premolerlerin diş çukurları arasındaki bölmeciğin hizasında durmaktadır. Çene kolunun dış yüzünde, çiğneme kasının (çiğneme adalesi - musculus masseter) bağlandığı yer oldukça derindir. Çene kolunun iç yüzünde, iç kanat kasının (musculus pterygoideus internus) bağlandığı yerde oldukça kabadır. Çene kaynağının iç yüzünde, iki karınlı kasın (musculus digastricus biventer) bağlandığı yerler de iyi tasrih edilmiştir. Çene açısı hafifçe dışarıya doğru kıvrılmıştır.

            Üst ve alt çenede el'an 15 diş muhafaza edilmektedir. Mevcut dişler şunlardır : Birinci sağ üst kesici, sağ üst köpek dişi, birinci ve ikinci sağ üst premolerler, birinci ve ikinci sağ ve sol üst molerler, sağ alt köpek dişi, sağ ve sol birinci alt premolerler, birinci ve ikinci sağ ve sol alt molerler. Mevcut olmayan dişlerin hepsi ölümden sonra düşmüşlerdir. Mevcut dişlerin ölçüleri Tablo 7'de gösterilmiştir.

TABLO 7
Maşat No. 7 dişlerinin ölçüleri

            Bu tablonun Tablo 2 ile mukayesesi mevcut Maşat dişlerinin karışık serinin bunlara tekabül eden bütün dişlerinden daha büyük olduklarını göstermektedir. Keza Maşat No. 7 dişlerinin ekserisi Maşat No. 3'ünkilerden (Tablo 1) daha büyüktür. Yalnız birinci üst premolerler müsavidir ve ikinci üst premoler biraz daha küçüktür. Dişlerin ekserisinin daha büyük oluşu, bu kalıntıların bir erkeği temsil ettikleri hakkındaki fikrimizi desteklemektedir.

TABLO 1
Maşat No. 3 dişlerinin ölçüleri¹

            ¹ Dişleri ilgilendiren bütün tablolarda uzunluk mesio-distal çapın ve genişlik de bucco-lingual çapın müteradifi olarak kullanılmaktadır. Yükseklik taçın dış yüzü üzerinde ölçülmüştür. Taç endisi genişliği uzunluğun yüzdesi olarak ifade eden endistir (Genişlik x 100/Uzunluk). Genişliği uzunlukla çarpmak suretiyle elde edilen kuvvet endisi taç büyüklüğünün bir ölçüsü olarak kullanılmaktadır.

            Dişlerin morfolojik özelliklerine gelince, birinci üst kesici diş kürek şeklindedir. Birinci üst molerde hypocone iyi teşekkül etmiştir ve dört dişçik vardır. Buna karşılık, ikinci üst molerde hypocone dumura uğramış ve protocone ile kaynaşmıştır. Böylece, ikinci üst molerde yalnız üç dişçik kalmıştır. Hypocone'un kaybolması olayı sol tarafta sağ taraftan daha ileri gitmiştir. Sağ üçüncü moler kırılmış ve kaybolmuştur. Fakat henüz daha diş çukuru içinde durmakta olan üçüncü sol molerin sathı görülebilmektedir. Bunda hypocone tamamen kaybolmuştur ve yalnız üç dişçik vardır.

            Beş dişçikli olan birinci alt molerde artı plânını görüyoruz, Bu diş Dr. Hellman'ın⁷ üçüncü safhasını temsil etmektedir. İkinci alt molerde, hypoconulid'in kaybolmasiyle, yalnız dört dişçik kalmıştır. Artı plânı gösteren bu diş Dr. Hellman'ın IV'üncü safhasını temsil etmektedir. Alt molerlerin röntgeni öz odacığının küçük yâni cynodont olduğunu göstermektedir.

            Heyeti umumiyesi itibariyle, Maşat No. 7'nin dişlerinin, daha büyük olmalarına rağmen, Maşat No. 3'ün dişlerinden daha mütekâmil bir morfoloji gösterdiklerini kaydediyoruz.

Şekil (fig.) 6 - Maşat No. 7'nin alt çenesi. (Tabii büyüklükte.)
The Mandible of Maşat No. 7. (Natural size.)

            Kırık parçalardan müteşekkil olan böyle bir serinin incelenmesinden büyük sonuçların çıkarılamayacağı meydanda olmakla beraber, bir iki noktaya kısaca temas edebiliriz. Bundan evvelki bir etüdümde⁸ Anadolu'nun Kalkolitik ve Bakır Çağı sekenesinin ekseriyetinin dolichokran olduğunu göstermiştim. Restore edilebilen bir Maşat kafası bu hususta Anadolu'nun diğer Bakır Çağı sakinlerinden ayrılmamaktadır. Mamafih, bahis konusu olan ferdin (No. 7) genç ve inkişafını tamamlamamış olması bunun Anadolu'nun Bakır Çağı sakinleri arasında mevcut olan iki dolichokran tipten, yani Akdeniz ve Eurafrican tiplerinden, hangisine ait olduğu hususunun kesin olarak tâyinini güçleştirmektedir.

            Bu etütde müşahede edilen diğer bir nokta da mevcut kalıntıların çoğunluğunun yirmi yaşından küçük olmasıdır. Yalnız iki fert yirmi yaşını geçmişlerdir, fakat bunların orta yaş grubunu geçtiklerini gösteren hiçbir delil yoktur. Bunu burada sadece bir müşahede olarak kaydediyoruz. Mamafih Anadolu'nun Kalkolitik, Bakır, Eti ve Frik Devirleri'ne ait iskelet kalıntılarının hayat süreleri üzerinde yaptığım bir araştırma, bunların büyük bir çoğunluğunun genç ve orta yaşlı insanları temsil ettiklerini ve bunların nispeten erken ölmüş olduklarını göstermiştir. Bu konuyu ilgilendiren etraflı bir etüd yakında yayımlanacaktır.

TABLO 5
7 numaralı ferdin ölçüleri : Alt çene

STUDY OF THE SKULLS FROM MAŞAT HÖYÜK,
EXCAVATED UNDER THE AUSPICES OF THE
TURKISH HISTORICAL SOCIETY

MUZAFFER SÜLEYMAN ŞENYÜREK, M. A., Ph. D.
Assistant Professor of Anthropology, University of Ankara

            Maşat Höyük (mound), near the village of Maşat in the district of Zile in the province of Tokat, was excavated in the summer of 1945 by a party under Dr. Ekrem Akurgal, assistant professor of archaeology in this university, and including Drs. Nimet and Tahsin Özgüç¹.

            ¹ The report of the excavators will be published later on.

            This höyük contains occupation levels belonging to the Chalcolithic, Copper, Hittite and Phrygian periods. In the copper age level 7 skeletal remains have been unearthed, five of which have been brought to the writer for study. The excavators state that they have not brought back two badly broken and crushed children's skeletons (Nos. l and 5).

            The five skeletal remains studied consist mainly of cranial fragments and, with the exception of individual No. 6, there are only a few post-cranial bones with them. However, according to the excavators the post-cranial skeletons of these individuals are present, but they have not been brought back as they are much broken and crushed. I am mentioning this merely to show that here we are not dealing with partial burials.

            Of these skeletal remains, preserved in the department of Anthropology of the University of Ankara, only one skull (No. 7) has been restored. The others are very fragmentary end are represented by bone fragments and semetimes even by a broken lower jaw. Now we can study these remains according to the numbers given to them by the archaeologists.

            Maşat No. 2 : This individual is represented by a fragment of the squama occipitalis, a rib fragment, a cervical vertebra and two metacarpal bones.

            Regarding the morphological features, the chin is positive and projects very strongly. On the right side, the foramen mentale is single and is situated underneath the interalveolar septum of the first and second premolars. On the left side, there are more than one foramina. A considerably large foramen is found beneath the alveolus of the second premolar. There is another foramen underneath the interalveolar septum of the first and second premolars and a third below the canine tooth. These latter two foramina are very small. The genial tubercles show a moderate degree of development. There is no mandibular torus and the dental arcade shows a parabolle shape.

            In this lower jaw, only the left second and left third and the right first and the right third molars are preserved. Caries has started in the second left molar and the preserved mesial root and a part of the crown of the first left molar shows that this tooth also was carious. The second right molar was lost during life. All the other teeth have fallen off after death. As the teeth are worn and their enamel chipped off, no measurements have been taken on them. The skiagram of the molars shows that the pulp cavity is small or cynodont.

            Maşat No. 6 : This is the skeleton of a new-born baby, represented by broken cranial fragments and by a number of post-cranial bones.

            Maşat No. 7 : This individual is represented by a calva, a broken maxilla, with the exception of the right condyle, a well preserved mandible, a broken right zygomatic bone, two complete and two broken cervical vertebrae, the upper epiphysis of a tibia, four metacarpal bones and a hand phalanx.

            In the calva greater part of the frontal, parietal, occipital and temporal bones are preserved. The right half of the foramen megnum and the right condyle also are preserved. The fracture passes through the Opisthion but lateral to Basion. So the basion - bregma height has been measured from the inside of the right condyle. The skull has been deformed under the pressure of the overlying earth. It is evident that this deformation will give rise to a certain amount of error in the measurements. But as this uncertainty is more evident in the height measurements, only these have been shown by interrogation marks.

            DİPNOTLAR :

            ¹ Hafirlerin raporu ileride yayımlanacaktır.
            ² Şenyürek, M. S. : Fossil man in Tangier. Papers of the Peabody museum of American archaeology and ethnology, Harvard University, XVI, No. 3, 1940 ; Şenyürek, M. S. : The dentition of Plesianthropus and Paranthropus. Annals of the Transvaal museum, XX, Part 3, 1941.
            ³ Hrdlicka, A. : Shovel-ahaped teeth. American Journal of Physical Anthropology, 3,  1920.
            ⁴ Hellman, M. : Racial characters in human dentition. Proceedings of the American  Philosophical Society, 68, No. 2, 1928.
            ⁵ Martin. R. : Lehrbuch der Anthropologie. 2. s. 979, 1928.
            ⁶ Martin : Lebrbuch der Anthropologie, 2, s. 982.
            ⁷ Hellman, M. : Racial characters in human dentition.
            ⁸ Şenyürek, M. S. - Anadolu Bakır Çağı ve Eti sekenesinin kraniyolojik tetkiki. A craniological study of the Copper age and Hittite populations of Anatolia. Belleten No. 19,  1941.