ipekyolu

İPEK YOLU
VE ÜNYE

Özet Makale : Yaşar ARGAN
(Öğretmen - Ünye Belediyesi Bşk. Danışmanı - Gazeteci - Yazar)

İPEK YOLU VE ÜNYE
ADLI ESERDEN SADELEŞTİRİLEREK ALINMIŞTIR.
(Ünye Kent Araştırmaları Serisi : 1 - İst/2004, 192 Sh.)

Ünye şâirler tarafından Karadeniz'in incisi, bazı yazarlar ve seyyahlar tarafından da Karadeniz'in Boğaziçi Kenti olarak vasıflandırılmıştır. 2003 Temmuz'unda Ünye'ye gelen Sabah Gazetesi yazarı Mansur Forutan Ünye hakkında yazısında "İnsan bin defa Bodrum'a, Kaş'a, Kalkan'a gider de buraya neden gelmez, anlamak çok güç. Dedikleri gibi Karadeniz'in İncisi, Ünye." diye belirtmektedir. Aynı gazetenin yazarlarından Yavuz Donat ise "Karadeniz'de Bir Cennet" başlığı ile başlayan yazısını şu cümlelerle bitirmektedir. "Ünye, öylesine güzel ki... Bir gören, mutlaka bir defa daha görmek ister."

Anadolu ve çevresindeki tarihî yollar ile bu yollar üzerinde kurulan yerleşim merkezleri, tarihî süreç içinde kültür ve medeniyete beşiklik eden yerler olmuşlardır. Eski dönemlerden günümüze kadar kullanılan önemli ticarî ve askerî yollar ile bunlara bağlanan tâlî yollar; geçit yerleri ve bunlar üzerinde teşekkül eden önemli şehirler, limanlar, limanları birbirine bağlayan deniz hatları ve bunların ticarî münasebetleri gibi konular üzerinde bugüne kadar gerçek manâda çalışmaların yapıldığını söylemek çok güçtür.

Tarihi çok eski çağlara değin dayanan ve tarihte kullanılan en eski askerî stratejik ve ticaret yolu olma özelliği taşıyan Ünye - Niksar - Sivas karayolu veya daha geniş bir ifade ile Orta Karadeniz'i İç Anadolu'ya bağlayan yola sahip olan Ünye, bu yolu devamlı kullanmasına karşılık, bu yolun mevcut hali ihtiyaca cevap vermekte yetersiz kalmaktadır.

Tarihte birçok millete mal olmuş yollar vardır. Kürk yolu, Kral yolu, Baharat yolu, İpek yolu bu yollardan bazılarıdır. Birçok milletin, bölgenin, iklimin, ülkenin toprağı üzerinden geçen İpek yolu, İlkçağ ve Ortaçağ'da Çin ile Ortadoğu ve Batı ülkeleri arasında kullanılan ana ticaret yoludur. Yola bu ad, Alman coğrafyacısı Ferdinand Von Richthofen tarafından Çin'le Ortadoğu arasında yapılan ticaretin ana metaını ipek teşkil ettiği için verilmiştir.

İpek yolunun ana güzergâhı Çin'i Orta Asya ve İran üzerinden Mezopotamya'ya, oradan da Akdeniz kıyısındaki Antakya ve Sur limanlarına bağlayan kara yoludur.

Kentin tarihi M.Ö. XV'li yıllara kadar uzanmaktadır. Ünye kentinde ciddî olarak arkeolojik çalışmalar yapılmadığından Ünye'nin eskiçağ tarihindeki sis perdesi daha aralanamamıştır. Bugün Ünye'nin de dahil olduğu Ordu, Amasya ve Tokat bölgesinin yüzey araştırmaları Prof. Dr. Mehmet Özsait tarafından yapılmaktadır. Ünye Yerel Tarih Grubu da Ünye'nin yosunlar, çimenler altında saklı kalan ve toprak enkazının altında kurtarılmayı bekleyen değerlerini gün yüzüne çıkarmayı bunu kurulacak bir müzede teşhir etmek için çalışmalarını sürdürmektedir.

Anadolu'nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Ünye, üzerinde bulunan yolları tarih boyunca çok iyi korumuştur. Yolların ve yolcuların güvenliği yanında barınmaları, iaşeleri de düşünülmüş, bu da kentin ticarî olarak büyük bir mesafe almasına sebep olmuştur. Ayrıca sahil kenti olması ve Karadeniz'in güney sahillerinin tam ortasında bulunması, deniz ulaşımını da iyi bir noktaya getirmesini sağlamasına sebep olmuştur. Böylece tersane, liman ve iskele üçlüsünü oluşturan ender şehirlerden biri haline gelmiştir.

Uzunluğu Niksar'a kadar 100 km üzerinde olup, stabilize kaplamalıdır. Yol, 40 m genişliğinde kamulaştırılmış olup, istimlâk bedellerinin tamamı hak sahiplerine ödenmiştir. Mevcut yol 1975 yılı trafik seyri göz önüne alınarak düşünülmüş, 10 m plâtformunda (8 m'si stabilize, 2 m'si banket olarak) trafiğe açılmıştır. Ayrıca yol, araçların 50 - 70 km hızına göre tasarlanmıştır.

Ancak gerek araçların tonajlarının artması, gerek trafik seyrinin yoğunlaşması, gerekse araçların hız sınırlarının yükselmesi, yolun yetersiz kalmasında etken olmaktadır. Ünye - Niksar yolunun şu an için araç seyri yıl ortalamalarına göre günlük 1.017 adet otomobil, 29 otobüs, 310 kamyon, 5 adet TIR şeklinde resmî olarak belirlenmiştir. Yolun kapasite artımı için yapılacak iş, yatay ve düşey standardının yükseltilmesidir.

Bölgenin ve özellikle güzergâhtaki yerleşim birimlerinin ekonomilerinde doğrudan etken olan bu yolun genişletilmesi ve standardının yükseltilmesi ile bölgemize daha çok ekonomik getiri sağlayacağı, turizm şehri olan Ünye ve çevresine iç ve dış turist akımını hızlandırarak ve bunun yanında turizm operatörlerinin de bu hattı turizm sahalarının içine almasına sebep olacaktır.

II. Pharnakes, M.Ö. 47'de Sezar'ın karısının adı verilen Zela şehrinde (bugünkü Zile)
yapılan bir savaşta Zile, Julius Caesar tarafından yenilgiye uğratıldı
ve Zile Kalesi içerisindeki dikili taşa şu önemli sözler kazıldı.
"Veni, Vidi, Vici - Geldim, Gördüm, Yendim".

Ünye'nin Turhal üzerinden demiryolu ile İç Anadolu'ya bağlanmasının getirisi fazla olacaktır. Cevizdere Vâdisi izlenerek, Pursak'tan tünelle Tifi Irmağı kenarına ve Meyvalı'ya, oradan da Ceyhanlı - Erbaa üzerinden Turhal'a döşenecek demiryolu ile Turhal ve çevresinin tuğla, kiremit, sebze ve meyve gibi ihraç ürünleri Ünye limanına taşınabilir. Bu proje gerçekleştirildiği takdirde, hem Ünye'nin hem de güzergâh üzerindeki diğer yerleşim birimlerinin kalkınmasına önemli katkılar sağlayacaktır.

İlhanlı Hükümdarları Karadeniz'de hükümran oldukları yıllarda Samsun, Sinop ve Ünye'de kendi adlarına para bastırmışlardır. İlhanlı Hükümdarları'ndan biri olan Muhammed Han'ın Hicri 738 yılında Ünye'de kendi adına para bastırması Ünye'nin o tarihlerde çok önemli şehirlerden biri olduğunu göstermesi açısından önemlidir.

Osmanlılar döneminde genelde Trabzon Vilâyeti Canik Sancağı'na bağlı kalan Ünye 1864 tarihinde Sancak olmuş ve bu özelliğini 4 yıl kadar devam ettirmiştir. Ünye 1920 yılında Samsun'dan alınıp, yeni teşkilâtlandırılan Ordu iline bağlanmıştır. Bugün Ordu ilinin en büyük ve en güçlü ilçesi olan Ünye, yapmış olduğu çalışmalar ve dev atılımlarla gözleri doldurmakta ve Karadeniz'in incisi ve yükselen bir turizm, ticaret, san'at ve kültür kenti olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir.

Ünye, "Karadeniz Devlet Sahil Yolu" ve "Ünye - Akkuş - Niksar - Tokat - Sivas Devlet Karayolu (D - 850)"nin kesişim noktası üzerinde yer almaktadır. Sahil yolu ile İç Anadolu'ya açılan yolun çizgilerini birleştirirsek karşımıza "T" harfi çıkmaktadır. Ünye ise bu harfin tam ortasında yer almaktadır.

Kara yolu ulaşımı açısından böyle stratejik bir noktada bulunan Ünye, deniz bağlantısı ile konumunu daha da güçlendirmiş ve böylece bu yollar daha da önem kazanmış, kentin etrafındaki diğer şehirlere göre siyasî, sosyal, iktisadî ve kültürel olarak daha hızlı gelişme göstermesini sağlamıştır.

İç Anadolu ile Karadeniz sahil kesimi arasında önemli bir geçit yeri olan Ünye - Tokat hattı, eski çağlardan beri ticarî ve askerî yolların kavşak noktasını oluşturmaktaydı. Ünye ile Tokat'ı dolayısıyla Orta Karadeniz sahillerini İç Anadolu'ya bağlayan en mühim geçit yollarından birisi Ünye - Niksar yolu idi. Bu yol Niksar (Neokaesareia) üzerinden Canik (Paryadres) Dağları'nı aşarak Ünye'ye (Oinoe) açılır. Bu yol mil taşları ve Niksar yakınında bulunan yol kalıntıları ile de kanıtlanmaktadır.

Türkmenler 1347 yılında Ünye ve çevresini, Niksar'a ulaşan dağ yolu ile beraber ele geçirmeyi başardılar. Kaşkalar, Hititliler, İskitler, Kimmerler, Persler, Pontuslular, Roma, Bizans, Selçuklular, Komnenoslar, Danişmendliler, Anadolu Selçukluları, Hacı Emiroğulları, Taceddinoğulları ve Osmanlılar tarafından bu yol askerî, siyasî, ekonomik olarak kullanılmış ve halen daha da kullanılmaya devam etmektedir. Ünye - Niksar'dan geçen bu yol İpek yolu'nun bir parçasını oluşturmaktadır.

Ünye - Niksar yolu Fenikeliler, Etiler, Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılar'dan günümüze kadar gelmiştir. Ünye - Niksar - Tokat ve Sivas yolu Çin'e kadar ulaşan Karadeniz'in en eski "İpek kervan yolu"dur. Fatih Sultan Mehmet Karadeniz Rum Pontus İmparatorluğu'nu 1460 - 1461 yıllarında zapt ederek Ünye - Niksar kervan yolu sayesinde Ünye'yi çok az zamanda hakimiyeti altına almıştır.

Ünye'nin Sancak olduğu tarihlerde (1864 - 1868) yapılan en büyük organizasyon, en büyük çalışma ve en büyük icraat, Ünye - Niksar yolunun tesviye edilip, genişletilmesi olmuştur. Tarihin ilk devirlerinden itibaren, Hitit - Kaşka mücadelesinin yaşandığı yıllardan beri kullanılan yol, Tokat - Niksar hattının Karadeniz'e açılan en kısa yolu olmasından dolayı çok büyük önemi haizdi.

O tarihlerde Ünye Sancağı'na bağlı olan Niksar, Erbaa, Fatsa, Bolaman ve Karaguş kazaları bu yolun açılması yolunda tarihte ender rastlanacak büyük bir fedakârlık örneği göstermişlerdir. Bu yolun tesviye edilmesi ile Ünye - Niksar - Erbaa hattı ticaret kervanlarına açılarak uzak ve zahmetli gidilen Samsun limanına artık gidilmeyerek, daha yakın mesafede olan Ünye limanına ve o tarihlerde çok hareketli olan Ünye çarşısına daha kolay ulaşabilme imkânını elde edebileceklerdi.

Ayrıca bu yol sayesinde dağlarda bulunan haydut ve asker kaçakları yakalanacak ve asayiş temin edilmiş olacak ve böylece halkın huzur ve güvenliği sağlanmış olacaktı. Ünye - Niksar yolunun yeniden yapılması ile Ünye iskelesinin önemi daha da artacak ve sancak merkezi ile bağlı kazalar arasında iletişim daha rahat sağlanmış olacaktı.

Bunun için bu yolun yapılması Ünye Sancağı için büyük öneme sahipti. Yola ilk kazma 1 Ağustos 1864 tarihinde Ünye'nin başlangıcında Kapaklıpınar mevkiinde vurulacak ve bu büyük olayı izlemek için Ünye Sancağı idare heyeti, âlimler, meşayih, gayrimüslim din adamları, mektep çocukları ve tüm Ünye halkı katılacaktır.

Kabataş'ta Bir Yol Çalışması

Eskiden Yol Çalışmaları Böyle Yapılmaktaydı

Ünye - Niksar yolu 1,5 ay gibi kısa süre, 15 Eylül tarihlerinde tamamen sona ermiş ve yol üzerinde de ilk zahire arabaları da 22 Eylül tarihinde Niksar'dan yola çıkmış ve yolun ilk açılışında olduğu gibi zahire arabalarına "Pirinç" mevkiinde muhteşem bir karşılama töreni yapılmıştır.

Yolun açılmasından ve zahire arabalarının gelmeye başlamasıyla Ünye limanı da önem kazanmaya başlamıştır. Bunun için limanın tamir edilmesi ve Osmanlı vapurlarının ve yabancı yük ve yolcu gemilerinin Ünye limanına uğramaları için Müfettiş Paşa nezdinde girişimlerde bulunulmuştur.

Osmanlı yol nizamnamesine göre yolun geçtiği bölgedeki halk orada ücretsiz belli bir müddet çalışma zorunluluğu vardı. Aynı nizamnameye göre bundan 60 yaş üzerindekiler muaf tutulmuştu. 1864 yılında Ünye - Niksar yolunun açılması esnasında Erbaa, Niksar, Bolaman, Karakuş ve Ünye halkına yolda çalışacakları kısım dağıtılmış ve 60 yaş üzeri yaşlılar bile bu çalışmalara katılarak günde 16.500 kişi yolda çalışarak 1,5 ay içinde yol tamamlanmış ve ilk arabalar da Niksar ve Erbaa'dan Ünye'ye hareket etmiştir.

Türkiye'de de, 1929'da karayolu yapımı çalışmalarına girişilirken, kural olarak 18 - 60 yaşları arasındaki her Türk erkeği de bedenen çalışmak veya kanunun gösterdiği yol parasını ödemek şeklinde bir yol mükellefiyetine bağlandı (1952'de 5889 Sayılı Kanun'la bu mükellefiyet kaldırıldı).

Mustafa Özkan (52 G 025), Halit Berkay ve Ali Duman (06 FL 959)

Ünye'nin Konakları Önünde Arabalarıyla

Ulaşım için başlangıç ve bitiş yeri meydan olmuştur. Meydan farklı hayatlara açılan yolların kesiştiği yerdir; buradan yola çıkılır, burada yolculuk sona erer. Ünye'de ilk ulaşım araçları meydandan kalkmaktaydı. Çınarın hemen dibinden; zira meydanda herkese yetecek kadar yer vardı. O zaman arabalar ilkel ve kullanması zordu.

Cumhuriyet Meydanı, Belediye Bahçesi ve Surlar

Eskiden Nakil Araçlarının Kalkış Durağı

Ünye, ülkemizin ve Karadeniz bölgesinin en önemli kentlerindendir. Ünye'ye önce Ünyeliler sahip çıkmalıdır. Doğup büyüdüğü kente sahip çıkmak ve korumak vatan sevgisinden başka bir şey değildir. Ünye'ye yapılacak bu hizmetler Ünye'nin büyümesine, daha geniş bir ifade ile ülkemizin büyümesinin de aslında habercisidir.

Cumhuriyet Meydanı - Mobilgas Benzin İstasyonu

Hasan Kelkitoğlu ve Cengiz Sürgit

Ünye Makaleleri Sayfasına

Dönmek İçin TIKLAYINIZ