Araştırma : Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI
İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Türkçe Bölümü Öğretim Üyesi
(Türk Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları, S. 335, Ankara, 1999'da yayımlandı.)

(mehmet.yardimci@deu.edu.tr)

ZİLE'DE
HIDRELLEZ GELENEĞİ

            Zile'de Hıdrellez, karada yaşayan Hızır ile suda yaşayan İlyas'ın 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece ortaya çıkıp su kenarında bir gül dalının dibinde buluştuklarına, birbirlerine kavuştuklarına, hasret giderdiklerine inanılarak coşku ile kutlanır.

    Bu gün uğurlu, bereketli ve mübarek bir gün olarak kabul edilir.

    Çeşitli kaynaklarda : "Çiçeklerden örülmüş hırkalı, kırmızılı pabuçlu ve ak sakallı Hızır ile, keçi derisinden uzun gömlekli, uzun değnekli ve uzun boylu İlyas'ın buluşma gecesidir."[1], "Hızır'ın kelime manâsı yeşildir. Tabiatın yeşerdiği her tarafa yeşilliğin hâkim olduğu günlere de Rız-ı Hızır yani Hızır Günleri adı verilir."[2], "Hızır ve İlyas Peygamberler'in her yıl buluştuklarına inanılan 6 Mayıs günü"[3] olarak belirtilen Hıdrellez hazırlıkları özellikle kadınlar arasında günler önceden başlar.

    Karada yaşayan Hızır Aleyhisselâm'ın evlere de uğradığına inanıldığından genel bir temizlik yapılır. Bahçeler temizlenir. Özellikle bahçede bulunan gül fidanının kuru dalları budanır. Vücut temizliğine çok önem verilir. 4 Mayıs günü hamama gidilir.

    Hıdrellez günü yenmesi için keteler, çörekler, simitler, börekler, soğan kabuğu konmuş suda haşlatılarak boyanmış yumurtalar, patates haşlamaları ve taze peynirler hazırlanır.

    Zile'de Hıdrellez günü özellikle Hıdırlık denilen mevkie, Esvap Çayı denilen çayırlık alana, Gezir mevkiine, Hüseyin Gazi'ye, Aslan Dede'ye, Meydanlık, Çakırkaya ve Emirören'e gidilir ya da bir evin bahçesinde komşu kadınlarla toplaşılıp, eğlence tertip edilir.

Hıdrellez'de Kozağaç Piknik Alanı

    Zile'de 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece evlere uğradığına inanılan Hızır Aleyhisselâm'ın gelebileceği düşüncesi ile evlerin kapısı kilitlenmez, yağ küleğinin kapağı açık bırakılır ve o gün pişen yemeklere kapak kapanmaz.

    Kepir Pınarı, Celep Pınarı, Çukur Pınarı, Kör Hüseyin Pınarı gibi suyu kaynaktan gelen önemli çeşmelerin başında oturulup dilek dilenir. Pınar başında sabaha kadar oturulur, Hızır - İlyas menkıbeleri anlatılır. En fazla anlatılan menkıbeler Dede Korkut Hikayeleri'nde geçen, babasının oku ile yaralanan Boğaç Han'ın iyileşmesi için Hızır İlyas'ın yarayı sıvazlayıp ilâç tavsiye ederek yardım edişi[4], Ayasofya'nın çatlayan tavanının tamiri için Hızır'ın yardımı ile keşişlerin Mekke'ye giderek Hazreti Peygamber'in tükürüğünü alıp, Ayasofya'nın kubbesinin bu tükürükle tamir olduğu menkıbesi, Hızır'ın Ayasofya'da mabedin yönünü çevirip câmi haline getirilmesine vesile oluşu menkıbesi, Zile'de bazı üzüm bağlarında çok üzüm olması nedeniyle Hızır Bağı adı ile anılan bağlar hakkında anlatılan menkıbelerdir.

    Sabaha kadar uyunmayan bu gecede ateş yakılır. Evlerde atılması gereken eski üzüm sepetleri, eski hasırlar bu ateşte yakılmak için yıl boyu biriktirilir. O gece bütün kötülüklerin ve uğursuzlukların gideceğine inanılarak yakılır. Sabaha kadar söndürülmeyen bu ateşin üzerinden atlanır.

    Yedi pınardan getirilen su birbiri ile karıştırılıp, bahtı açılsın diye genç kızlara içirilir. Artan su kalaylı bir tasa konur. Tasın içine komşu kadınlardan toplanan firkete, küpe, yüzük, cımbız, küçük makas gibi özel eşyalar doldurulur ve bir miktar da gül yaprağı konarak bahçede bir gül fidanının dibine gömülür. 6 Mayıs günü kabın içine konmak üzere özel eşya verip, mantuvar oyunu denilen uygulamaya iştirak eden kadınlar tasın gömülü olduğu bahçede toplanırlar.

1978 Yılı Zile'de MANTUVAR (Mani Yarışması) Etkinliklerinden İki Enstantane.
  
http://www.zilesitesi.com/hsvideolar.asp http://video.google.com/videoplay?docid=-4330944635930025269
alternatif link : http://www.dailymotion.com/zilesitesi/video/x6cxe2_zile-1978-kiraz-festivali_lifestyle
Kamera : Hulusi SEREZLİ - Zile 1978

    Semaver yakar, yumurta, börek, çörek yerler ve halka olup orta yere 7 - 8 yaşlarında bir kız çocuğu oturtup, taşın üzerine bir tülbent örterek tasın içinden niyet çektirirler.

Bu niyet çekme işi şöyle gerçekleşir :

Önce bir kadın,

biçiminde bir mani söyler. Mani bitince çocuk elindeki aynaya bakarak tasın içinden bir eşya çıkarır. Söylenen mani o eşyanın sahibi olan kadının niyetine çıkmış olur.

    Zile'de 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece zengin olmak isteyen para kesesini, cüzdanını gül dibine gömüp sabahleyin erkenden alır. Ev, araba sahibi olmak isteyen gül fidanının dibine ev ya da araba şekli çizer.

    Evlerinde bolluk ve bereket olmasını isteyen kadınlar 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gecenin sabahı bahçelerinden topladıkları çiğlerle hamur yoğurup, yoğurt mayalarlar. Karınca yuvasından getirdikleri toprağı evin eşiğinin altına koyarlar.

    Çocuk isteyen kadınlar bahçedeki gül dalının dibine çaputtan yaptıkları oyuncak bebeği bırakırlar. Evlilikte kısmetinin kim olduğunu öğrenmek isteyenler niyet tutup rüyaya yatarlar. Bir an önce evlenmek isteyenler de Kepir Pınarı, Celep Pınarı, gibi suyu kaynaktan gelen çeşmelerden birinden ötekine su taşırlar.

    Zile'de kadınlar 6 Mayıs Hıdrellez sabahı ortalık ışımadan kalkar. Evin önünü bolluk, bereket ve uğur geleceğine inanarak içeri doğru süpürürler. Aç karnına da bir bardak su içerler.

    Hıdrellez günü önceden kararlaştırılan yere, kıra gidilir. Orada çay yapılıp önceden hazırlanan yiyecekler yenilir. Dertlerin soyulup gideceğine inanılarak bol bol haşlanmış yumurta soyularak hastalara ve çocuklara yedirilir. Sırt ağrısı çekenler de çayırlara uzanır.

    Nişanlılar bu günde saç ve yakalarına gül takıp birbirlerine özellikle beyaz ve yeşil rengin hâkim olduğu hediyeler verirler. Kırda salıncak kurulup sallanmak, saklambaç, yağ satarım bal satarım, el üstünde kimin eli gibi oyunlar oynamak gelenektendir.

    Yine gelenek icabı ve şifa dilekleri ile hayırlı kısmet talep eden yazılar küçük kâğıtlara yazılarak Esvap Çayı'nın, Çay Pınarı'nın, Celep Pınarı'nın, Kepir Pınarı'nın ayaklarına ya da bir akarsuya bırakılır.

Hıdrellez Şenliğinde Nimete Uzanan Mübarek Eller

    Hıdrellez günü hiç bir yere gidilmeyip mutlaka evde kalınması gerekiyorsa o gün hiç iş yapılmayıp makas kesinlikle kullanılmaz.

    Zile'de de yurdumuzun pek çok yerinde olduğu gibi Hıdrellez eğlenceleri, insanları birbirine yaklaştırması, dostluk ve arkadaşlık bağlarını kuvvetlendirmesi, birlik ve beraberlik duygularını pekiştirmesi yönünden halkımızın en önemli harslarından biri olarak yaşamaktadır.

 ÇEKÜL Vakfı'nın Hıdrellez Arabası

            KAYNAK KİŞİLER

            1.  Rukiye Büyükbayram, Zile 1935 doğumlu, okur yazar değil, evli.

            2.  Mediha Yardımcı, Zile 1948 doğumlu, öğretmen, evli.

            3.  Saniye Yardımcı, Zile 1990 doğumlu, okur yazar değil.

            4.  Saniye Uygur, Zile 1920 doğumlu, okur yazar değil.

            5.  Mustafa Küçükekmekci, Zile 1945 doğumlu, PTT görevlisi.

Osman Nedim Tuna Armağanı, İnönü Üniversitesi 1989

            [1] Türk Folkloru, S. 75, s. 19, Ekim 1985, İstanbul.
            [2] Türk Folkloru, S. 69, s. 18 - 19, 32, Nisan 1985.
            [3] Ali Rıza Balaman, Gelenekler Töre ve Törenler, Betim Yayınları,
                s. 51, 1983, İZMİR.
            [4] Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu, Hıdrellez, Millî Kültür, S. 72, s. 24. Ankara.

Hıdrellezler Zile'mizin Ağaçlandırılmasına Vesile Olsun

Ağaç Dikme Âdetini Gençlerimize Bu Günde Aşılayalım