Makale : Zeynep Orhon TARGAÇ
zeynep@ztargac.com - http://www.ztargac.com
(FOTOĞRAF Dergisi - Sayı : 55, 2004/3, Haziran - Temmuz 2004, sh. 68 - 74'de yayımlandı.)

"Sohbetimizin koyulduğu bir anda 'biliyor musun?
ben ölürsem bana deli diyecekler' dedi ve
rengarenk şeker kavanozlarının arasında duran eski çelik kasanın
içinden bir bir fotoğraf makinelerini çıkartmaya başladı."
Zeynep Orhon TARGAÇ

Kemalettin ŞENDOĞDU'nun Verdiği Cam Negatif

Bisiklet, Zile'nin Dar Sokakları İçin Halâ En İdeal Ulaşım Aracı.

Benim doğduğum köylerde
Buğday tarlaları yoktu.
Dağıt saçlarını bebek
Savur biraz...
diyen şair Cahit Külebi'nin memleketi..

29 Ekim 2003 - Şekerci - Fotoğrafçı
Kemalettin ŞENDOĞDU

Fotoğraf : Zeynep Orhon TARGAÇ

...Seni Zile'ye götürüyorum sevgili okuyucum. Sana Zile'yi göstereceğim...
M. N. Sepetçioğlu

Sana asi sana isyankâr diyenler utansın
Taşıyla toprağıyla öpülecek vatansın
Rahmi Dönmez

1937 Zile

            "veni - vidi - vici" yani "geldim - gördüm -yendim", Sezar'ın galibiyetini Roma'ya bildirdiği, tarihin en kısa ve en anlamlı mektubunu bir taşa yazdırdığı Zile (Zela)'deyim.

            Mimar Sinan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Şehir ve Bölge Plânlama Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. İsmet Okyay'ın daveti ile 3. sınıf öğrencileri ve öğretim görevlileriyle birlikte, karlı bir günde çıkılan yolculuktan sonra Zile'ye vardık.

Vue Général de la Ville Zilé Zela/km (220)

            Zileliler'ce "Onbir katlı" diye anılan otele yerleştik. Belediye Başkanı Murat Ayvalıoğlu ve Belediye çalışanlarının yoğun ilgileri sayesinde bir çok fotoğraf ve bilgiye ulaşma şansım oldu. Her duyan Zileli, yardımcı olmak üzere Zile'nin en eski fotoğrafçı ailelerinin isim ve telefonlarını verip beni beklediklerini söylediler.

Salname-i Vilayet-i Sivas. 1287 (1870)

Sayfa : 73, Zile Kazası (Tokat Dergisi 41. Sayı)

            Zile'yi, dört günde hem Belediye Başkanı'nın bizlere sunduğu çok değerli imkânlarla hem de sokak sokak, adım adım dolaşma şansım oldu. Zile'de sanat ve kültürel faaliyetleriyle isim yapmış bir ailenin fertlerinden ressam, şair, araştırmacı Fikret Tarhan'ın kız kardeşi, aynı zamanda eşi fotoğrafçı olan Talia Obut ile tanıştım.

Zile Halkevi Açılma Töreni

            Talia Hanım, fotoğraf ve değerli anılarıyla bana Zile fotoğrafçıları hakkında ilk bilgileri verdi. Talia Hanım'ın tanışmamı istediği şekerci - fotoğrafçı, Zile'de Sami Koç hakkında bilgi alacağım Kemalettin Şendoğdu'yu, babasından kalan şekerci dükkânında buldum.

1937 - Sami KOÇ

            Şekerci dükkânı, rengarenk şeker kavanozları ve çuvallar dolusu şekerler, çikolatalar, leblebi şekerlerinin arasında darmadağınık duran, bir türlü atamadığı objelerle dolu.

            Araştırmaya hazırlandığım arkadaşı, değerli fotoğrafçı Sami Koç hakkında görüşmek istediğimi söyleyince bana yardıma hazır olduğunu söyledi ve fotoğraf çekip çekemeyeceğimi sorunca "istediğin kadar çek" diyerek dostluğumuzun başladığının ipucunu verdi.

Surları Yavuz Sultan Selim yaptırdı. 1875 yılında yapılan Saat Kulesi Ziya Paşa'nın hizmetlerinden

29 Ekim 2003 Zile Kalesi'ndeki Yazılı Taş Belge Fotoğraf : Zeynep Orhon TARGAÇ

            Sohbetimizin koyulduğu  bir sırada "biliyor musun ben ölürsem bana deli diyecekler" dedi ve rengarenk şeker kavanozlarının arasından, eski çelik kasanın içinden bir bir fotoğraf makinelerini çıkartmaya başladı.

            Senelerin tozunun, şeker kokularının sindiği dükkânında makinelerini cam tezgâha koyup arkada şekerler ve Kemalettin Bey'le birlikte fotoğraflarını çekmeğe koyuldum. Bu değerli anların farkında olarak o, boyuna "siz nereden çıktınız karşıma" derken Zile'nin meşhur şekercisinde fotoğraf şöleni yaşadık.

Harput Vâlisi Nazım (Resmor)

I. TBMM Tokat Milletvekili

            Makineleri halâ ilk günkü güzelliğinde ve tıkır tıkır çalışmakta. Kendisi de halâ aynı heyecanla fotoğraf çekmeye devam ediyor."İstanbul'da olsaydım başka olurdu hayatım" diyerek hayata kırgınlığını ve arzularının yarım kalmışlığını dile getirirken, hangi makinesini eline alsa, onların özelliklerini anlatıp, oyuncaklarıyla oynayan çocuklar gibi keyifleniyordu.

Belediye Meclisi'nin 30/6/937 tarihinde fevkalâde içtimaında
buğday pazarı bahçeye nazır kısmının parti binası yapılmak üzere partimize
bağışlayan değerli Belediye Meclis Üyeleri 30/6/937 C.H.P. Başkanı

1) Kaymakam Vekili, 2) Belediye Reisi, 3) Mahmut Şentürk, 4) Fuat Rahmi Akman,
5) Mustafa Varıcı, 6) Abdullah Penpe, 7) Hami Sönmez, 8) Mehmet Kuyumcu, 9) Sadık Ermumcu,
10) Ahmet Uncu, 11) Muharrem Alacılı, 12) Kadir Atalar, 13) Dursun Güllab, 14) Ahmet Susoy

            Bir sonraki yazımda bahsedeceğim Nevzat Eken, kendisine ilk banyoyu öğreten fotoğrafçıymış. O günlerde fotoğraf banyosu yapmak isteyen Kemalettin Bey'den hoş bir anekdotu naklediyorum sizlere; "Nevzat Bey benim fotoğrafçılık arzumu pek önemsememiş olacak ki, ilk çıraklığım esnasında banyoların neler olduğunu sorduğumda bana hep, l. banyo ıspanak suyu, 2. banyo pırasa suyu derdi.

Sami KOÇ'la İlgili Çalışmam İçin Sohbet Ettiğimiz Sırada.

Afet Özan - Fotoğraf : Zeynep Orhon TARGAÇ

            Bir gün elektrikler sönünce Nevzat Bey'in işleri yarım kaldı. Ben de bizim eve gidelim agrandizör hariç her şey var deyince, malzemeyi hemen toplayıp bize gittik. Ondan sonra bildiği fotoğrafa ait tüm bilgilerini bana da aktardı." diyerek, 1948'de yaptığı ahşap agrandizörü tezgâha koyup "bunu da çek istersen^" dedi.

            Zile Belediye Başkanı^'nın, yönlendirmeleriyle Zileli değerli araştırmacı, İstanbul Tapu Kadastro Baş Müfettişi Bekir Altındal'la tanıştım. Bekir Bey'in topladığı değerli belge ve fotoğraflardan yazımla ilgili olanlar CD'ye alındı.

            Çok sevgili dostu Şekerci Kemal Bey'le başladığım, Sami Bey'in hikâyesine kızı Afet Hanım da anılarıyla katıldı. Sohbete, çok sevdiği babasına ait sadece bir kaç tane aile fotoğrafının elinde kalmasının burukluğuyla başladı. Ancak babasının yaşamındaki, herkesin başına gelmeyecek olayları hatırladıkça heyecanla onun hikâyesini anlatmaya başladı. Anlatılanlardan sadece bir bölümünü bu sayfalara alabildim.

            "Sami Koç (1327) 1907, Zile doğumlu, babası Zileli, Ağaca Osmanoğlu Osman. On sekiz yaşında İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda, jandarma olarak askerliği sırasında, nöbetçi olduğu bir gece karanlık sahile bir sandal yaklaşır. Sami Bey parolayı sorar, cevap alamaz. Ateş eder. Sonra bir genci ayağından vurduğunu öğrenir. Bunun üzerine bir tabur askerle Çanakkale Arıburun'a katıksız hapse gönderilir.

Zile Halkevi Açılma Töreni - Cumhuriyet Halk Fırkası Halk Kürsüsü

            Atatürk altı ay sonra bu olayı öğrenince, Sami Bey'in getirilmesi emrini verir. Askerlerin kendisini öldürmeye geldiğini zanneden Sami Bey, Atatürk'ten gelen çağrı olduğunu öğrenene kadar kaçar. Ata'nın huzuruna çıkarılmak üzere Dolmabahçe'ye getirilir.

Fransız Cuinet; 1890 yılında Sivas Vâlisi zamanında 47.3 km

Zile Turhal yolunun yapıldığını ve 12240 kişinin çalıştığını yazmakta

            Saç sakal bir yerde, Atatürk'ün huzuruna çıkar. Olayı bir de kendisi anlatır. Aynı zamanda kahramanlıkları sebebiyle Batum - Cirvana'da Rus ve Ermeni çeteleriyle kahramanca savaştığından dolayı Atatürk'ün emriyle yöreye ismi verilen Bnb. Emin Bey'in kardeşi olduğundan bahseder.

            Bunun üzerine Atatürk ileride çocuklarının ismini ne koyacaksın diye sorar. Sami Bey de "Ülkü ve Mustafa Kemal" cevabını verir. Atatürk'ün yönlendirmesi ile fotoğrafçılığı öğrenir. Askerlikten sonra İstanbul'a sık sık gelir ve fotoğrafa ait yenilikleri takip eder. Makinelerini ve bilgisini sık sık yeniler.

Republique Turque Chemins de Fer & Ports de L'État - Ligne Samsoun - Sivas
Souvenir de la Remise á l'Exploitation de la Station Zilé - Août 1928 - Imp. Ahmed İhsan (Stanboul).

Samsun - Sivas Demiryolunun Açılmasıyla İlgili Olarak Hazırlanan Hâtıra Albüm

            Uzun seneler devam eden askerliği süresince sürdürdüğü fotoğrafçılığı memleketine döndüğü 1936 senesinde meslek olarak seçer ve Zile çarşısının içinde fotoğrafhanesini açar. Hem ailesine hem de dostlarına fotoğrafçılığı öğreterek ve özendirerek yaşayan, Halk Evleri yarışmalarında çeşitli dereceleri olan Sami Bey, l963'te ölünce, dükkânında ne var ne yok, Kemalettin Bey'e satılmış.

            Kemalettin Bey, çok sevdiği dostunun bu değerli belge ve makinelerini aldıktan bir müddet sonra film kutularının içinde bulduğu 30.000 lirayı, Sami Bey'in ailesini arayarak onlara vermiş.

            Sami Bey, çocuklarının isimlerini Atatürk'e söz verdiği gibi Mustafa Kemal, Ülkü ve Afet koymuş. Sami Bey'in kardeşlerinden Muzaffer ve Kemal Bey'ler de Zile'de fotoğrafçılık yapmışlar.

Ülkü ve Afet KOÇ

Sami KOÇ'un Kızları

            Zile fotoğrafçılarını anlatırken fotoğrafa gönül vermiş iki arkadaşın, dostun hikâyesi çıktı. Sami Bey'in, fotoğrafçılığı ölene kadar arzu ettiği gibi yaşadığı, Kemalettin Bey'in ise Zile'yi aşan hayallerini gerçekleştirme şansı bulamadığı ancak seneler sonra İstanbul'a "Dünden Bugüne Stüdyolar"a nasıl konuk olduğu yazıldı bu hikâyede, fotoğraflarla.

            Zileli fotoğrafhaneleri ve Sami Koç Fotoğrafhanesi'ni fotoğraf severlere tanıtmam için destek sağlayan, Sayın Zile Belediye Başkanı Murat Ayvalıoğlu'na ve Belediye çalışanlarına, Tokat Valiliği Kültür Müdürü, Selahattin Adıgüzel'e, Zileli sevgili Talia Obut Hanım'a, Zileli fotoğrafçı Foto Cafer'e ve İstanbul Tapu Kadastro Baş Müfettişi Bekir Altındal'a değerli desteklerinden dolayı teşekkürlerimi sunuyorum.

Zile'ye Trenin İlk Gelişi

            Kaynaklar :

            Tokat Kültür Müdürü Selahattin Adıgüzel, araştırmacı - yazar, Tokat Kültür Araştırma Dergileri.
           Zile Belediyesi, Tarih ile Kültürün Yeşil ile Birleştiği Yer Zile.
            Bekir Altındal, İstanbul Tapu Kadastro Baş Müfettişi, araştırmacı - yazar, Zile  Tarihinden Kesitler ve Millî Mücadele Yıllarında Zile, Dünden Bugüne Zile.
            Cahit Külebi, Zileli şair. Hikâye- Yurdum Varlık Dergisi'nden.
            OFSET 2000 Matbaacılık, Bir Asırda Tokat.
            Mustafa Necati Sepetçioğlu, Dünden Bugüne, Yarına. Zile'ye Giriş.
            Rahmi Dönmez, Zile 1951, Hulusi Serezli Arşivi, İbrahim Aksoy Arşivi, Zile Turizm ve Kültür Derneği, TCDD Dergisi.
            Vitali Cuinet, La Turquie de Asie.

25 Eylül 1935

Sivas - Zile - Mecitözü Uçaklarının Sivas'ta Ad Konma Törenlerinde Alınan Kılıkları.
"Kılıkları" kelimesi yöre ağzında "fotoğraflar" yerine kullanılmış.