Hazırlayan : Selahattin ADIGÜZEL
Kitap Adı : Gülü Bardağ İçinde
(Tokat'ta Folklor - Tokat 2004, T.H.K. Basımevi, 234 sh.)

    
TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 12.09.2001

ZİLE YÖRESİ
HALK OYUNLARI VE FOLKLOR

            Kültürümüzün temel taşlarından biri olan halk oyunlarımızın anonim olması, çağlar boyu sürüp gelen bu geleneğin atalarımızdan bizlere miras kalması bir töredir. Orta Asya Türkleri'nin inanç ve yaşama biçimleri bugünkü kültürü oluşturan ana etkendir.

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 15.04.2008 Zile

            Folklor; halkın yaşayış biçimidir, kişilerin değil, bir kültür topluluğunun ortak malıdır. Millî yapının bir parçasıdır. Kültür doğası gereği değişkendir, geçmişteki bir kültür döneminden günümüze gelmiş bir kalıp değildir.

            Yöre insanımız halen yaşatmakta olduğu halk oyunlarını, oyunların bir bölümü ağıt, üzüntü sonucu olarak doğmasına rağmen, bir eğlence aracı olarak sürdürmektedir. Yöre insanları göçmen olarak gelenlerin kültürlerine kuşku ile bakmamış, aksine birbirlerinden etkilenmiş ve daha da zenginlik kazandırmışlardır.

Folklorik Değerlerimiz

Selahattin ADIGÜZEL

ZİLE İLÇESİ'NDE
OYNANAN OYUNLARIN İSİMLERİ

Davul Zurna Şenlikleri
    
TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 11.09.2001

            Yöre halk oyunları; düğün, bayram, nişan, kına, asker uğurlama, özel günlerde (Hıdrellez, Nevruz) ve çeşitli törenlerde (Sıra gezmeleri, ferfene toplantıları) davul, zurna, bağlama, kaval, horlatmalı kaval, def eşliğinde, seyirci karşısında, bazen bir evin avlusu, bazen bir oda, bazen de düğün salonlarında kadın - erkek (karma), sadece kadın ve sadece erkek olmak üzere ayrıca tek oyunlarda iki - üç kişi ile oynanmaktadır.

Necmi Muammer İlkokulu 11 Mayıs 1963

Zile Folklorundan Örnekler .

            Oyuncular serçe parmaklardan tutunarak oyuna başlarlar. Daha sonra elleri omuzlara atarlar ve oyunun yelleme bölümünde kendi ellerini kendi belinde tutarak oyunlarını oynarlar.

            Oyuncular coşkularını kendi elini kendi eline vurarak (el çırparak), kendi ellerini eşinin ellerine vurarak (çift el), kendi elini eşinin eline vurarak (tek el) ifade etmektedirler. Halay başının elinde ve halay sonunun elinde kırmızı veya beyaz işlemeli mendil bulunmaktadır.

Lise yıllarında almış olduğu folklorik eğitim ve birikimini Trabzon Fatih Eğitim Enstitüsü'nün  kuruluş
yıldönümünde yapılan kutlamalarda Elâzığ Folklor Ekibi'ni kurarak değerlendiren M. Ufuk MİSTEPE (Sağdan 2.).

Fatih Eğitim Enstitüsü'nün Açılışının 10. Yıldönümü - Trabzon/1973 (Nemlizade Konağı)

            Yöre oyunlarımızda; dinî, sosyal ve eğlenceye dayalı olarak dayanışmayı, sevgiyi, inanmaları, aşkı, felâketi, savaşı, barışı ve doğa - insan - hayvan ilişkileri gibi temalar işlenmektedir.

 Köy Delikanlıları Düğünde Halay Çekerken

01.01.1982 / Küçüközlü Köyü

            Oyunlar ağırlama, yanlama ve yelleme (yeldirme) olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Ancak; oyunların çoğu ağırlama ve yelleme bölümlerinden ibarettir. Düğünlerde ilk başlanan halay Tokat Ağırlaması olup, son oyun ise Çekirge oyunudur.

  
TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 12.09.2001

            Zile İlçesi; gerek jeopolitik konumu, gerekse üretim çeşitliliği açısından korunma ve barınma güçlüğü çekilmeyen bir il olması vesilesi ile ülkemizin birçok ilinden (Gümüşhane, Artvin, Erzurum, Erzincan, Kars, Malatya, Bitlis, Aydın) ve ayrıca Kafkasya ve Balkanlar'dan gelen muhacirlerin iskanına uğramış; bu kişiler gelirken âdet, inanma, gelenek ve göreneklerini de beraberinde getirmişlerdir.

Çerkez Kostümlü Adamlar - 1922 Öncesi

Fotoğraf : Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Arşivi

            Ayrıca burada yaşayan Ermeni, Rum gibi toplulukların kültürlerinden etkilenmiş, bunların yanı sıra komşu iller olan Sivas, Yozgat, Amasya, Ordu, Erzincan illeriyle içiçe olması halk kültürlerinin çeşitliliği ve zenginliği bakımından önem arz etmektedir.

Bir Lâz Reisi - Tokat 1915 Pontus Şarkıları 1930 Ses Kayıtları Albümünden

Müzisyenler ve Katolik Papazlar - Tokat 1915 Fotoğraf : Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Arşivi

            Yöre insanları göçmen olarak gelenlerin kültürlerine kuşku ile bakmamış, aksine birbirlerinden etkilenmiş ve daha da zenginlik kazandırmışlardır. Yaptığım araştırmalarda tespit etmiş olduğum oyunların isimleri ve oynanış biçimleri yöreye has bir özellikle bütünleşmiş dolayısıyla, oyunlarda halay, horon, bar, karşılama gibi türler halen yaşamakta ve yaşatılmaktadır.

  
TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 11.09.2001

ZİLE İLÇESİ VE KÖYLERİNDE OYNANAN OYUNLAR

Bindallı Zile Kostümleri (Melahat DEMİRKOL, Remziye ŞIKLAR ve Münire ÖZGÖK Hanımlar)
 

TOKAT AĞIRLAMASI

            Tokat Ağırlaması oyunu, yöremizin her köyünde oynanan bir oyundur. Halay çekmeye başlayan her oyuncu Tokat Ağırlaması oyunu ile oynamaya başlar. Dolayısıyla yörede baş halay olarak da bilinmektedir. Oyun; ağırlama, yanlama ve yelleme olmak üzere üç bölümden oluşur.

Folklorik Giysiler .

TOKAT AĞIRLAMASI Su kayadan süzülür Koyun yola düzülür Çıkma güzel dışarı Seni gören üzülür Gel oyna gel oyna, gel oyna, gel gel oyna Var oyna, var oyna, var oyna, var var oyna Vur oyna, vur oyna, vur oyna; vur vur oyna Karada koyun koç koyun Sürülere de baş koyun Yârinden ayrılanın Adını sarhoş koyun Gel oyna gel oyna, gel oyna, gel gel oyna Var oyna, var oyna, var oyna, var var oyna Vur oyna, vur oyna, vur oyna; vur vur oyna

Cemile Konseri'nde Zile Folklor Ekibi ve Zile Türküleriyle Mimar Tekin KİREÇCİ (Cahilî)
  

1974 Yılında Tertiplenen
"Altın Kiraz Festivali"nde Derece Alan Kiraz Güzelleri Halk Arasında Görülüyor.

Fotoğraf : Foto GAMZE

            Sadece kadınların oynadığı oyunlar kadına özgü veya kadın özgürlüğünün ifade edildiği (düğün odasında veya düğün alanında) def eşliğinde türkü söylenerek oynandığı gibi davul, zurna, kaval, saz eşliğinde erkeklerin oynadığı alana yakın bir alanda erkeklerin oynadığı bazı oyunları da oynamaktadırlar.

 
Zile Belediyesi Fotoğraf Arşivi

            Oynanış özelliğine göre sadece erkekler tarafından oynanan oyunlar olduğu gibi kadın ve erkeğin birlikte oynadığı oyunlar da oldukça fazladır.

Zile'nin Bindallı Hanımları (18.12.1949) Fotoğraf : Melâhat Akyunak (DEMİRKOL)'dan alınmıştır.

Bir Düğün Sırasında Bindal Giymiş Zileli Hanımlar

KIRKLAR SEMAHI (Ya Hızır Semahı)

            Âyin-i cemlerde bu semah'ı yapacak insanların dinsel bakımdan olgunluğa erişmiş olması gerekir. Bu semaha katılacak kimselerin yaş ve inanç bakımından erişkin olması zorunludur. Çocuklar ve gençler bu semaha katılamazlar. Bu semaha en az 3 kişi en fazla 12 kişi katılır. Kadınlı erkekli yapılır.

            Semaha katılacak kişiler cemi yöneten dedeye veya babaya niyaz ederler. Bağlama eşliğinde Miraçlama denilen tekke edebiyatı ezgisiyle yapılır. Ağırlama ve dönme figürleri vardır. Ağırlamada erkeklerin avuç içi yere, kadınların avuç içi yukarı (semaya) dönüktür.

            Alevi - Bektaşi Âyin-i cemlerinde kadın - erkek, bacı - kardeştir. Bu nedenle dinsel bakımdan bütünlük söz konusudur. Bacıların avuçlarının sema'ya (havaya) açık olması haktan almayı, erkeklerin avuçlarının yere bakması ise halka vermeyi temsil eder. Dönme ise bütün canlıların hakkın etrafında döndüğünü temsilen belirtir.

. TOKAT SEMAHI (2) Kim dokudu bin çiçekli halıyı Kim diriltti bin yıl yatan ölüyü Cennet-i âlâdan gelen doluyu Dolduran Muhammed içen Ali'dir Dolduran Muhammed içen Ali'dir Yürüyelim şimdi gayri uğurdur Aslını yitiren kopar seyirtir Ali hü Kul Hüseynim der ki gül benzim soluk Alnımıza yazılmıştır ayrılık Billâhi sevdiğim gönüller birlik Ne sen beni unut ne de ben seni .

  
TGRT KEŞİF Programı - Sunucu Yeliz PULAT - 12.09.2001