Makale : Aynur TAN
(Araştırmacı, Yapımcı, Köşe Yazarı, Emekli Tarih Öğretmeni)
aynurtanunye@mynet.com

ÜNYE'DEN

FINDIK BİLGİLERİ
(Hizmet Gazetesi - 30.08.2006/06.09.2006 tarih, Yıl : 2, Sayı : 38 - 39'da Yayımlandı.)

            HALK DİLİNDE FINDIKLI SÖZLER

            Fındık ağacı demiş ki; şu dikenleri kesin de harmanı göreyim.
            Fındık ağacının yazın gölgesi, kışın da ateşi tatlıdır.
            Yalnız fındığa bel bağlayan koltuk değneğinden kurtulur.
            Fındık yetiştirmek çiledir, ama para da getirir.

            ÜNYE'DEN FINDIK BİLGİLERİ

            Karadeniz Bölgesi fındık çeşitleri; tombul, sivil, badem, kar, foşa, kuş, ikiz, ham, kargalık ve Mehmet Arif (Akçakoca'nın tombul fındığı) götürenin adıyla anılır, kalafat yabanisi, mincanedir.

            1860 yılında fındık, Ünye'de bilinmiyordu. Orhan BORA, Şirin Ünye kitabında "1877'de Ünye'ye fındığı muhacirler getirmişlerdir." diye yazmıştır. 1878 Trabzon Salnamesi, ithalât - ihracat kayıtlarına bakıldığında, ziraî mamullerden oluşan bu listede fındık başı çeker.

Tombul - Sivri ve Badem Fındık Kabuklu Daneleri

http://www.ftg.org.tr/devam_tur/cesit_kabuklu.htm

            1910 - 1913 yıllarında yüz kilo fındık için Almanya fındığa 2 Mark, Avusturya 2,50 Kron, Fransa 4,50 Frank, Danimarka 580 Liret ödemiştir. Ünye'de savaş yıllarında 3.500.000 kilo fındık yetiştirilmiştir.

            Ordu Ticaret Borsası 1936'da açılmıştır. 1938'de Fındık Tarım Kooperatifi kurulmuştur. Ünye Fındık Satış Kooperatifi 27.06.1939'da 1583 ortak sayısı ile kurulmuştur. Fındık Satış Kooperatifleri'nin sayısı her yıl hızla artmıştır.

            Fındık 1945 - 1946 yıllarında ise İsviçre, ABD, Belçika, İsveç, Danimarka, Filistin, Hollanda, Mısır, Kanada, Çekoslovakya, İngiltere, Fransa, Suriye, Norveç, Bulgaristan, Irak, Arjantin, Güney Amerika, Meksika, Avustralya, Romanya, İrlanda, Brezilya, Yunanistan, Kıbrıs ve Lübnan'a satılmıştır.

            1940 yılında Karadeniz'den üzüm, tütün, fındık, deriler, yumurta, incir yaprağı, canlı hayvan ihracatı yapılmıştır. 1923 yılında Cumhuriyet'in ilân edildiği yıl tüm Dünya'da ve Türkiye'de ekonomik sıkıntılar olmasına karşılık, fındık tüm dünyada çok az ürün verdiği için yöre halkının yüzünü güldürmüştür.

            1940 yılında II. Dünya Harbi Türkiye için ihracat kapılarının kapanmasına neden olmuştur. Fındığın fiyatı 29 kuruştan 26 kuruşa düşmüş, sonra da 13 kuruşa, sonra da 8 kuruşa güçlükle alıcı bulmuştur.

            İşte bu sırada fındığın sanayi ürünü olarak yağının çıkarılması gündeme gelmiştir. Fındık, kuru meyve, çikolata, pasta şekerleme olarak işlenmeye başlamıştır. Yağı çıkartılarak sabun misali ve yemeklik için kullanılır. Yağı çıkartıldıktan sonraki kısmı tavuk yemi ve gübre olarak kullanılır.

            1940 yılında ihraç edilemeyen fındık, askerlere yedirilmek suretiyle iç piyasaya sokularak devlet tarafından korumaya alınmıştır. Ünye de bu krizden nasibini almıştır. 1930 yılında Ünye Ticaret Odası tarafından, havaların sürekli yağmurlu gitmesinden dolayı, yaş olarak indirilen fındık (tüm yolları ve kaldırımları kullanarak) kurutulmuş ve lezzetli Ünye fındığının şanı şerefi kurtarılmıştır.

            FINDIKLI MANİLER

            FINDIKLA İLGİLİ KISA KISA BİLGİLER

            Fındıkta A, B, C, D, E, K ve B1 vitaminleri vardır.

            Bilmece :

            Sonbahar'da pürçeklenir
            İlkbahar'da çiçeklenir
            Yaz, Kış gemilere yüklenir
            Bilin bakalım bu nedir?            (Cevap : Fındık)

            Peter İlyiç Çaykovski'nin (Rusça Pyotr Peter Iljitsch Tschaikowsky) 1840 - 1893 "Fındıkkıran Süiti" Ankara Radyosu'nda sık sık çalınırdı.

            1798 Paris, 1820 Belçika, 1834 Berlin, 1835 Viyana, 1851 Londra'da milletlerarası sergilerde Karadeniz Bölgesi'nden "Fevzi Bahri Vapuru" ile gönderilen 200 sandık eşya, havaların fırtınalı gitmesi sonucu vaktinde Londra'ya ulaşamamış, daha sonra sarayda sergilenen ürünler madalya ve takdirname almıştır. Gönderilen eşyalar arasında fındık ve fındıktan yapılmış başka kuru meyveler vardır.

1851 senesinde Londra'da açılacak bir büyük sergiye gönderilecek eşyaların listesi şöyledir : Karadeniz Bölgesi için; üzüm, incir, hurma, kestane, fındık, erik, armut, ceviz, kuru kaymak, cevizli fındıklı küme, her türlü pekmez, bal, tuzlu balık, erişte gibi birçok kışlık zahire...

            XIII. yy'da Rusya'ya götürülen fındıklara karşılık kadife bazı ürünler alınırmış. Buradaki panayırlara götürülen fındıklar kükürt buğusunda renkleri cazip, göz alıcı hale getirilirdi.

            İstanbul'da açılan ilk Osmanlı Sergisi'nde ise 27 Şubat 1863 Trabzon Vilâyeti'nden (tütün, fındık, keten ipliği) fındık fideleri de götürülmüştür.

İç Fındıklar
   
http://www.ftg.org.tr/devam_tur/cesit_icfindik.htm

            Yöremiz ve fındık

            Osmanlı İmparatorluğu devrinde ve tarihindeki belirli mevkiler ise daha eski yıllardan itibaren oldukça önemlidir.

            Ruslar'la 1788 yılında imzalanan Ziştovi Antlaşması'nda adı geçen Hüseyin Battal Paşa bu tarihten itibaren Canik'e gelerek babasının mülkünü idare etmeye başlamıştır. Vefatından sonra da yerine oğlu Cafer Tayyar Paşa geçmişse de 1808'de hükûmet idaresini Hazinedar Zâde Süleyman Paşa eline almıştır. Bu zatın burada yaptırmış olduğu meşhur saray yüz küsur sene önce yanmıştır.

Tombul - Palaz - Sivri Fındıkların Zuruflu (Kapçuklu) ve Kabuklu Görünümleri

http://www.findik.com/turkfindikcesitleri.asp?id=2

            Ünye'nin öteden beri haricî ticarette önemli bir yeri vardır. Ünyeli tüccarın 1870 yılındaki savaş sırasında Ünye'den yüzlerce gemiye fındık ve fasulye yükleyerek Fransa'ya götürüp sattıkları ve bu sayede memlekete milyonlarca akçe ihraç ettikleri rivayet edilir.

            1904 tarihli Trabzon Salnamesi'nde verilen izahatta ; "fındık yetiştirmenin faydası Ünye Kaymakamı tarafından dahi nazarı dikkat ve himmete alınarak birçok teşvikat icrasiyle birçok fındık bahçeleri oluşturulmuştur. Bugün 82 köyde 6.980 hane ve 58.901 müstahsilin yaşamasını sağlamaktadır (Bu rakamlar her gün, her yıl hızla artarak değişmektedir).

            Bu arada Karadeniz Bölgesi'nin diğer şehir, kasaba ve köylerinde tesadüf edilmeyen memnuniyet verici durumlarda burada başarılan ara ziraatı, mısır istihsalinin tuttuğu çoğunluktur."

Mincane - Yuvarlak Badem - İnce Kara Fındıkların Zuruflu (Kapçuklu) ve Kabuklu Görünümleri

http://www.findik.com/turkfindikcesitleri.asp?id=2

            1940'lı yıllarda yöredeki köy ve kasaba halklarının 3 aylık yiyeceğinden gayrısını sattığı mısır mahsulü, hızla yerini fındığa bırakmıştır. Burada 129 köyü barındırdıktan başka, gümrük kayıtlarından çıkarılan neticelere göre 1944 yılında Karadeniz yöresinden mısırdan daha fazla fındık sevk edildiği anlaşılmaktadır.

            Burada Ticaret Bakanlığı'nın ihracat kontrolörlüğü bulunmadığından kontrol işleri Fatsa'daki kontrolör tarafından görülmektedir.

 
http://www.fiskobirlik.org.tr/

            Not : Fındık konusunun günümüzde de en azından her yönü ile Ünye için geniş çaplı olarak ele alınması gerekmektedir.. bizden söylenmesi. Bu konuda uzmanların, tüccarın, yetiştiricilerin, yetkililerin, kooperatif ve Ünyeliler'in söyleyecek çok sözleri vardır. Fındık Ünye için hem gelir - geçim kaynağı hem de kanayan bir yaradır. Gelin artık birlikte çözümler arayalım.