Araştırma : M. Ufuk MİSTEPE
(Araştırmacı - Orman Endüstri Yüksek Mühendisi)

M. Ufuk MİSTEPE Fotoğraf Arşivi - 02.02.2007 TMO Güvercinlik Lojmanları / Ankara

ASIRLIK
ÜNYE FENERİ
(Ünye Vizyon Gazetesi - 23.02.2010 / 02.03.2010, Yıl : 2, Sayı : 87, Sh. 8'de yayımlandı.)

10 Haziran 1937 - Vona (Perşembe) Gençleri Ünye Feneri Hâtırası

Gönderen : İbrahim GÜRKAN  http://ibogurkan.sitemynet.com/

            Ünye’nin Fenerci Babası’nı tanımayanımız yoktur. Adı Ahmet AYDINER’di. Oğlu Belediye’de çalışan Emin AYDIN olup, onun da çocukları Akçura, Ahmet, Attilâ ve kızı Ayzıt'tı. Orta Mahalle’de Câmi Sokak ve Ortaokul Sokak kesişiminde, Hacı Osman Ağa Câmii yukarısındaki ahşap evde otururlardı.¹ 01.01.1911 yılında kurulan kültürel ve tarihî mirasımız Ünye Feneri’nin bakım, onarım ve çalıştırılmasından o sorumluydu. Ünye’nin Fenerci Babası aynı zamanda kendisini öylesine iyi yetiştirmiş bir sağlıkçıydı ki âdeta genel cerrahtı. Ünye’nin üst düzey bir kent soylusuydu.. zengindi, itibarlıydı.² Askerliğini Sıhhiye olarak yapan ve neşter vurmayı bilen, pek çok yarayı tedavi etme yeteneği kazanmış, serbest piyasada tütün ticareti ile uğraşan rahmetli Ahmet AYDINER'di.³

            Taşkana Burnu’nda, [W.Gp.FL.(2) 6.0 Sn] 6 saniyede bir, iki (2) kez yeşilimsi beyaz çakan, çakarlı (Fl) karakterde, 9 deniz mili görünme mesafesinde, 7,5 m yüksekliğinde, 19 m deniz yüksekliğinde, ML 300 mm fener tipinde, çakar fener sistemli, çakma karakteri 0.6 + 1.0 + 0.6 + 3.8 olan, 24 V, 40 W ampul cinsi kullanan, P28 Radium Marine Süngülü ampul tipli, elektrik akü enerjili, 41^o 08' 30" N Kuzey ve 37^o 18' 42" E Doğu coğrafik koordinatlarda yer alan Ünye Deniz Feneri 98 yıldır denizcilere yol gösteriyor.^{4 – 9}

  
Soldaki Fot. : http://www.haberunye.com/news/101.html Sağdaki Fot. : M. Ufuk MİSTEPE

            Yukarıdaki değerler eski asırlık fenere ait olup, yerine konulan fenerin karakteristikleri henüz elde edilememiştir. Bunun dışında Ünye Balıkçı Barınağı iç ve dışında iki adet mendirek (dalgakıran) feneri daha var. Deniz araçları limanlara girerken doğrultularını dalgakıranlar üzerine konan bu fener ışıklarına göre saptarlar. Bu iki fenerin karakteristikleri de şöyle :⁹

Fotoğraf : Dr. Mürselin GÜNEY http://www.unye.org/deniz.htm

            Ünye Balıkçı Barınağı Ana (Yeşil) Mendirek Feneri : Fish Harbor - Ünye – Ordu, Geographic Coordinates : Latitude 41° 07' 07" N - Longitude 37° 20' 55" E, Construction Date : 17.02.1992, Focal Plane : 8,5 m, Tower Height : 6,5 m, Character : G.FL.5.0 Second, Flashing Character : 1.0+4.0, Visibility Range : 6 nautical miles, Illuminate Type : ML 300 mm, Lighthouse System : Flash, Flasher Type : -, Electric Lamp : 20W, Bulb Type : 12V Halogen, Energy : Sun Energy.⁹

Çamlık Mezarlığı'ndan Ünye Deniz Feneri'nin İki Ayrı Görünümü
Bu Fenerde Ne Yazık ki Eski Kırmızı - Beyaz Fenerin Estetik Güzelliğini Görmek Mümkün Değil!
 
Fotoğraf : Dr. Mürselin GÜNEY http://www.unye.org/deniz.htm

            Ünye Balıkçı Barınağı Tâlî (Kırmızı) Mendirek Feneri : Fish Harbor - Ünye – Ordu, Geographic Coordinates : Latitude 41° 07' 07" N - Longitude 37° 20' 55" E, Construction Date : 17.02.1992, Focal Plane : 8,5 m, Tower Height : 6,5 m, Character : R.FL.5.0 Second, Flashing Character : 1.0+4.0, Visibility Range : 6 nautical miles, Illuminate Type : ML 300 mm, Lighthouse System : Flash, Flasher Type : -, Electric Lamp : 20W, Bulb Type : 12V Halogen, Energy : Sun Energy.⁹

            Falezin en uç kısmında, hem Çaltı hem de Yason Burnu’ndan döner dönmez görülen bir yerinde, dört duvar şeklinde yapılan bir korunağın içine kurulan fener, gece gündüz devamlı 6.0 sn aralıklarla çift çakan ışığı ile denizdeki trafiğe yön veriyordu. Yerine ikame olunan mimarî estetikten yoksun yeni feneriyle halen de vermekte.²

Fener ve Feneraltı Kayalıkları'ndan Bir Kış Manzarası

Fotoğraf : Yahya Kemal BAHÇE http://www.unye.com/resim/deniz.htm

            H. 1327 (M. 1909/1910) senesinde Fener’in inşâ masraflarının bütçesine dahil edilmesine Dahiliye Nezareti ve Bahriye Nezareti olumlu cevap vermiş olup, Meclis-i Mebusan’da görüşüldükten sonra Ünye ve Tirebolu Fenerleri inşâ edilmeye başlanmıştır. Yirminci yüzyıl başına kadar bu fenerlerde odun ateşi, mum ve yağ lâmbaları olmak üzere birçok malzeme kullanılmıştı. Bu ışık bir ayna vasıtası ile karanlıkta çok uzaklara yansıtılır, deniz araçlarının kayalara veya karaya yaklaşarak parçalanması önlenmiş olurdu. Daha sonra bu fenerlerde gazyağı ve asetilen gazı kullanılmıştır.⁵

            Ünye Feneri Tirebolu Feneri ile birlikte Şubat 1911 yılında asetilen gazı ile çalışacak şekilde inşâ ve dizayn edilmiştir. Fenerin inşâ edilmesinden sonra meraklı halk her gün feneri görmek için akın akın buraya gelmiş ve fenere dokunarak çoğu kez zarar vermişlerdir. Çevreden gelenlerin fenere zarar vermelerini önlemek için etrafına üç metrelik de bir duvar örülmüştür. Bazen duvarı aşanlar fenerlerin âlet ve edevatıyla oynamakta idiler. Bu durum ise fenerlerin bozulmasına, asetilen gazının tutuşmasına ve parlamasına sebebiyet vererek bir kazaya yol açabilirdi.  Bahriye Nezareti, Dahiliye Nezareti’ne 31 Aralık 1911’de gönderdiği bir yazı ile önlem alınmasını istemiştir.⁵ Bu duvar şu anda yoktur. Ne zaman kaldırıldığı bilinmemektedir.

Ünye Balıkçı Limanı Kırmızı ve Yeşil Feneri
 

            Annem Terzi Seniha MİSTEPE'nin annesi Rahime Şadiye KÜLÜNK'ten aktardığı duyuma göre Topal Osman iki adet feneri Ruslar'dan ganimet olarak almış ve birini Ünye'ye diğerini de Vona'ya getirmiştir.

            Bahriye Nezareti’nden 16 Nisan 1914’te Dahiliye Nezareti’ne gönderilen yazıda Ünye Feneri’nin 15 m yakınında bulunan taş ocaklarında dinamit kullanılmakta olduğundan, mezkûr fenerin tehlike altında bulunduğu ve atılan lâğımlar sebebiyle meydana gelebilecek hasar dolayısıyla fenerin yanmasının sona erebileceği ve neticelerden mesuliyet kabul edilemeyeceği, Fenerler İdaresi Umum Müdürlüğü’nden bildirilmesi üzerine Ünye Kaymakamlığı’ndan alınan cevapta, “lâğım atılan yerin fenerden 45 m uzak olup, 20 m çukur ve kumluk bir yer olduğu ve lâğımın fennî tariflere uygun olarak atılmasına itina eyledikleri, gerekli miktarda taş çıkarıldığı cihetle tekrar lâğım atılmasına hacet kalmadığı 25 Nisan 1914’te Dahiliye Nezareti’ne telgrafla bildirilmiştir” denilmektedir (BOA DH.İD 74/67).⁵

                                                                                                                                        10 Kasım 2009
                     Devamı Aşağıda…                                                                                          Ankara

            KAYNAKÇA :

            ¹ MİSTEPE, M. Ufuk – Ünye Kartpostal Arşivi http://unyezile.net/unyekartp5.htm
            ² IŞIK, İrfan – Ünye’nin Fenerci Babası http://unyezile.net/fenerci.htm
            ³ ŞEN, Yüksel – Kalabuzu Kayalıkları http://unyezile.net/kaya.htm
            ⁴ ÜNYE’nin Haber Portalı / Haberunye.com http://www.haberunye.com/news/101.html
            ⁵ DOĞAN, Osman – Tarih Boyunca Ünye, Belediye Kültür Yay. 3, 2003, 514 sh.
            ⁹ http://lighthousesofturkey.spaces.live.com/?_c11_BlogPart_BlogPart=blogview&_c=BlogPart&partqs=cat%3dBlack%2520Sea%2520Lighthouses

ASIRLIK ÜNYE FENERİ - II

Ünye Deniz Feneri ve Feneraltı Kayalıkları Suni Havuzları

Foto : Ahmet Hüseyin ŞEN (Ünye'nin ilk kartpostallarından) / Resimli Ünye Rehberi 1930
(Ahmet - Gülay BİRBEN Fotoğraf Arşivi)

            1969 yılında yayımlanan Turistik Yeşil Ünye Rehberi’nde Orhan Bora, fenerin Finlandiya’dan alındığını, on metre yükseklikte olup, üç saniyede bir çaktığını yazmaktadır.⁷ Eren TOKGÖZ ise eski fenerin, açılması beklenilen Ünye Müze Ev’e taşınması ile ilgili araştırmalarında fenerin Norveç malı olduğunu anlatır.

            Fenerin gayet basit bir düzeneği vardı. Altta bir gaz tüpü, yukarıda onu ayarlı bir zaman diliminde otomatik olarak açıp kapatan ve açıldığı zaman ateşleyen bir düzenek. Gazın çıkıp ateşlendiği yer olan marpucun çevresinde ışığı uzaklara ulaştırması için ayarlanmış, kalın camlı bir çevresel ayna, hepsi bu… Bu sistemin devamlılığını da Fenerci Baba sağlıyordu. Fenerin güvenliği için onun, bulunduğu kentin en güvenilen bir kişisine teslim edilmesi gerekiyordu ki bu Ünye için Fenerci Baba idi.²

            Ünye’de kente yakışır ve yerinde bir yatırım olan Deniz Tersanesi’nin faaliyete geçmesiyle birlikte mevzuat gereği denizcilikle ilgili eğitim sorunları gündeme gelmiş ve Yunus Emre Deniz Feneri Denizcilik ve Gemi Adamları Yetiştirme Kursu (MTSK Bünyesinde) açılmıştır.

            Deniz Fenerleri ile ilgili yayımlanan yayınlardan biri de gene bir ÜNYELİ’ye aittir. Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi’nin katkılarıyla “Denizciye Göz Kırpan Sevdalar – Deniz Fenerleri” adlı kitap, 1962 Ünye doğumlu (aslen Hemşinli) amatör fotoğrafçı, serbest muhasebeci ve birçok iktisadî yayını olan malî müşavir Mahmut Vefa TOROSLU tarafından Şubat 2008’de yayımlandı.

            Kitabı pdf formatında http://www.dtoizmir.org/ adresinden tümüyle izlemeniz mümkün. TOROSLU’nun gezip fotoğrafladığı fenerlerin hepsinin tarihçesi de kitapta bulunmaktadır. Kitap deniz fenerleri ile ilgili belgesel bir çalışma niteliğinde olup dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde deniz fenerleri ile ilgili teorik bilgiler, ikinci bölümde dünyadaki deniz fenerlerinin tarihi, üçüncü bölümde Türkiye’deki deniz fenerlerinin tarihi anlatılmaktadır. Dördüncü ve son bölümde de Türkiye’deki tarihî nitelikteki deniz fenerlerinin fotoğrafları ve tarihçeleri yer almaktadır. Kitap; çizimler, resimler, gravür, pul ve kartpostallar ile takviye edilmiştir.⁸

            Ne ilginçtir ki ÜNYE DOĞUMLU bir yazarın 144 sayfalık DENİZ FENERLERİ adlı kitabında ASIRLIK ÜNYE FENERİ’nin esamesi bile okunmamış ve hattâ Türkiye Fener Haritası’nda yeri dahi gösterilmemiştir (!) Konuya açıklık getirmek üzere kendisine mesaj yazdım ve aldığım cevabı sizlere iletiyorum : “Merhaba, yeni baskıda Ünye Feneri’ni de koyacağım. Ama yazın fotoğraflarını çekmem lâzım. Ünye benim doğum yerim. Selâmlar, Vefa.” Ve 19 Şubat 2010 tarihinde telefonla beni arayarak ikinci baskının çıkacağı ve Ünye Fenerini de ilâve edeceği müjdesini verdi. Ona, elimdeki fenerle ilgili belgeleri ve fotoğrafları iletiverdim. Ayrıca Fatsa Feneri ile ilgili iki fotoğraf gönderdim.

Ünye Feneri'nin Deniz Fenerleri Kitabı'nın 2. Baskısında Çıkacağı Haberi - Ünye Balıkçı Limanı Yeşil Feneri

Ünye Vizyon Gazetesi - 23 Şubat 2010 / 02 Mart 2010, Yıl : 2, Sayı : 87, Fiyatı : 50 krş, Sh. 8'de yayımlandı.

            Kitaptan bazı alıntılarla yazımıza devam etmek suretiyle; “1855 yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Fransızlar arasında fenerlerin işletilmesine ait imzalanan bir İmtiyaz Sözleşmesi ile ilk modern fenerler inşâ edilmeye başlanmıştır. Söz konusu imtiyaz sözleşmesi sonucu fener hizmetleri, “Fenerler İdare-i Umumiyesi Müdürlüğü” adı altında yürütülmeye başlanmıştır. Önceleri Osmanlı sahillerinde faaliyet gösteren birkaç fener Bahriye Nezareti tarafından yönetilmekteydi. Marius Michel isimli bir Fransız, Osmanlı Devleti’ne sahillerin önemli yerlerine deniz fenerleri inşâ edilmesi ve bir fenerler rüsumu alınmasını önermiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Fenerler İdaresi’nin oluşumu bu öneri ile başlamıştır. Osmanlı karasularına giren gemilerden fener hizmeti için alınan ücretlerin dörtte biri Osmanlı Devleti’ne, gerisi ise Fransızlar’a kalıyordu.⁸

Feneraltı Kayalıkları ve Fener'in Eski Doğal Görünümü

            1904 yılına kadar Osmanlı sahillerinde 205 adet Deniz Feneri yapılmıştır. Osmanlı Dönemi’nde kurulan “Fenerler İdare-i Umumiyesi” 1937 yılı sonuna kadar görevine devam etmiştir. Ülkemizde bulunan deniz fenerleri 1938 yılında millîleştirilmiş ve o dönemde kurulan Denizbank’a devredilmiştir. Fenerlerin yönetimi halen “Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü” bünyesinde yürütülmekte olup, kıyılarımızda bugün değişik tip ve özelliklerde 422 adet Deniz Feneri bulunmaktadır.”⁸ bilgilerine ulaşabilmekteyiz.

            Köşemizi Ünye’de Kaymakamlık (1932/33) yapan Ömer Bedrettin Uşaklı (Gökbelen)’nın Ünye’den ayrıldıktan sonra yazdığı “Deniz Hasreti” şiirinden bir dörtlükle noktalayalım...

            Tarihî perspektife fener çakarak, fener altı kayalıklarındaki gölcüklere uzanan ışıltılardan sevgi dolu yansımalar hemşehrilerime...

                                                                                                                              10 Kasım 2009
                                                                                                                                    Ankara

            KAYNAKÇA :

            ² IŞIK, İrfan – Ünye’nin Fenerci Babası http://unyezile.net/fenerci.htm
            ⁷ BORA, Orhan – Turistik Yeşil Ünye Rehberi, TÖYKO Matbaası, 1969, 144 sh.
            ⁸ TOROSLU, M. Vefa - Denizciye Göz Kırpan Sevdalar – Deniz Fenerleri, 144 sh.

Fotoğraf : Dr. Mürselin GÜNEY http://www.unye.org/deniz.htm

Ünye'nin Asırlık Deniz Feneri
Kaynak : HABERÜNYE http://www.haberunye.com/news/101.html

Ünye'nin Çamlığı'nda bulunan deniz fenerinin
96 yıllık olduğunu biliyor muydunuz?
Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü'nün verilerine göre
Ünye'deki deniz feneri 1911 yılında yapılmış ve o günden bu yana
denizcilere yol gösteriyor. İşte bir asırlık Ünye Deniz Feneri'nin özellikleri :
 

Ünye Feneri’ne kavuştu..
29 Temmuz 2010 Perşembe 09:42
http://www.unyekent.com/haber/9238/unye-fener-8217ine-kavustu

            Ünye’de 1911 yılında o dönem Taşkana Burnu olarak geçen ve bugün Fener Burnu olarak bilinen mevkiye kurulan ve 2000 yılında yenisi yapıldığı için kaldırılıp Ünye’den götürülen fener geri getirildi. Ünyeli İnşaat Mühendisi Eren Tokgöz tarafından araştırılan ve 2007 yılının Kasım ayında yayın grubumuz tarafından çıkartılan Şirin ÜNYE Gazetesi’nin manşetine taşınarak gündeme getirilen tarihi Ünye Feneri, Eren Tokgöz’ün gazetemizin ve ÜTSO’nun takipleri sonunda bulunduğu yerden getirilerek ÜTSO’nun sergi salonunda sergilenmeye başladı.

            01.01.1911 tarihinde Karadeniz Bölgesi Ordu ili Ünye İlçesi’ne Ünye Feneri ve sinyal adıyla yerleştirilen ve 2000 yılında değiştirildiği için Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü’nde muhafaza edilen tarihi kırmızı fener Ünye’ye yeniden getirildi. O dönemin Taşkana Burnu olarak geçen ve bugün Fener Burnu olarak bilinen mevkide kurulmuş olan, kullanıldığı dönemde denizden 19 metre yüksekliğinde, 41 08 30N Kuzey, 37 18 42E doğu koordinatlarında yerleştirilmişti.

            2000 yılında yenisi yapıldığı için Ünye Feneri kaldırılarak Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından muhafaza altına alınmış, izini kaybettirmişti. Ünye Feneri’nin nerede olduğunu araştıran İnşaat Mühendisi Eren Tokgöz, “1911 yılında Osmanlı Devleti’nin Norveçli bir firmaya kurdurttuğu fenerin AGA firması yapımı olduğunu ve asetilen gazı ile çalışıyordu. Benim yerini tespit ettiğim kırmızı renkli fener 2000 yılında şu anda elektrikle çalışan yenisiyle değiştirilmişti. Eski fenerimizin Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü Kıyı Yardımcıları Daire Başkanlığında muhafaza altında olduğunu öğrendim. Gerekli bilgileri Ünye’deki arkadaşlara ve Ticaret Odası’na aktarmıştım. Fenerin Ünye’ye getirilip kalıcı teşhiri ile ilgili Genel Müdürlük ile görüştüğümde edindiğim intiba fenerimizin Ünye’ye verilebileceği yönündeydi. ÜTSO takibini yapmış, tarihi fener tekrar Ünye’ye getirilmiştir” dedi.

            ML 300 mm fener tipi, Çakar Fener Sistemi, 24 V 40 W ampul cinsi, P28 Radium Marine Süngülü Ampul tipi, elektrik akülü enerji ile çalışan eski kırmızı fener, şimdi Ünye Ticaret ve Sanayi Odası’nın sergi salonunda sergileniyor. ÜTSO Başkanı Hasan Şimşek, Ünye tarihinin bir parçası olarak sergilemek istedikleri fenerin tekrar Ünye’ye verilmesi konusunda Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğüne dilekçe yazdıklarını ve aldıkları olumlu cevap üzerine getirildiğini söyleyerek, “Tarihi Fenerimiz Ünye’ye evine döndü ve şimdilik bir yer bulunana kadar Ticaret Odası Sergi Salonunda halkın ziyaretine açıldı” dedi.