eyluk

ANA SAYFA
(Bu sayfa en son 04 Temmuz 2007 tarihinde güncellenmiştir.)

TOKAT ZİLE
YEŞİLCE KÖYÜ
ŞEYH EYLÜK TÜRBESİ

Gündem Gazetesi - 07.06.2001 tarih, Yıl : 14, Sayı : 616'da "Zile Tarihi"nden Başlığıyla Yayımlandı.

TOKAT ZİLE YEŞİLCE KÖYÜ
ŞEYH EYLÜK TÜRBESİ
(KÜMBET Eğitim, Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi - Yıl : 1, Sayı : 6 + 2, Sh. 41 - 43'de yayımlandı.)

Ahmet DİVRİKLİOĞLU Şeyh Eylük Türbesi İçinde

Şeyh Eylük Türbesi İç Kısım

Tokat İli Zile İlçesi Yeşilce Köyü'nde bulunmaktadır. Köyün ismi 1981 yılında Yeşilce olarak değiştirilmiş olmakla beraber halk arasında Şıheylik ismi kullanılmaktadır.

Köyde yaşayan Tekkeşin Abbas Tekin'de Şeyh EYLÜK'e ait H. 777 - M. 1376 tarihli icazetnâme ve üzerine eklenmiş Hicrî 1053 - M. 1643 tarihli bir teskere vardı ama köye gittiğim Nisan 2007 tarihinde adı geçen Abbas Tekin'in vefat ettiği, icazetnâme ve teskerenin torunu tarafından başka bir şehre götürüldüğünü tespit ettim.

"Karye-i Kavacık namı diyar Şeyh Eylük" ibaresinden köyün isminin muhtemelen 14. yüzyılda Kavacık olduğu, Şeyh Eylük'ün şöhretinden dolayı 17. yüzyıldan itibaren Şeyh Eylük adının kullanıldığı, daha sonra Kavacık adının unutulduğu, Şeyh Eylük isminin ise Şıheylik haline dönüştüğü anlaşılmaktadır.

Yeşilce Köyü Şeyh Eylük Türbesi

Yeşilce Köyü Şıh Mehmet Türbesi

Eserin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı belli değildir. Yalnız H. 982 - M. 1574 tarihli Tahrir Defteri'nde Şeyh Eylük Zaviyesi'nden söz edilmektedir. Bu zaviyenin Şeyh Eylük'ün sağlığında 14. yüzyılın son çeyreğinde mevcut olduğu kabul edilebilir.

1643 yılındaki teskereden zaviyenin bu tarihte işler durumda olduğu görülüyor. Zaviyeyi oluşturan yapılar topluluğundan bugün sadece türbe kalmıştır. Türbenin Şeyh Eylük'e ait olduğu köyde yaşayanlar tarafından ifade edilmektedir; ancak buna ait bir belge yoktur.

Eser, kapı üzerindeki kitabeye göre Hicrî 1339 - Milâdî 1923 yılında Topçuoğlu Mustafa isimli bir şahıs tarafından Ahmet Usta adında bir kişiye tamir ettirilmiştir.

Eğt. Kül. Sanat ve Edb. Dergisi - Yıl : 1

Nisan - Mayıs - Haziran 2007 - Sayı : 6 + 2

Kare plânlı türbede örtü sistemi olarak kırlangıç kubbe kullanılmıştır. Yapının tek kirişi Kuzey cephesi ortasındadır. Kırlangıç kubbe dıştan bir kırma çatı ile kapatılmıştır. Küçük ölçüde ve basit bir kuruluşa sahip bir yapıda sadece Güney cephesi ortasında küçük dikdörtgen pencere açıklığı bulunmaktadır. Doğu ve Batı cephesi komple duvar olup, düzgün sıva üzerine beyaz badana ile kapatılmıştır.

Kuzey cephesi ortasındaki giriş basık kemerlidir. Kemer süveleri düzgün kesme taş olup, kemer kavisi üç parça taştan meydana getirilmiştir. Portal dıştan bir profil ile dikdörtgen içine alınmıştır. Bu dikdörtgen ile kemer kavisi arasındaki tek parça taş üzerindeki üç satırlık kitabesi şöyledir.

1. Topçuoğlu, 2. Mustafa, 3. Tamir tarihi 338, Ahmet Usta. Kitabe ve portal sövesi yeşil renkli yağlı boya ile boyanmıştır. Kapı açıklığı içten düz atkı ile geçilmiştir. İnşa malzemesi olarak köşelerdeki bağlantı yerlerinde düzgün kesme taş kullanılmış geri kalan kısımlar sıvanmıştır. Ancak girişteki bazı kısımlardan anlaşıldığı kadarıyla diğer bölümler moloz taştan yapılmıştır.

İç mekâna girildiğinde dikkati öncelikle türbenin ortasındaki Şeyh Eylük'ün sandukası çeker. 36 x 80 cm ölçülerinde tek parça mezar taşında yazı veya motif yoktur. Kırlangıç kubbe tepeye doğru daralarak giden ve birbiri üzerine binen 15 sıra sekizgen oluşturan ahşap kalaslarla meydana getirilmiştir. Tepe noktasındaki açıklık ise düz bir kapakla örtülmüştür. Kare mekânda ilk sekizgen sıraya geçebilmek için köse ve çapraz ahşap kalaslar atılmış ve bu kalaslarla köşeler arasında kalan kısımlar düz ahşapla örtülmüş ve üzeri sıvanmıştır. Güney cephesi ortasındaki tek pencere iç mekânın yeterli ışık almasını sağlayamamaktadır. Bu yüzden içerisi oldukça karanlıktır.

İç mekân duvarları düzgün beyaz badana ile kaplı olup Kuzey doğu ve Batı duvar yüzeylerinde bitkisel ve sembolik karakterli kalem işi süslemeler görülmektedir. Güney cephedekilerin üzeri kalan izlerden anlaşıldığı kadarıyla silinmiştir. Kuzey doğu ve Batı duvar yüzeylerindeki bitkisel sembollerin yanı sıra yeşil kavun içi ve açık renkli saç örgüsüne benzer motiflerin tekrarlanmasıyla bir kuşak oluşmuştur. Motif olarak kullanılan teberlerin birbirine bakan iki kesici parçasının ortasında bir mızrak ucu, yeşil renkle birbirine bağlanmış saplar, bir keşgül, keşgülün içinde ise kırmızı yeşil yapraklı şeftali ve elma durmaktadır. Bunun yanı sıra şematik salkım söğütler ve serviler gibi ağaç motifler işlenmiştir.

Kapı tarafındaki ikinci panoda ise kavukluğa benzer nesnenin üzerinde bir derviş sikkesi, sikkenin her iki yanında tepeye doğru uzanmış birer çiçekli dal parçası yerleştirilmiştir. Girişin doğusundaki iki panodan batıda bulunanda kınlar içerisinde çapraz durumda iki kılıç resmi bulunmaktadır. Pastel sarı renkli kınların üzeri işlemelidir. Duvara sonradan yazıldığı anlaşılan eski harfli yazıların bir kısmı silinmekle beraber sadece kılıçlardan Batı’dakinin yanında şimşir (kılıç) kelimesi okunabilmektedir. Batı duvar ortasında ise büyükçe bir baldaken türbe tasvir edilmiş, iki yanında yeşil renkli sancak yükselmektedir. Baldakende kubbeden sarkan zincirlere bağlı üç de kandil vardır. Baldakenin kuzeyindeki panoda ise iki ucundan tavana bağlı bir barutluk vardır. Bunun ağız kısmında yarısı dışarıda kalmış bir armut vardır.

Ahmet DİVRİKLİOĞLU Şeyh Eylük Türbesi Önünde

Şeyh Eylük Türbesi - ZİLE

Türbedeki kalem işlerinde pastel yeşil, mavi, kırmızı, kahverengi ve sarı tonlar kullanılmıştır. Konu olarak natürmortlar ve manzaraların yanı sıra tekke ikonogofrasini yansıtan sembolik eşyalar tasvir edilmiştir. Kompozisyonların yanında orijinali mi sonradan mı yazıldığı pek anlaşılamayan açıklamaların hepsi silinmiştir.

Şeyh Eylük Türbesi, türbe mimarîsinde kare plânlı olup, yüzyılımızın başına kadar değişik çeşitlemelerle en çok uygulanan plân tiplerindendir. Zaten türbenin Türk türbe mimarîsi içindeki önemi örtü sistemi ve kalem işi süslemelerden gelmektedir. Kırlangıç kubbe ya da tünekti örtü M.Ö. 6. yüzyıldan önce başlayıp 1920'lere kadar sık kullanılan bir örtü düzenidir. Balkanlar’dan Çin’e kadar Anadolu, Kafkasya, Hazar Denizi arasında kalan bölge ile Türkmenistan, Tacikistan, Afganistan, Hindistan, Kore, Çin, Pamir bölgesi Sibirya bölgesi olmak üzere Asya'nın tamamında, Güney Arabistan ve Kuzey Amerika'da, Orta Afrika'da örnekleri görülmektedir.

Anadolu'da Eskişehir, Selçuk, Milas, Mudanya, Ankara, Manisa'da M.Ö. 6 - 4. yy’a ait erken mezar yapıları ile 13 - 19. yy’da çeşitli bölgelerdeki câmiler ve tekkeler ile Kafkas bölgelerinde etkili Erzurum Bayburt yöresindeki yapılarda kullanılmıştır. Yani Anadolu Türk mimarîsinde uzun bir zaman dilimi içinde bu yapı türü ve örtü sistemi kullanılmıştır.

Üzerinde durulması gereken ikinci konu ise türbe içi resim ve süslemelerdir. Şeyh Eylük Türbesi’ndekilerde sanatçı imzası yoktur. Yaptığı eserlere imza atan ender sanatçılardan biri Zileli Hattat Emin'dir. Merzifon Kara Mustafa Paşa Câmii şadırvanına Zileli Emin, Zile'nin Güneyi’ndeki kendi ismiyle anılan Şeyh Nusrettin Türbesi’ndeki süslemelere ise Arapzâde Emin Usta olarak adını yazmıştır.

Yeşilce Köyü Şıh Mehmet Türbesi

Kaynak : Mehmet Emin ULU - Alperenler Cenneti TOKAT

Sanatkârın diğer duvar resimlerinden açıkça ayrılan belirgin bir üslûbu vardır. Sanatçı süslemelerinde meyveli büyük ağaçlar, küçük şematik ağaçlar, derviş sikkeleri, vazo içindeki çiçekler, Baldekan türbe motifleri ve manzaralar Zileli Hattat Emin'in üslûbudur ve bu da anlaşılıyor ki Şıh Eylük Türbesi'nin iç süslemelerinin Zile Tekke Köyü’ndeki Şeyh Nusrettin Türbesi’nin iç süslemelerini, Zile Musa Fakih Türbesi'nin ve Merzifon'daki Kara Mustafa Paşa Câmii şadırvanının süslemelerini Zileli Hattat Emin yapmıştır.

Nisan 2007 tarihinde Şeyh Eylük Türbesi'ne yaptığım ziyarette türbenin 1981 - 1994 yıllarındaki halinden daha yıprandığını gözlemledim. Doğu ve Batı duvarlarının çatıyla birleştiği üst kısımlarında içe doğru bombeleme ve sıvalarda çatlaklıklar bâriz şekilde görülmektedir. Kapı rölyefinin kemerinde ise dışa doğru bombeleme vardır. Bu da türbenin yapı sisteminin yakın bir zamanda bozulacağı ve yıkılacağı sinyalini vermektedir.

Yrd. Doç. Dr. Halit ÇAL - Ankara Gazi Ünv., Fen - Edb. Fak. Öğr. Üyesi.

Zile Makaleleri Sayfasına

Dönmek İçin TIKLAYINIZ