Makale : Bekir ALTINDAL
(Araştırmacı, Yazar, Başmüfettiş)

Bekir ALTINDAL ve Mehmet SEZEN Hüseyin Gazi Tepesi'nde.

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 15.04.2008

ZİLE NÜFUSUNUN
SOSYAL VE EKONOMİK ÖZELLİKLERİ
ZİLE'NİN DEMOGRAFİK YAPISI
(Tokat Kültür Haber Dergisi - Yıl : 6, Sayı : 22, Haziran - Temmuz 2006, Sh. 40 - )

            Nüfus sayımları, ülke sınırları içinde yaşayan nüfus sayısını, nüfusun ekonomik ve sosyal özelliklerini, ülkenin idarî yapısına göre belirlenmesi için yapılmaktadır.

            1990 yılı genel nüfus sayımı sonucu nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından 1994 yılında il bazında yayımlanmıştır. 1990, 1997 ve 2000 yılı istatistikî bilgileri ışığında Zile’nin demografik yapısının bazı özellikleri  açıklanmaya çalışılacaktır.

            Cumhuriyetin ilk yıllarındaki Zile’nin durumunu 1927 sayımına göre verelim. Şehir ve köy nüfusunun medeni hali ve okuryazarlık durumu, konuşulan lisan 1927 yılı sayımı sonuçlarına göre aşağıda verilmiştir.¹

1960'lı Yıllar Zile Devlet Hastanesi Personeli

Lisan

                                                                                                                                (Kaynak : DİE)

            Bu sayımda Zile nüfusu 24.824 E, 28.654 K olmak üzere toplam 53.478’dir. Görüldüğü üzere merkez ve köylerde kadın nüfusu erkek nüfustan 3.830 kişi fazladır.  Merkezde 43 dul erkeğe karşı 1.542 dul kadın, köylerde ise 204 dul erkeğe karşı 3.155 dul kadın bulunmaktadır.Toplamda ise 297 dul erkeğe karşı 4.697 dul kadın yaşamaktadır. Bu durumun Osmanlı Devleti dönemindeki uzun savaşlar ile İstiklâl Harbi’nden çıkılmasından kaynaklandığı söylenebilir. Yine bu sayımda şehir ve köylerde toplam 98 adet gayrimüslim bulunmaktadır. Bunlardan 39 E, 37 K olmak üzere 76’sı Ermeni vatandaştır.

           Cumhuriyet dönemi tespit edilebilen yıllara ait Zile nüfusu aşağıda verilmiştir.

                                                                                                                   (Kaynak : DİE)

            1935 sayımına göre nüfus yoğunluğu 21’dir. 1940 - 1950 arası dönemde nüfus yoğunluğu 34 olup, Tokat’ta 32, Erbaa’da 50, Niksar’da 38, Turhal’da 43’dür. Aynı dönemde 116 köyü olup yüzölçümü 1.792 km²’dir. Bu dönemden sonra başka yerlere bağlanan köyler sebebiyle ilçe yüzölçümü 281 km² azalarak 1.511 km²’ye düşmüştür.

            Tablo incelendiğinde; 1980 yılında merkez nüfusun bir önceki sayıma göre azaldığı görülmüş olup, bunun l1 Eylül 1980 öncesi olaylardan ve iç göçten kaynaklanmış olabileceği düşünülebilir.

Gazozcu Hacı Ar - Mahmut Aykut ve Babası ve Sinema Çalışanları

 1960'lı Yıllar

            1997 yılı sayımı sonuçları, bir dönem öncesi nüfusa göre  merkez ve köy bazında büyük düşüş göstermektedir. Yatay göçün etkisi bütün çıplaklığıyla görülmektedir.

            2000 yılı sayım sonuçları incelendiğinde; merkez nüfusu 1990 ve 1997 sayım rakamlarının üzerinde çıkmaktadır. Köyler nüfus toplamı 1997 sayımından fazla ise de  1980 ve 1990 nüfus sayımlarının hâlâ altındadır. Bu durum bize merkez nüfusunda göreceli bir artış olduğunu ve köylerden hâlâ göç verildiğini göstermektedir. Zile merkez nüfusundaki artış ise genelde kendi köyleri ile Cumhuriyet öncesi nahiyeleri olan ve Zile ile hâlâ ticareti bulunan Kadışehri, Çekerek ve kısmen de Kümbet Ovası olarak bilinen şimdiki Aydıncık İlçesi  köylerinden gelen göçlerden kaynaklanmaktadır. Bu artışa kısmen yüksek okulların da etkisi olduğu söylenebilir.

            2008 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Zile merkez nüfusu ve köy nüfuslarında büyük düşüşler görülmektedir. Öyle ki merkez nüfusu 1985 nüfusuna, köy toplam nüfusları ise 1950’li yılların köy toplam nüfuslarına kadar gerilemiştir. İşsizliğin, göçün boyutunu bu istatistik gözler önüne sermektedir.³

             Zile’nin  çeşitli yıllardaki şehir ve köy nüfusu, nüfus yoğunluğu aşağıdaki tabloda verilmiştir.

                                                                                                                                 (Kaynak: DİE- http://www.tuik.gov.tr )

            Yukarıdaki tablo incelendiğinde; 1945 ve 1955 sayımlarında toplamda kadın sayısı erkek sayısından fazladır. 1990 sayımında Zile ilçe toplamında köy nüfusu, şehir merkezi nüfusundan fazla bulunmaktadır. Başka bir anlatımla köy toplam nüfusu, şehir nüfusundan yaklaşık % 30 oranında fazladır. 2000 yılı sayımında ise aradaki bu fark merkez lehine azalmıştır. Başka bir anlatımla köylerden daha fazla göç olmuştur.

            1990 ve 2000 yılında Zile merkezde erkek nüfus, kadın nüfusa oranla fazla olup, köyler nüfusunda ise kadın nüfus, erkek nüfusla yaklaşık aynı durumdadır.

            Zile nüfusu, toplam nüfusta yılda % 02.05 (Binde 2.05), şehir merkezinde ise % 0 13.28 artmış, köy nüfusunda ise % 07.23 azalmıştır. Yukarıda görüldüğü üzere 1990 yılında 61.883 olan köy nüfusu on yıl sonra 57.499’a düşmüştür. Bunun anlamı yatay göçtür, işsizliktir.

            2007 sayımında ise merkez ve köyler toplamında kadın nüfus erkek nüfusun biraz üzerindedir.

60/70'li kuşakların çok iyi tanıdığı Ortaokul Müdürü Cemalettin ÖZDEMİR

Mahmut Sayınalp, Şahabettin Nadir, Selahattin İşevi, Kemalettin Aydın Kır Partisinde.

            Zile toplam nüfusu içinde şehir merkez nüfusu; 1960 yılında % 28, 1980 yılında % 30 ve 2000 yılında % 47 olmuştur. Bu bize köy nüfusunun şehir nüfusuna oranının azaldığını göstermektedir. Başka bir anlatımla köyler göç vermektedir.

            1935 sayımına göre Zile'nin köylerinden olan Temecük Artova İlçesi'ne, Hamide, Kızoğlu, Damudere Turhal İlçesi'ne ve Eliktekke ise Amasya İli'ne muhtelif tarihlerde bağlanmıştır. 1945 ve 1950 nüfus sayımında Merkez ve İğdir Bucağı'na bağlı 116 köy, 1955 yılı sayımında Merkez, İğdir ve Yenimüslüman Nahiyeleri'ne bağlı 116 köy bulunmaktadır.

            Köy nüfusları 1990, l997 ve 2000 yılı sayımlarına göre bağlı oldukları Zile Merkez, Yıldıztepe ve İğdir Bucağı olarak verilmiştir. Buna göre 114 köy ve belde bulunmaktadır.  Bucak ve bağlı köyler toplam nüfusunda Yıldıztepe, diğer bucak ve köylerin toplamından fazladır. İğdir Bucağı toplamında kadın nüfusu erkek nüfusa göre fazla iken Yıldıztepe bucak toplamında erkek nüfus, kadın nüfustan fazladır. Bu fazlalığın, dikkati çekecek derecede belediyelik olan Yıldıztepe (Yenimüslüman), Evrenköy (Kızılcin), Güzelbeyli (Silisözü) ve Yalınyazı (Maşat) Kasabaları'ndaki erkek nüfusundan kaynaklandığı görülmektedir. Kasabalarda en fazla nüfus Yalınyazı’da, köylerde ise Kervansaray’da yaşamaktadır. En az nüfuslu köy ise Gölcük’tür (42 kişi).

            Köy nüfusu, nüfus grubuna göre köy sayısı aşağıda verilmiştir.

                                                                                                                     (Kaynak : DİE)

            Tabloda görüldüğü üzere, Zile köylerinin nüfus ortalaması 1 - 500 kişi arasında yoğunlaşmaktadır. 1990 sayımında Merkez Bucağı'nda iki köy (Çayırköy ve Kervansaray), Yıldıztepe Bucağı'nda altı köy veya belde (Yıldıztepe, Boldacı, Evrenköy, Güzelbeyli, Yalınyazı, Yaylakent), İğdir Bucağı'nda ise dört köy (Acıpınar, Acısu, Ayvalı, Karacaören) nüfusu 1000’in üzerinde bulunmaktadır. Nüfusu 1000’in üzerinde olan yerleşim yerlerinden Yıldıztepe Bucağı'na bağlı dört adet kasaba olup (Yıldıztepe, Evrenköy, Güzelbeyli ve Yalınyazı) nüfusları 2000 - 4000 arasındadır. 1997 sayımında ise nüfusu 1000’in üzerinde olan 4 köyün nüfusu 1000’in altına (Acıpınar, Acısu, Yaylakent ve Karacaören) inmiştir.

Ömer ALTUNSOY Bilgisayar Sertifikasını Alırken Öğrenmenin Yaşı Olmadığını Belgeledi.

Özhaber Gazetesi Fotoğraf Arşivi - 2007 / Zile

            2000 yılı sayımında Çayırköy, Kervansaray, Boldacı, Acıpınar, Acısu, Ayvalı ve Reşadiye’nin nüfusları 1000’i geçmektedir. Belde olan Yıldıztepe 4.114, Evrenköy 3.857, Güzelbeyli 3.891 ve Yalınyazı 5.275 nüfusa ulaşmıştır. Bunlardan en dikkati çeken artış Kervansaray Köyü'nde yaklaşık % 100, Yalınyazı (Maşat) Beldesi’nde ise % 65  olarak gözükmektedir. Bu tablodan da anlaşılacağı üzere kasabalar nüfusu, sulu ve verimli topraklarda yerleşik bulunmaktadır. Başka bir anlatımla köy ve kasaba nüfusunun ağırlığı Zile’nin coğrafî olarak güney ve güney batısında yoğunlaşmaktadır.

            1990 ve 2000 yılında Zile nüfusunun yaş, yaş grubu, ilçe merkezi ve cinsiyetine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

                                                                                                                                 (Kaynak: DİE- http://www.tuik.gov.tr )

            Yukarıdaki tablo incelendiğinde ilginç sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Zile ilçe merkezi nüfusu 1990 sayımında en fazla 10 - 14 yaş grubunda, 2000 sayımında ise bir üst grup olan 15 - 19 grubunda bulunmaktadır. Nüfus, her iki sayımda bu gruplara kadar artmakta ve bu gruplardan sonra giderek azalmakta olup, ülkenin nüfus piramidi ve nüfus eğrisine uygunluk göstermektedir. Her iki sayımda 0 - 19 yaş arası nüfus gruplarında erkek nüfusu, kadın nüfusuna göre (bebek, çocuk, öğrenci) daha fazladır. Bu fazlalık 20 - 24 yaş grubunda değişmekte olup, bu defa kadın nüfusu erkek nüfustan fazla bulunmaktadır. Bunun sebebi, erkek nüfusun yüksek okula gitmesi, askerlik, iş ve iş arama için ilçeden ayrılması, kadın nüfusun ise daha az oranda yüksek okula gitmesi veya iş için ilçeden daha az ayrılması şeklinde gösterilebilir. 30 - 34 yaş grubunda erkek nüfusun, kadın nüfusundan fazla olması, artık bu grubun ilçede daimî ikamet ve iş kurduğu şeklinde açıklanabilir.

            2000 sayımında ise tekrar 40 - 54 yaş grubunda erkek nüfus fazlalaşmaktadır. 1990 sayımında 35 - 39 yaş grubunda ve daha sonraki gruplarda (55 - 59 grubu hariç) kadın nüfusu, erkek nüfusundan fazla bulunmaktadır. 55 - 59 yaş grubu azalarak seyir izleyen gruplara istisna olarak bir önceki gruba göre artış göstermiş olup, artış erkek nüfusun kadın nüfustan fazla olması ile oluşmaktadır. Ülkede emekliliğe ayrılma yaşı ortalama 55 - 60 yaş arası olduğu dikkate alınırsa, artışın bundan kaynaklandığı söylenebilir. 2000 sayımında ise 54 yaşından sonra kadın nüfusu erkek nüfusundan fazladır. 20 - 24 ve sonraki yaş gruplarında erkek nüfusun kadın nüfustan az olması, erkek nüfusun yatay göç hareketlerinden oldukça fazla etkilendiği anlamına gelebilir. 60 yaş ve yukarısı için her grupta kadın nüfusun, erkek nüfustan daha fazla olduğu görülmektedir.

Erkek nüfusun eğitim düzeyi ve kültürünü yansıtır bir Zile fotoğrafı.

Bekir AKSOY Fotoğraf Arşivi

            Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 2007 yılında yapılan nüfus istatistiklerine göre de Zile ve köyleri toplamında 15 - 19 yaş arası en fazla gruptur. Bu gruptan sonra toplamda düzenli bir düşüş görülmektedir. 1997 ve 2000 sayımlarında olduğu gibi genel olarak üst yaşlarda kadınlar daha fazladır. Bu durum, Zile’de kadınların erkeklerden daha fazla yaşadığı ve uzun ömürlü olduğu şeklinde yorumlanabilir.

            Zile ilçe merkez nüfusunun 1990 ve 2000 yılı itibariyle cinsiyetine göre okuryazarlık durumu, bitirilen son öğrenim durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

                                                                                                                             (Kaynak : DİE)

            Tablo incelendiğinde, ilçe merkezinde okuma yazma bilmeyen kadın nüfusunun, erkek nüfusunun iki katından fazla olduğu görülmektedir. 2000 sayımında toplam okuma yazma bilmeyen nüfusun 1990 sayımına göre azaldığı görülmektedir. İlköğretimin mecburi olması sebebiyle kadın ve erkek nüfusun toplamı birbirine yakın olup, ortaokul ve sonrası öğrenim bitirmelerinde erkek nüfus lehine önemli fazlalık bulunmaktadır. İlkokuldan sonra (ülke nüfusunun öğrenim durumuna paralel olarak) kadın nüfusun çeşitli sebeplerle öğrenime devam etmediği anlaşılmaktadır.

Zile Eğitim Câmiasının Hanım Duayenleri

Bekir AKSOY Fotoğraf Arşivi

            1990 sayımında yüksek okul mezunu erkek nüfusu, kadın nüfusunun üç katı iken 2000 sayımında kadınlar lehine farkın yaklaşık iki kata gerilediği anlaşılmaktadır. Yalnız yüksek okul mezunu nüfus sayısı Zile doğumlu ve Zileli olanları gerçek olarak yansıtmamaktadır. Yüksek okul mezunlarının sayısı, iş imkânı oranı Zile merkezinde çok düşük olduğundan ilçe dışına gidenler hesaba katıldığında yüksekokul mezunlarının daha fazla olabileceği düşünülmektedir.

            1990 ve 2000 yılı sayımı öncesi son hafta içinde Zile ilçe merkezi nüfusunun cinsiyete göre faal olma durumu aşağıda gösterilmiştir.

                                                                                                                             (Kaynak : DİE)

            Tablodan da görüleceği üzere, ilçede sanayi ağırlıklı iş kolu ile hizmet sektörü olmaması sebebiyle çalışan kadın sayısı çok düşük bulunmaktadır. Tarım kesiminde ise aile boyu üretime katılan kadın nüfusunun ev kadını olarak gözüktüğü söylenebilir. DİE tarafından Zile köy nüfusu istatistikleri verilmediğinden buraya alınamamıştır.

1960'larda Zile'de 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı

Kemal TARHAN Fotoğraf Arşivi

            1990 ve 2000 yılı nüfus sayımı öncesi son haftadaki iktisadî faaliyet kolu, ilçe merkezinde cinsiyete göre nüfus tablosu aşağıdaki gibidir.

                                                                                                                             (Kaynak : DİE)

            İktisadî faaliyet kolu tablosundan, ilçe merkezinde tarım ile ticaret kolunda çalışan nüfusun birbirine eşit olduğu, imalât sanayiinde (küçük ölçekli atölye, imalât yerleri ağırlıklı) ise bu sektörlere yakın bir nüfusun çalıştığı görülmektedir. Başka bir ifade ile tarım dışı işkollarında çalışan nüfus daha fazla bulunmaktadır.

            Zile ilçe merkezi hane halkının yerleşim ve büyüklüğü aşağıdaki tabloda görülmektedir.

                                                                                                                    (Kaynak : DİE)

            Tabloda dikkati çeken husus, aile büyüklüğünü 4 - 7 kişilik ailelerin oluşturduğudur. Şehirleşme kıstaslarından birisi olan ortalama hane halkı büyüklüğü genel olarak 3 - 5 kişilik ailelerden meydana geldiği varsayıldığında, Zile ilçe merkezinin aile yapısının kırsal kesim ağırlıklı olduğu söylenebilir. Tokat ili köyler toplamında hane halkı ağırlıklı büyüklüğü 5 - 7 kişilik ailelerde yoğunluk kazanmaktadır. Tokat merkezde aile büyüklüğü yoğunluğu 3 - 5 kişilik ailelerden meydana geldiği anlaşılmakta olup, bu durumun ise Tokat’ta sanayi ağırlıklı işkollarından kaynaklandığı söylenebilir. Zile ilçe merkezinin ise daha çok köylerden göç aldığı tespitini doğrulamaktadır.

            2000 yılı sayımında Tokat toplam nüfusu olan 828.027 kişiden 753.702 kişi Tokat doğumlu olup, 74.325 kişi ise Tokat dışı diğer iller ve diğer ülke doğumlu bulunmaktadır. Tokat’ta ülkenin bütün illerinden doğumlu kişi bulunmaktadır. Bu nüfustan doğum yeri itibariyle en fazla olanlar Sivas (1.990 kişi), Amasya (7.408), İstanbul (6.830), Ordu (5.732), Yozgat (5.515) doğumlular olup, en az ise Şırnak (38 kişi), Hakkari (40) doğumlular olmaktadır. Bunlardan Amasya doğumluların Turhal, Erbaa, Tokat Merkez İlçe'de, Ordu doğumluların Niksar, Erbaa, Tokat ve Turhal’da, Yozgat doğumluların ise özellikle Zile ve Turhal’da yerleşik olduğu tahmin edilmektedir. İstanbul doğumluların sayısı da dikkat çekmektedir.

Osman Baştopçu. İbrahim Atalar. Sıtkı Özköslü. Lütfi Işık. Nihat Dizlek ve Hüseyin Özver

Kemal TARHAN Fotoğraf Arşivi

            1985 - 1990 yılları itibariyle, Zile nüfusunun % 5.36’sı Yozgat’tan, % 2.88’i Tokat’tan, % 1.86’sı Turhal’dan, % 1.86’sı İstanbul’dan, % 1.36’sı Malatya’dan, % 1.36’sı Aydın’dan, geri kalanlar ise; Amasya, Artova, Çanakkale, Erzincan, Gümüşhane, Kayseri, Sivas ve Tekirdağ’dan gelmiştir.²

            1990 ve 2000 yılı genel nüfus sayımı sonucunda elde edilen sonuçlara göre Zile ile ilgili istatistikî bilgiler verilerek bu bilgiler ışığında demografik yapı hakkında yorumlar yapılmaya çalışılmıştır. Bazı istatistikî rakamlar il toplamı bazında verildiği için bunlar hakkında Zile ile ilgili değerlendirme imkânı bulunamamıştır. Zileliler ve ilgilenenler için genel bir değerlendirme maksadıyla yapılan bu çalışmamızdaki yorumlarımız her zaman tartışmaya ve değerlendirmeye açık bulunmaktadır.

            Yukarda verdiğimiz  tablolara göre, köy nüfusunun 1990 yılına göre büyük oranda azalma göstermesinin en büyük sebebinin yatay göç olduğu açık bir şekilde görülmektedir. İş sahasının olmaması, işsizliği beraberinde getirmekte, bunun sonucunda yüzlerce Zileli genç geçimini dışarıda aramaya yönelmektedir.

            Bu araştırmayla sesini sizlere duyurmaya çalışan bu satırların yazarının gayesi ne olabilir? Sizlere Zile gerçeğini, Zile’nin durumunu acı da olsa duyurmaktır. Artık Zile için, işsizlik için, iş sahası için, fakir, kimsesiz, muhtaç Zileliler için, gençlerinin Zile’de iş bulması için bir şeyler yapmanın zamanının geçmekte olduğunu hatırlatmak için bu satırlar yazılmakta. Zile’nin Zileli'nin derdi birkaç Zile sevdalısının üzerinde kalmamalı. Zile’yi seven, Zileli'yim diyen her yerdeki Zileliler duyun bu sesimizi; kulak verin bu çığlıklara. Özellikle Zile dışındaki işadamı Zileli hemşehrilerimiz, beş - on milyar lira belki size dokunmaz ama, bir araya gelen sizlerin Zile’ye yapacağı yatırımlar, size maddî ve manevî olarak, dua olarak geri  dönecektir. Zile’nin  kaderi  terkedilmiş, unutulmuş bir şehir olmamalı. Gün, Zileli olma günü. Başka şansı da yok Zile’nin.

Bekir ALTINDAL ve Necmettin ERYILMAZ

İki Zile Sevdalısı Kale İçi Turizm Haftası Etkinliklerinde / 15.04.2008

            Dipnot :

            ¹ İ. Umum Müdürlüğü, Umum Nüfus Tahriri, Fasikül : II, Hüsni Tabiat Matbaası Ankara 1929.
            ² Araştırma yazısında DİE’nin 1929 yılından 2000 yılı sayımı dahil bütün sayım sonuçlarına dair yayınlardan faydalanılmıştır.
            ³ 2007 yılına ait güncellemeler, makalenin dergide yayımlandığı Temmuz / 2006 tarihinden sonra yapılmıştır.