Makale : Yüksel Şen
(Emekli Bankacı - Gazeteci - Şâir ve Yazar)

ÜNYE'DE
TABAKLIK VE AYAKKABI SANAYİİ

            Şu bizim Ünye; öteden beri el sanatları açısından, bölgede söz sahibi bir ilçedir.

            Burada, aklınıza gelen her meslek dalında uğraş vermiş ve vermekte olan ustalar yetişmiştir.

            Bu yazımda sizlere, güzel kentimizin belleklerde iz bırakan bir sanat dalından, tabaklık ve buna bağlı olarak da ayakkabı sanayiinden söz edeceğim.

Türk Sanatkârlarının Vücude Getirdikleri Dibağhane Fotoğraf : Ahmet Hüseyin (ŞEN)

Videla ve Kösele Üzerine Çapulacı ve Terlik ve Kunduracıları Fotoğraf : Ahmet Hüseyin (ŞEN)

            Bir zamanlar Köprübaşı mevkiinde pek çok Tabakhaneler vardı. Kent merkezi ve köylerimizde kesilen büyükbaş ve küçükbaş kasaplık hayvanların derileri bu tabakhanelerde işlenir ve ayakkabı sanayimizin hammaddesi yerli kösele, sahtiyan, yağlı vidala, meşin gibi deri türleri üretilirdi.

            Örneğin; manda derilerinden kösele; inek derisinden vidala; koyun derisinden meşin, sahtiyan; keçi derisinden de gılase imal edilirdi.

Fot. : M. Ufuk MİSTEPE / Uluslararası Ünye Festivali Açık Hava Fotoğraf Sergisi - 28.07.2007.
1. Dursun YILMAZ, 2. Ergun VONALIOĞLU, 3. Mehmet AŞIK, 4. Seyfettin AKGÜN, 5. İbrahim ERDEM (?), 6. Salih BAŞARAN,
7. Mehmet TAŞKINSU, 8. Abdullah KALAFAT, 9. Ali Osman TEZEL, 10. Namık SOYSAL, 11. Hasan TARHAN.

            Ayrıca bu hayvanların yünleri de özel bir yöntemle deriden ayrılarak yapağı oluşturulurdu.

            Köprübaşı Deresi'nin çevresinde toplanan bu tabakhanelerin sahipleri mesleklerinin doruk noktasına ulaşmış ustalardı. İşveren sıfatıyla yanlarında pek çok işçi çalıştırırlar ve halkımızın geçimine yardımcı olurlardı.

29 Ekim 1933 Cumhuriyet Bayramı Etkinlikleri

Cumhuriyet Bayramında Çapulacılar / Cumhuriyet Bayramını Çapulacılar Kutlar

            En büyük tabakhaneler de Hasan ÜRER ve Necati VİDİNLİ'ye aitti. Sonradan bu iki tabakhane birleşerek, Ürer Lâstik Ayakkabı Fabrikası haline dönüştürüldü.

            Bu meslekte isim yapmış diğer işverenler de Tabak Şükrü, Tabak Basri, Tabak Rasıh, Tabak Muhlis ve Taş Hasan'dı.

            Orta Cadde'de ve Suluhan Geçidi'nin çevresinde de ayakkabı imalâtçıları toplanmıştı. Şehrin bu kesimine Çapulacılar Arastası denirdi.

Ünye'de Çapulacılık
(Hüseyin Çayırezmez'in Dükkânı)

Ortada Daşçı İsiyn Usta (Hüseyin Mistepe)

            O dönemde çok rağbet gören, arz ve talep durumu yüksek olan Çivili ve Dikişli Çapulalar, terlik ve sandaletler, mes ve aceskiler (sapık da denirdi) bu arastada yapılırdı. Bu konuda uğraş veren firma sayıları oldukça kabarıktı.

            Bilhassa Metanet Ayakkabı Ticarethanesi sahibi Necati VİDİNLİ, Veysel ve Hasan ÜRER, İsmail SOYSAL, Ahmet ve Mehmet KÖYLÜ kardeşler, Hulusi ve Hikmet AŞIK, atölyelerinde pek çok usta ve işçi çalıştırırlar; seri üretimleriyle şehir içi ve şehir dışı talepleri karşılardı.

Cevat KÖYLÜ, Mustafa KALAFAT, Mehmet DEMİR (Solda); Ayakta : Şekerci Tevfik PİŞKİN,
Selahattin KIYIŞKAN, Mustafa ERTOY, Cevat KÖYLÜ, Mustafa SÜMER, Hikmet AŞIK, Haydar HIRACI,
Çapulacı Halil Usta, Oturanlar : İhsan PİŞKİN, Abdullah TARHAN, Faruk ÇEVİKER (Cin Ömer), Ahmet KALFA

Fot. : M. Ufuk MİSTEPE / Uluslararası Ünye Festivali Açık Hava Fotoğraf Sergisi - 28.07.2007.

            Fahrettin YILMAZER, İsmi DİNÇ, Abdurrahman HIRACI, Ekrem ÇAYIREZMEZ, Selâhattin KIYIŞKAN, Hüseyin DOĞANGÜNEŞ, Mustafa VARİLCİ, Arapoğlu YAŞAR, Recai İKİNCİ; şu anda isim ve şöhretlerini anımsayamadığım daha pek çok kişi bu mesleğin ün yapmış iyi ustalarıydı.

            Tabakhanelerimizde imal edilen deriler, ayrıca Çarık yapımında da kullanılırdı. Bilhassa köylerde yaşayan dar gelirli hemşehrilerimiz çok ucuz olması nedeniyle Çarık giymeye özen gösterirdi.

            Manifaturacı Fahri ÖZGÜN ile Tuhafiyeci Tantana KEMAL'in dükkânları arasından başlayarak, Cevdet KÖYLÜ'lerin şu andaki Kavafiye mağazalarına kadar uzanan o kısa sokakta Çarşamba günleri tezgâhlar kurulur ve Çarık satışı yapılırdı.

Çapulacı ve Kunduracılar

            Şimdilerde Çarık tarihe karışmış olmasına rağmen, söz konusu ettiğim sokak, halkımız tarafından "Çarıkçılar Sokağı" olarak bilinir. Sokağın başında da bu isimle bir tabelâ vardır.

            Arastanın isim yapmış esnafları da Çarıkçı Hasan, Çarıkçı Abdullah, Çarıkçı Hayri diye ünlenir.

            Ya kunduracılarımız : Onlar da mesleklerinin doruğuna ulaşmış mahir sanatkârlarımızdı.

Seyit ve Arif İskarpin İmalâtında / Ayakkabıcılar Derneği Bayram Tören Geçişinde.

1. Hasan ERGÜN, 2. Mustafa SÜMER, 3. Ergun VONALIOĞLU, 4. Mustafa KALAFAT, 5. Şoför Aslan,
6. Selahattin KIYIŞKAN, 7. Kemal TARHAN, 8. Sayacı Faruk, 9. Ahmet Kalfa, 10. Ali KURT, 11. Ömer BEŞİKÇİ, 12. Mustafa CİNEK,
13. Yüksel VARİLCİ, 14. Seyfettin KABADÜZ, 15. Şerafettin AKTUĞ, 16. Seyfettin AKGÜN, 17. Kahveci Turan, 18. Haydar HIRACI.
Fot. : M. Ufuk MİSTEPE / Uluslararası Ünye Festivali Açık Hava Fotoğraf Sergisi - 28.07.2007.

            Şehrin muhtelif yerlerine dağılmış işyerlerinde, Ünye kibar muhitinin beğenisini kazanan ve İstanbul sosyetesinin giydiği tarzda, nefis potinler, Bay - Bayan İskarpinleri yaparlardı.

            Bu konuda isim yapmış şöhretli ustalarımız ise ; Burhan YAZGAN, Reşit COŞKUN, Moda Kundura Mağazası sahibi Hüseyin HÜSNÜ, Gemicioğlu Yaşar, Ahmet Kalfa, Saadet Usta'nın Ömer ve Kambur Abdullah Usta diye ünlenirdi.

            Bu ve diğer, isimlerini tâdat edemediğim tüm sanatkârlarımız, son derece zarif bir şekilde imal ettikleri kunduraların hammaddesinin % 50'ye yakın kısmını Ünye Tabakhaneleri'nde üretilen derilerle karşılar, % 50'sini de İstanbul Kazlıçeşme yapımı veya ithal kösele ve derilerle tamamlarlardı.

Ünye : Debağhane

            Gerek kunduracı ve gerekse çapulacı dükkânlarının önünden geçerken, kulaklarınız örslerde ve diz demirlerinde döğülüp inceltilen deriler üzerine indirilen çekiç ve muşta sesleriyle inlerdi.

            Hele ağaç çivi ile çapula yapan ustaların çekiç nakaratları, hiç ama hiç unutulacak gibi değildi. Her tezgâhta bir ustabaşı ve 3 - 4 çırak bulunurdu. Ustabaşılar, sayaları kalıba çeker, kalfalar diğer işlerin tervicine yönelirdi.

            Sabah kalıba çekilen ayakkabılar gün sonunda mutlaka bitirilir ve satış için vitrine konurdu. Ustabaşı imalâtın tüm evrelerini denetim altına alırdı.

Hasbi DOĞRU ve Yüksel YILMAZ (Solda) / Ergun VONALIOĞLU, Aydın ÖKSÜZOĞLU ve Yüksel YILMAZ.

Fot. : M. Ufuk MİSTEPE / Uluslararası Ünye Festivali Açık Hava Fotoğraf Sergisi - 28.07.2007.

            Üretimler, bazen çivili çapula bazen de dikişli çapula şeklinde olurdu. Dikişli yapılan çapulaya Çevirme de denirdi.

            Bu tür ayakkabılarda yerli kösele ve vidala deri kullanılırdı. İç kısımlarında da ağaç çivi başlarını ve dikiş görüntülerini gidermek üzere sahtiyan ve meşinlerle kamuflaj yapılırdı.

            Bazı ustalar da çocuklar için atkılı ve tokalı sandalet dikerdi.

            Talep halinde bazı ustalar da Glase deriden Sapık veya Aceski denen çok zarif Körüklü Çizmeler dikerlerdi. Bu tür çizmeler külot pantalon (kilot pantol) üzerine giyilir ve giyen kişi efevari bir görünüm kazanırdı.

            Bir zamanların Ünye'sinde en popüler iş dalı Çapulacılık ve Kunduracılıktı. Kısa yoldan hayata atılmak isteyenler bu mesleklere girerler ve kazançlarıyla aile bütçelerine katkıda bulunurlardı.

            Her atölyede imalâta dönük, çok çeşitli ekipmanlar vardı. Atölyelerde çalışanlar, düzenli bir işbölümü içerisinde faaliyetlerini sürdürürlerdi. Kimi kesicilik yapar, kimisi diker, kimi kalıplar, kimi perdah yapar, kimi çivi doğrultur, ip mumlardı.

            1948 - 1949 yıllarında rahmetli Hasan ÜRER'in atölyesinde çalışmış ve buradaki sistemli ve organize faaliyetlerin en somut örneklerine tanık olmuştum.

Fot. : M. Ufuk MİSTEPE / Uluslararası Ünye Festivali Açık Hava Fotoğraf Sergisi.

            Değerli okuyucular :

            İşte size, güzel Ünye'mizin geçmişinden bir nostalji daha.

            Bir başka yazımda buluşmak üzere.

            Esenlikler dilerim efendim...

                                                           Yüksel ŞEN