Araştırma : Ahmet Derya VARİLCİ - Ahmet KABAYEL
varilci@gmail.com ahmetkabayel@gmail.com

ÜNYE TARİH ARAŞTIRMA GRUBU YAZI DİZİSİ
Ahmet Kabayel / Ahmet Derya Varilci

Çömlekçi’nin Gülleri - I
http://www.unyekent.com/konu/41/comlekci-8217nin-gulleri-i
16 Şubat 2009 Pazartesi 21:03

            Günümüzden yarım yüzyıl önce Ünye Burunucu’ndan başlar, Yalıkahve’den Hanboğazı’na doğru körfeze dik sıralanan yamaç evleriyle dev bir amfitiyatroyu andırırmış. Şehre girişte irili ufaklı çömlek fırınları, yol kenarına dizilmiş çömlekler gelenleri karşılarmış. Bugün tamamen ortadan kalkmış ve yerine hemen hiç bir şey ikame edilememiş olan çömlekçilik, bir dönem fındıktan sonra Ünye’nin en önemli geçim kaynağıymış.

Çömlekçi Başustası Daşcı İsiyn'in Özel İmalâtları - Desenli Dört Köşe Saksı ve Yağ Kabı
   
Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

            Eski çömlekçi ustası, 101 yaşındaki Bekir Çağlar’ın ifadesiyle Alaçam’dan Hopa’ya, Karadeniz’de sadece iki yerde; Borçka ve Ünye’de çömlek imalâtı yapılırmış.

1. İlyas Oğlu Ahmet'in Torunu Ada Bakkaliyesi Bahri Çiçek'in Çömlek Atölyesi, 2. Küçük Fırın,
3. Büyük Fırın, 4. Parmaksız İsiyn Usta Evi, 5. Tillâ Çay Bahçesi, 6. Sarıkaya, 7. Üç Çeşmelere İnen Merdiven, 8. Bekir Usta Yalısı.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi / Kaynak : Nihat MUTLU

Ünye tarihinde imalât sektörü ve çömlekçilik :

            İp yapımında kullanılan kendir ve kenevir tarım sektörünün en önemli ürünüyken, imalât sektörü henüz ev tezgâhları düzeyindedir. 18. Yüzyıl'da canlanan dünya ticaretiyle birlikte Ünye’de ipçilik önemli bir aşama kaydederken, önce fasulye ve ardından fındık dışsatımı devreye girer. Kireç ve taş ocakları, Ünye’de ekonomik hayatı şekillendiren diğer faktörlerdir. Özellikle Ünye Taşı’nın işlenmesi, dericilik, saraçlık ve çapulacılık konusunda kaydedilen gelişmenin izleri günümüze kadar gelir. İmalât sektörü, Cumhuriyet’in ilân edildiği tarihten başlayarak fındık kırma fabrikaları biçiminde halen sektörün en önemli birimidir.

            Çömlekçilik ise fındık fabrikalarından çok daha önce Ünye’de yerleşik Rum nüfusun faaliyeti olarak görülür. 1924 yılında mübadele edilen Rumların ardından, çömlek fırınları ölüm sessizliğine bürünür. Evler boşalmış, işlikler terk edilmiştir. Yerine kendi yakınlarından başkasını yetiştirmeyen Rum ustaların fırınlarını yakacak, çamura kıvam ve şekil verecek kimsecikler kalmamıştır. Çaresiz, bu işi görmek için Ünye gibi çömlekçilik yapılan bir başka yerden, Borçka’dan usta transfer edilir. Mahallenin ileri gelenlerinden İlyasoğlu Ahmet (Yıldız), Borçka’dan 1927 yılında Şükrü Usta'yı (Ellibeş) getirtir. Bu tarihten sonra yeniden hayat bulan çömlekçilik, giderek Ünye’nin en önemli imalât sektörü haline gelir. Yeni fırınlar açılır, mahallede herkes, çoluk çocuk bu üretimin içindedir. Yenilerinden iri yapısıyla fark edilen Burunucu’ndaki eski fırınların tamamı Rum Hacdıtor’dan kalmadır. Kayıklarla gemilere taşınan çömlekler, iç ticarette ve dışsatımda kullanılır. 1945 - 55 yılları arası Ünye’de Çömlekçiliğin altın yıllarıdır.

İlyas Oğlu Ahmet'in Fırını

Çömlekçilik mesleğinde önemli bir isim, İlyasoğlu Ahmet :

            İlyasoğlu Ailesi sadece işletmeci olarak değil, ailecek sektörün her noktasında yer alır. İlyasoğlu Ahmet Yıldız Ünye’de kesintiye uğrayan çömlekçilik imalâtını ve ticaretini yeniden canlandıran işletmecidir. Borçka’dan çömlek ustası Şükrü Ellibeş’i getirtir. Şükrü Usta, işbaşı yaptığı Ünye’de çömlekteki potansiyeli fark ederek, yanına bütün ailesini alır. Kısa zamanda İlyasoğlu’nun işletmesinden ayrılarak kendi imalâthanelerini kurarlar. İlyasoğlu aynı dönemde Adil ve Haydar Ustaları (Dilek) getirtir. Adil Dilek, yurtdışında önemli yatırımları olan Ünye kökenli iş adamı Şenol Yeğin’in annesinin babasıdır.

Adil ve Haydar DİLEK Ustalar'ın Çömlek Fırını.
Keşaplı Sokağa paralel Dere Ağzı mevkiinde Mistepe'ye komşudur.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

            İlyasoğlu’nun Ünye’ye getirttiği bir başka usta Bulgar göçmeni Espas Usta'dır. Kendisiyle görüşme fırsatı bulduğumuz 1908 doğumlu Bekir Usta'nın (Çağlar) ustasıdır. Espas Usta'nın gelişiyle birlikte ürün çeşidi artmış testi, küp, güveç yanına onlarca çeşit eklenmiştir.  Şeklini tarif ederek, işlevini anlatabilen herkese, istediği ürün çamurdan yapılır hale gelir. Lâzımlık, öveç, pöğrek, havalandırma başlığı, ibrik, düdük, kül yalağı, hanıştıra, sibek, tabak, vazo, saksı, biblo, kumbara, delikli keş kabı ve beşik oturağı bunlardan bir kaçıdır. Kiremit ve tuğla imalâtı çömlekçilik yanında baş gösteren faaliyetler arasındadır.

Nurşit Atıklarını Taşıyan Pöğrekler.

Fotoğraf : Ahmet Derya VARİLCİ

            Çömlekçilik zanaatını Ünye’de icra eden ilk zanaatkârlar, hünerlerinin karşılığını oldukça yüksek almakta, toplum içinde itibar görmektedirler. Kaymakam maaşının 30 - 35 lira olduğu bir dönemde, Şükrü Ellibeş 150 lira maaş almaktadır. Şükrü Usta'nın gümüş bastonla dolaştığı söylenir ve bir dönem Belediye Başkanı seçilerek görev yapar.

Borçkalı Ahmet/Şükrü Ellibeş ve Çömlek Fabrikası ile Fırını/Burunucu Mahallesi
Elden Ele Pişmemiş Çömleklerin Fırına Üstten Doldurulması - Hamdi Usta ve Büyük Usta görülmektedir.
Kaynak : T.C. Ünye Ticaret ve Sanayi Odası / 1923 - 1933 İktisadî Hareketleri

Ünye’de çömlekçiliğin ortaya çıkışı :

            Toprağın pişirilerek çömlek haline getirilişi tarih öncesi dönemlerden kalmadır. Ünye’de çömlekçiliğin ne zaman başladığına dair elimizde somut veriler yoktur. Ancak Osmanlı döneminde Rum ahali tarafından kentin batı girişinde çömlek imalâtına girişildiği bilinmektedir. 1902 tarihli Serveti Fünun Dergisi'nde çömlek ve kiremit üretiminden söz edilmektedir. Bu dönemde Burunucu’nda 3, Fevzi Çakmak Mahallesi’nde 1 adet çömlek fırını mevcuttur.

Yakup KAYA Fırında Pişecek Çömlekleri İstiflerken - 1960

Ömer Kaya Aile Albümünden.

            Çömlek için elverişli çamur, su geçirmeyen killi topraktan (cilim) yapılır. Çömlek için elverişli çamur daha çok Burunucu tarafında, Çamlık mevkii karşısına düşen bölgede bulunmaktadır. Elmalık denilen yerden alınan çamur, öküz arabalarıyla imalâthanelere taşınır, çamur yalaklarına yığılır. Islanır, yoğrulur, kıvama getirilir. Daha çok kadınlar tarafından elle ayıklanan çamurlar, topaklanarak silindirli makinelerden geçirilir. Önceleri elle çalıştırılan kolonlu çamur ezme makineleri, daha sonra elektrikle çalıştırılır.

Taşçı İsiyn Usta'nın Evi ve Cimil Çamurun Silindirden Geçirilmesi.
 
Hüseyin Mistepe'nin bahçesinde kendi yaptığı üç adet küçük çömlek fırını vardı.

            Çift dönmeli silindir ezme makinelerinden sonuncusu, Zenger Paşa Konağı'nda sergilenmek üzere 1989’da Ünye’den alınarak Ankara’ya götürülmüştür (Bu makine eski çömlekçi ailesi fertlerinden Ada Bakkaliyesi sahibi Bahri Çiçek’in ifadesiyle, bizzat rahmetli Zenger tarafından alınmıştır. Çamur ezme makinesinin izini süren Sayın M. Ufuk Mistepe, sözü edilen yerde ciddî bir araştırma yapmasına rağmen maalesef böyle bir edevata rastlayamamıştır.)

Zenger Paşa Konağı ve Müzesi'nde Çamur Ezme Silindir Makinası'nın Bulunacağı Tahmin Edilmişti.

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 11.02.2009 Kaleiçi / Ankara

            Çömlekçi Mahallesi'nde dünde kalanlar yalnızca çömlek imalâthaneleri ve bacası tüten fırınlar değildir. Bacası tütmeyen, bizlere uzay aracı kadar yabancı görülen terk edilmiş bir iki çömlek fırını kalmıştır. Çömlekçi’de bir de câmimiz vardır, yaptıranın ve bahçedeki mezar taşlarının adını okuyabilmişsek bile bugün izini kaybettiğimiz adlar arasındadır.

Çömlekçi Ustası Faruk YILDIZ İkinci İşyerinde
Kardeşi Haluk YILDIZ ile Çömlekçilik Tarihi'ne Damgasını Vurdu.

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 23.12.2009 Niksar Caddesi / Ünye

            Dünden bugüne kalan, taş zemin üzerine yükselen bir kaç kârgir bina ve önünde açmayı sürdüren güllerdir.

Çömlekçi’nin Gülleri - II
http://www.unyekent.com/konu/43/comlekci-8217nin-gulleri-ii
21 Şubat 2009 Cumartesi 08:55

            Eski çömlekçi ustası Bekir Çağlar bugün 101 yaşında. Çömlekçilik günlerini yaşayan, çamuru işleyen ve o günleri net olarak hatırlayan ender insanlardan biridir.

            İstanbul’da yaşayan Bekir Usta'yı ziyâret ettik.¹ Aldığımız bilgiler, Ünye’deki eski çömlekçilerden edindiğimiz bilgileri doğrular nitelikteydi. 1927’de İlyasoğlu Ahmet’in yanında mesleğe başlayan Bekir Çağlar, Bulgar Espas Usta'dan öğrendiği çömlekçiliği uzun yıllar icra eder. 1931’de kendi imalâthanesini açar. Kefeli Câmii yanından sökerek, Çömlekçi’deki Üç Çeşmeler’in yanında kayıklarla taşıdıkları fırını, Selanik göçmeni Hürmüsa Hanım'dan satın alır. 1961 yılına kadar faaliyet gösterdikleri bu fırının taşınıp kurulmasına vesile olan.. Daşcı İsiyn Usta'nın (Hüseyin MİSTEPE) babası Taşçı Ustası Mahmut Efendi'nin yetiştirdiği Parmaksız Hüseyin Usta’dır.²

  
Fotoğraflar : Eren TOKGÖZ

Çömlekçilikle uğraşanlar :

            Kışın tatile giren, yalnızca yaz ve bahar aylarında çalışılan çömlek işine bulaşmamış yok gibidir. Öğrenciler okuldan ve derslerden arta kalan zamanda çalışarak harçlıklarını çıkarırlar.

            Büyük fırınlar çanak, çömlek, testi gibi daha iri ürünler için kullanılırken, küçük fırınlar daha küçük, nitelikli ve sızdırmaz kaplar için kullanılmaktadır. Bilal Kocatoros’tan aldığımız bilgiye göre; “sırlama” denilen bu işlem şöyle yapılmaktadır :

Pişmemiş Saksıların Kurutulmaya Bırakılması ve Çamura Usta Ellerde Şekil Verilmesi.
 

            Boraks beyaz toz olarak alınır, sülyen boya ve bakır tozu ile karıştırılır, renklendirilir. Su ilâvesi ile kıvama getirilip, bir iki gün bekletilir. İki aşamada sırlama işlemi yapılır. Önce 7 ilâ 10 gün arası pişirilen kaplar, kıvamlı sıvıya daldırılarak 24 saat yeniden pişirme işlemine tâbi tutulur. Bu şekilde sırlanan ve renkli motiflerle süslenen kaplar, yüzyıllardır bir sanat eseri olarak varlığını sürdürür.

            Ünye’de çömlekçilik yapmış yahut usta durumdaki hemşehrilerimiz; Nihat Mutlu, Bahri Çiçek, Faruk ve Haluk Yıldız, Hüseyin Adalı ve Bekir Çağlar Usta’dan aldığımız bilgiler ışığında, Ünye’de çömlekçilik yapanlardan bazıları şunlardır :

            Şükrü – Hasan Ellibeş, Babucoğlu Ahmet, Hamza Çağlar, İbrahim ve Mustafa Öztürk, Emin – Necati Güvenç, Hüseyin – Adnan - Edip Adalı, Batumlu Mehmet Efendi, Yakup – Mustafa Kaya, Afyonlu İbrahim Usta, Sivaslı Kara Mehmet Usta, Nihat Mutlu, Bahri Çiçek, Bilal - Ahmet Kocatoros, Faruk – Haluk Yıldız, Mahmut – Mehmet – Kemal Tabak, İsmail Kök, Hüseyin Mistepe, Mehmet Yıldız, Mehmet Kavaklı, Mevlüt Kabayel, İbrahim Şenalp, Şükrü Denizci.

Çömlek İmalâthanesi'nde Türk Kadın ve Erkek.

Kaynak : T.C. Ünye Ticaret ve Sanayi Odası / 1923 - 1933 İktisadî Hareketleri

            Lâz Ruşen (Aksoy) Ünye’ye kaptan olarak gelmesine rağmen, Sinop açıklarında iki gemisi batınca Ünye’de kiremit ve tuğla ağırlıklı olmak üzere, çömlek imalâtı ve ticareti yapar. Oğlu Tahsin, çömlek ticaretini bir süre daha devam ettirir.

            Son çömlekçi geçen yıl vefat eden Muhtar İbrahim Şen’dir.³ Kardeşi Mahmut Şen’le imalâtı sürdürmüş, Çamlık’ın karşısındaki atölyeyi 80’li yıllarda onararak geçtiğimiz yıla kadar getirmişlerdir.

            Bugün Salih Karayiğit adında bir girişimci, Sahil Köyü’ndeki atölyesinde saksı türü imalat yapmaktadır.

Tillâ Çay Bahçesi arka cephesindeki Parmaksız İsiyn Usta'nın
evinin etrafındaki 300 m çapındaki alanda, yapılmakta olan Ünye - Samsun Yolu'nun
alt ve üstünde  1950'li yıllar öncesinde yedi adet çömlek fabrikası vardı.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi / Kaynak : Nihat MUTLU

Çömlekçi’den günümüze ulaşanlar :

            İlyasoğlu Ahmet’in 1927’de işletmeye açtığı çömlek fırını, mübadele sonrası Rum Hacdıtor’dan kalmıştır. Ada Bakkaliyesi karşısında, bahçe içindedir.

            Diğer fırın, Çömlekçi Mahallesi'ni Ortayılmazlar'dan ayıran derenin kenarındadır. Adil Usta tarafından uzun yıllar işletilen bu fırın, Ünye’de çömlekçilik yıllarından kalan iki örnekten biridir.

            İki fırın kalıntısı da terk edilmiş olmanın getirdiği bakımsızlık içinde, otlarla kaplanmış, etrafında çalılar büyümüştür.

Ünye'de, Günümüze Harabe Halinde Ulaşan İki Çömlek Fırını.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

            Çömlekçi Mahallesi'nde, çömlekçilik dışında günümüze ulaşan, mahalle câmisi ve avlusunda bulunan iki mezardır. Alemdar Mustafa Ağa’nın kızı Fatma tarafından 1819 yılında yaptırıldığı anlaşılan câminin ikinci katı 1939 depremi sırasında yıkılmıştır.⁴ Minberindeki taş işçiliği ile dikkat çekmektedir.

Şükrü DENİZCİ (Memiş Kaptan)

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

            Hasbeten lillah tahsin idüb bu cami’ pür-nûr itti inşâ
            Es-Seyyid el-Hac Alemdar Mustafa Ağa kerimesi
            Fatıma Hanım eyledi ihyâ
            Sa’î ittirüb muvaffak eyledi anı hayr-ı celile hüdâ
            Haşra dek bekâ olsun bunun gibi hayrata Tevfik eyledi Mevlâ.
            Fi sene 1235 B.  (1819 - 20).

Çömlekçi Câmii ve Haziresindeki İki Mezar.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

            El-Hac Hüseyin zâde merhum el-Hac
            Muhammed Ağa ruhu içün el-Fatiha.
            Fi sene 1136  (1723-24).

            Ve

            Merhume Hatice Kadın ruhuna fatiha.
            Fi sene 1138  (1725-26).

Çömlekçi Câmii Kitabesi.

Fotoğraf : Ahmet Derya VARİLCİ

            1819 yılında yaptırılan câmiden yaklaşık 95 yıl önceye ait Muhammet Ağa ve Hatice Kadın'a ait mezarlar, tıpkı câmiyi yaptıranlar gibi bilinmemektedir.

            Bir dönem önce çömlek fırınlarını çalıştıranlar gibi Çömlekçi’nin câmisi ve mezarları sadece isimlerden ibaret kalmıştır. Bacalarından bir zamanlar duman tüten, çömlek çamuruna bulanmış fırınlar terk edilmiştir.

            Bağdatlı Sokağın taş zemin üstüne bir kat yükselen kârgir evlerinin önünde, tek tük de olsa güller açmaya devam etmektedir.

Hüseyin MİSTEPE İmalâtı Yağ Kabı Kapağı ve Kıyma ve Çökelek Kapları.

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

            Dip notlar :

            ¹ Bekir Usta’nın ve Mevlüt Kabayel’in çömlekçilik günlerini yansıtan fotoğraflar, elimize ulaşmadığı için yayınlayamadık.
            ² “Parmaksız Daşcı İsin” olarak bilinen Hüseyin Erkoç, Öğretmen Fahrettin Erkoç’un babasıdır. Mübadele sırasında Ünye’nin şehir merkezine yerleştirilenlerin çoğu Selanik göçmenidir. Gelenlerden çoğu kendilerine düşen menkul ve gayri menkulleri satarak İzmir tarafına geçmişlerdir.
            ³ Çömlekçilik konusunu araştırmaya yöneldiğimiz bir buçuk yıl öncesinde, hedefimiz son çömlekçi “Mukdar Emmi” ile söyleşi yapmaktı. Rahatsızlığı nedeniyle tedavi için gittiği yerden Ünye’ye dönmesini bekledik. Ancak ömrü vefa etmedi.
            ⁴Transkripsiyonu İrfan Dağdelen tarafından yapılan bu kitâbede, “Es-Seyid” ve “Alemdar” ibareleri geçmektedir. Çakırtepe’nin Çömlekçi tarafında yerleşik Bayraktar Ailesi’nin eski yazma mezar taşlarını deşifre ettirerek, câmi ile bağlantılarını araştırdık. Mezar taşlarında “Seyid” ibaresinin yer alması ve kendilerine Alemdar denmesine rağmen, isimlerde çakışma sağlayamadık.

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

Çömlekçi’nin Gülleri - III
http://www.unyekent.com/konu/45/comlekci-8217nin-gulleri-iii
28 Şubat 2009 Cumartesi 09:13

            Hava, su, toprak ve ateş… “Anâsır-ı Erbaa” (Dört Unsur) olarak bilinen bu elemanlar, Empedokles’ten Farabi’ye evreni var eden temel maddeler olarak kabul edilir. Su, hayattır. Toprak ise varoluş. Toprağın suyla yoğrularak ateşte pişirilmesi, yani çömlek halini alması; insanoğlunun en görkemli eylemidir. En eski ve nitelikli ürünüdür. Böylece insan, kendini diğer canlılardan ayıran hünerini ortaya koyarken, aynı zamanda kendini yeniden yaratır. Çünkü kullandığı malzeme kendini var eden temel elemanlardır.

İlyasoğlu Ahmet YILDIZ - 1925 Ünye

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi / Kaynak : Nihat MUTLU

            “Od-u su vü toprağı yılı bile
            Anun ile bünyad eyledi teni”¹

            Ünye’de “Kaynağından Çeşmeye Suyun Öyküsü"nü yazarken, suya değinmiştik. “Çömlekçi’nin Gülleri”nin ilk iki bölümünde, Ünye’nin toprağına değindik.

            Ne yazık ki Antik Çağlar'da Halipler'in çıkardığı demir gibi Ünye’nin cilim toprağı da kullanılmaz olmuş, çömlekçilik bitmiştir.

Burunucu Mahallesi'nde Sevkıyata Hazır Çömlekler

Çömlekler Faruk ve Halûk Yıldız Kardeşlerin İmalâtıdır.

Ünye’de çömlekçilik neden tarihe karıştı?

            Borçka ve Ünye, Karadeniz’in en önemli çömlekçilik merkeziyken, neden 1960’larda bu üretim yavaşlayıp sönmüştür?

            Emek yoğun bir çabanın ürünü olan çömlek, hayli yoğun bir bekleme süresine ve yine uzun süreli bir ısı kaynağına ihtiyaç duyar. Hava koşullarına göre biçimlenen ve teknolojisi yenilenmeyen çömlek imalâtı, daha teknolojik ürünler karşısında rekabet edemez hale gelir. Alüminyum, krom alaşımlı metal ürünler, plâstik, mika, cam mamuller giderek çömleklerin yerini alır.

Hüseyin MİSTEPE'nin Özel İmalâtı Dört Köşe Saksı ve Altlığı ile Sırlı Kıyma Kabı.

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

            Avanos gibi turistik amaçlı çömlek üretiminin halen sürmekte olduğu bazı yerler dışında, toprak mamullerinin teknolojik ürünler olarak piyasaya sürüldüğü görülür. İznik, Kütahya, Afyon, Çanakkale ve İzmir gibi üretim merkezlerinde endüstriyel anlamda ciddî gelişmeler kaydedilmiştir. Porselen, seramik gibi geleneksel üretim yanında dekoratif ürünler ve inşaat ürünleri (fayans, iç ve dış yüzey kaplama ürünleri ve lâvabo aksamları) üretilmeye başlanır. Üretilen ürünler gibi hammaddeler de çeşitlenir. Kimyasal bileşimler, katkı maddeleri zenginleşir. Andezit, kaolin, granit, mermer, feldspat gibi maddeler üretimde yer alır.

            Çömlekle aynı kategoride yer alan, ancak bugün Ünye’de devam etmekte olan bir başka faaliyet Ünye Taşı’dır.

            Ünye Taşı :

            19. Yüzyıl'da Ünye’de taş işçiliğinin yaygınlaştığı görülür. İlçede beyaz ve kırmızı renkli taşlardan büyük bloklar halinde bulunmaktadır. İnşaat alanında yaygın kullanılan bu taş, ilçenin adıyla anılacak olan Ünye Taşı’dır. Taş mimarisinin ana yapısını ve kapı – pencere süslemelerini oluşturan Ünye Taşı, kısa süre sonra ülkenin önemli mimarî merkezlerine sevk edilmeye başlanır. 1902 tarihli Servet-i Fünûn Dergisi’nde ve Trabzon Salnâmeleri'nde (20. Cilt); Ünye’de 17 adet taş ocağı, 4 adet kireç fırını ve 7 adet kiremithane olduğu belirtilir. Diğer illere, özellikle de İstanbul’a Ünye Taşı gönderilmektedir. Çırağan Sarayı’nın 1871’de yapımının tamamlanmasının ardından, Ünye’ye ilişkin bir ferman, İstanbul ile Ünye arasındaki ilişkilere değinmektedir.²

            1989 yılında faaliyete başlayan ÜNTAŞ ve 1997’de faaliyete geçen ÜNYETAŞ; Ünye Taşı, granit ve mermeri işleyerek yurt içinde ve yurt dışında projeler hayata geçirmektedir. Özellikle kırmızı renkli taş, ülkemizde sadece Ünye’de çıkarılmaktadır. Ünye Taşı'nın beyaz, gri ve sarı renkli yapı taşları mevcutken, siyah fırın taşı ise fırın yapımında kullanılmaktadır.

ÜNYE TAŞI

ÜNYE TAŞI

            Bentonit :

            Ünye’de bol miktarda bulunan çömlek hammaddesine - killi çamura - yakın bir madde vardır : Bentonit. Aslında kilin bir türü olan Bentonit'in oldukça geniş bir uygulama alanı vardır. Üçü yabancı, Ünye’de dört şirket Bentonit alanında faaliyet sürdürmektedir. Tamamı Ünye’de çıkarılan Bentonit'in, Ünye’de “Organize Sanayi” olmaması nedeniyle tesisleri Fatsa’da kurulmuştur. Fatsa’da işlenmesi ve dışarı sevk edilmesi nedeniyle, Ünye’den alınan toprak, Fatsa toprağı olarak adlandırılmaktadır.³

Faruk / Selma YILDIZ ve Abdullah GÜNEŞ - 1965

ÜTAG - Ünye Tarih Araştırma Grubu Fotoğraf Arşivi

            Alman Zutchemi, İtalyan Laviosa ve Ünyeli girişimcilerin ortak olduğu Bentaş, Ünye Bentoniti'ni Fatsa’da işletmektedir. Sadece Hollanda kökenli Sivomatik, Ünye - Killik'teki fabrikayı devralarak, faaliyetinin tamamını Ünye’de sürdürmektedir.

            Yalnızca Ünye toprağından elde edilen Beyaz Bentonit, yeni kullanım alanlarına açık bir üründür. Şu an işlenmekte olan Bentonit, daha çok “kedi kumu” olarak ihraç edilmektedir.

Çömlekten sanatsal etkinliğe bir öneri :

Çömlekçi Başustası (Daşçı İsiyn) Hüseyin MİSTEPE

Ordu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Ünye Heykel ve Seramik Bölümü

            Eski bir mesleği anmanın bir başka yolu, akademik alanda eğitim konusu yapmak, bir başka değişle, Ordu Üniversitesi’ne bağlı bir fakültede, Ünye’nin seramik ve heykel bölümünü açmaktır. Ünye Taşı’ndan heykel yontan sanatçılarımızı ulusal basında zaman zaman duymaktayız. Yeri ve zamanı gelmişken, ilçemizde mevcut iki fakülteye, yine aynı üniversiteye bağlı seramik ve heykel bölümü açmak imkânsız olmasa gerek. Zaten bu öğrenim yılında – eğer yanlış duyum almadıysak - Ordu Üniversitesi’ne bağlı Güzel Sanatlar Fakültesi açılacaktır. Kültür Bakanı Sayın Ertuğrul Günay’ın Ordu ve Ünye için böyle bir girişimi destekleyeceğinden eminiz.

            Ülkemizde eğitim fakülteleri dahil, 28 üniversitede Güzel Sanatlar (Resim İş) Bölümü vardır. Bunların içinden 16 fakültede seramik ve heykel bölümü (çoğunlukla ikisi bir arada) bulunmaktadır. Sınırlı sayıda öğrenci kapasitesine sahip bu kurumların, bulundukları bölgeyi kültürel açıdan temsil edeceklerinden kuşkumuz yoktur.

http://www.mahzenonline.com/galeri.html

            Üniversite bünyesinde meslek yüksek okullarının seramik bölümleri son yıllarda artış kaydetmiştir. Sadece akademik kariyer değil, iş alanında da etkili olan bu kurumlar, özellikle Avrupa Birliği Meslek Edindirme Fonları tarafından desteklenmektedir. Endüstriyel seramik programları ve meslek yüksek okulları kapsamında verilen eğitim, birçok öğrenciye kalifiye iş imkânı sunmaktadır. Seramik kaplama malzemesi üretimi, vitrifiye (sağlık gereçleri), porselen, elektro porselen ve izolatör üretimi gibi değişik alanlarda yeni çalışma sahaları açılmıştır. Ünye’de Endüstri Meslek Lisesi bünyesinde önerilen taş işlemeciliği bölümü⁴… gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Çömlekçi Başustası Daşcı İsiyn'in Özel İmalâtı Kıyma, Çökelek ve Yağ Kapları

Fotoğraf : M. Ufuk MİSTEPE - 08.06.2008 İzmir / Egekent

            Sanat ve kültür kenti olarak adlandırmaya çalıştığımız Ünye, özüne dönerek içerdiği kültürel ve sanatsal malzemeyi gerektiği gibi kullanabilecek midir?

            Kendini yeniden var edebilecek midir?

            Çömlekçinin gülleri yeniden açmayı becerebilecek midir?

Tuğla Fabrikası ve Tezgâhı Başında Bir Çömlek Ustası.

Resimli Ünye Rehberi - Müellifi : M. Bahattin Bey / Foto Ahmet Hüseyin. :-: Ünye Belediyesi Kültür Yayınları CD - 1

            Dip notlar :

            ¹ Yunus Emre’ye ait olan bu dizelerde “yıl”, hava olarak geçmektedir. Aynı tema, Farabi’de ve Yusuf Has Hacib’te (Kutadgu Bilig, 1068) yer almaktadır. Sicilyalı Empedokles ve öncülü Heraleitos’un “Post Tagged” dediği “terra, aqua, aer ve ignis”; toprak, su, hava ve ateşten başka bir nesne değildir.
            ² Selda Ertuğrul; “Çırağan Sahil Sarayı” s. 304. (Aktaran : Osman Doğan; “Tarih Boyunca Ünye”)
            ³ Benzer bir durum hurma meyvesi için de söz konusudur. Ünye’ye özgü hurmanın, Trabzon üzerinden tescillenmesi nedeniyle Trabzon Hurması olarak isimlendirilmiştir.
            ⁴ Bentaş’ın sahiplerinden Maden Mühendisi Sayın Hamit Tecel’in İkinci Ünye Kurultayı'nda yaptığı öneridir.

Vazo Üzerinde Sergilenen Saksı Altlığı İmal Eden : Çömlekçi Başustası Daşçı İsiyn - 19.01.2008 / Ankara