.

Makale : Aynur TAN
(Araştırmacı, Yapımcı, Emekli Tarih Öğretmeni)
aynurtanunye@mynet.com

ANADOLU VE

ÜNYE MİMARÎSİ GERÇEĞİ
(Hizmet Gazetesi'nin 07.06.2006 tarih, Yıl : 2, 26 sayılı nüshasında yayımlandı.)

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

            Tüm Dünya ve Anadolu’da 12 bin yıl önce toplayıcı ve avcı insan toplulukları (ki bunlar 12 – 15 kişi) mağaralarda ve çukur barınaklarda yaşıyorlardı.

            Türkiye’de Paleolitik Çağ’a ait 90’a yakın mağara, kaya sığınağı ve mevsimlik kamp yeri saptanmıştır. Yöremizde kaya sığınakları, örneğin Tozkoparan Mağarası.

Tozkoparan Mağarası (Kaya Mezarı)

            8 – 10 bin yıl öncesinde ise tarımda gelişen insan toplulukları, ürünlerini depolama sorunu yaşayınca, dikdörtgen, uzayan ve bölümlere ayrılan konutlar yapmaya başladılar.

  
Fotoğraflar : Aynur Zeren TAN

            Daha sonraki bölümlerde yağışlı iklime sahip yerlerde, taban suyu ve rutubet sorundu. Evlerin yaşam alanlarının toprak seviyesinden yükseltilmesi gerekiyordu. Böylece dik ve  yüksek taş plâtformlar üzerine evler yapılmaya başlandı. Günümüzde “ızgara plânlı evler” diye anılanlar bunlardır.

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

Tozkoparan Kaya Mezarı .

            Yöremizde ise ormanın bol olması ahşabın çok kullanılmasını sağlıyordu.

            Bu dönemlerde kimi yerleşimler, sur duvarları volkanik bir kayanın etrafının çevrilmesi ile elde edilir. Konutlar, tapınaklar, çömlekçi atölyeleri ile aşiret beyinin yaşadığı bir kale görünümü almıştır.

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

            Tarih çağlarında ise Anadolu 5500 – 3200 yıl önceki Anadolu’da kentler ve yönetim sistemleri ortaya çıkmaya başladı. İlk Çağlar’ın Karadeniz Bölgesi’ndeki en belirgin örneklerinden olan Samsun Tekkeköy Mağaraları önündeki düzlüklerdir.

            Ünye’de Cevizdere mevkii Tozkoparan Mağarası önündeki düzlükler, işte bu şehrin alanı idi.

Tozkoparan Mağarası (Kaya Mezarı)

            Bu dönemde Ege merkezli deniz ticareti gelişimi bu yollar üzerinde bazı noktaların gelişimini hızlandırmakta idi. Ünye de bunlardan birisi. Karadeniz’in ilk kolonisi ve içeriye bağlantısı olan limanı Antik Çağ’da Anadolu’da önem kazanmaktaydı.

   
Fotoğraflar : Aynur Zeren TAN (Kadılar Yokuşu'nda Türk ve Rum Mimarîsi)

            Bu çağda prostaslı (ön göreli evler) avluda çeşme, küçük bir sarnıç veya saçak sularının içinde toplandığı bir küp bulunurdu. Evin ana salonu ve kutsal ocak bulunurdu. Yine bu dönemlerde evlere selâmlık adı verilen erkek odaları eklendi. Bu yenilik sosyal yaşamda önemli bir gelişme idi. Artık evlerde erkeğe ait bir bölüm vardı. Bu bölüm kadınların giremediği iş alanıydı.

 
Fotoğraflar : Aynur Zeren TAN

            2300 yılında konutlardaki eşitlik bozuldu ve parası olanlar, ticaret yapanlar daha lüks konutlar edinirken, kölelik de gelişmeye başladı.

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

            Ünye’de, Anadolu’daki mimarî gerçeğin tüm örneklerini görmek mümkün. Tozkoparan Mağarası’ndan, Ünye Kalesi’nden, kırsallardaki Ağa Konakları’ndan, Ünye Sarayı’ndan ve Ünye’deki diğer lüks mimarî örneklerinden bu zenginliği anlamak mümkün.

            Bu zenginliği koruyabilmek, sahip olmaktan çok daha önemli.

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

Fotoğraf : Aynur Zeren TAN

    
Aynur Zeren TAN