Makale : Kâmil Yaşar PAŞAY
(Emekli Zileli Arkeolog)

Zile Acropolis in the Roman Era

(Oil Painting 65x85 by Ersal Yavi)

ALTIAĞAÇ
(Zile Postası Gazetesi'nin 19.09.1985 tarih ve 1009/4700 sayılı nüshasında yayımlanmıştır.)

            Zile, M.Ö. I. yüzyılda yaşamış olan Amasyalı Coğrafyacı Strabon'a göre, Asur Kraliçesi Semiramis tarafından yükseltilen bir tepe üzerinde kurulmuştur. Son yıllarda Maşat Höyük'te yapılan kazılarda ele geçen çivi yazılı tabletlerin okunmasıyla, Zile'nin Hitit şehri Anziliya olduğu ispat edilmiştir.

Zeltis Hinterlandında Zela Şehri
(Date : 1751)

Robert de Vaugondy, Didier, 1723-1786;
Robert de Vaugondy, Gilles, 1688-1766.
http://www.davidrumsey.com/maps2436.html

            Ayrıca Maşat Höyüğün Hititçe isminin Tapigga olduğu da kesinlikle anlaşılmıştır. Bölgenin önemli akarsularından Çekerek Irmağı Hitit metninde Zuliya olarak geçmektedir. Bu önemli sonuçlar bölgenin tarihî coğrafya araştırmalarını olumlu yönde etkileyecektir.

Surları Yavuz Sultan Selim yaptırdı. 1875 yılında yapılan Saat Kulesi Ziya Paşa'nın hizmetlerinden

29 Ekim 2003 Zile Kalesi'ndeki Yazılı Taş Belge Fotoğraf : Zeynep Orhon TARGAÇ

            Zile Eski Tunç, Hitit, Demir Çağı'nda ve Pers, Pontus, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı devirlerinde çevrenin en önemli şehirlerinden biriydi. Gelecekte Hitit şehri Anziliya hakkında yapılacak araştırmalar, bize Zile'nin kuruluşu ve tarihi hakkında daha sağlıklı ve kesin bilgiler verecektir.

Romalılar'dan Kalma Açık Hava Tiyatrosu

            Zile, Pers Tanrıları'nın kutsal bir merkeziydi. Kapadokyalılar'ın burada tapınakları vardı. Sonradan Persler bölgeye hâkim olunca Zile'de Pers Tanrıları ve dininin etkisine girdi. Zile'nin kurulmuş olduğu tepe üzerinde yani kalede, Pers krallarının kendi millî tanrıları Anaitis, Amanos ve Anadates'e tahsis ettikleri meşhur tapınak vardı. Bütün Pontus halkı en önemli sorunlarına ait yeminleri burada yaparlardı. Bunu zamanla gelenek haline getirdiler; her yıl sonbaharda toplanarak âyinler yaptılar.

Zile Kalesi'nin İçeriden Görünüşü Sezar'ın Kitabesinin Yazılı Olduğu Taş Sütun

Kale'den Yeraltına İnen Su Yolu ve Sütunlar

            Bu arada Zile'ye tüccarlar geldi, ekonomik hayat canlandı. Zile bölgenin önemli ticarî merkezi haline geldi. Bugünkü Zile Panayırı muhtemelen bu törenin kalıntısıdır. Yukarda sözünü ettiğimiz meşhur tapınak kalede idi. Uzun araştırmalarımız bunu kesinliğe kavuşturmuştur.

Zileli Arkeolog Kâmil Yaşar PAŞAY'ın, Zile Postası Gazetesi'nin 19.09.1985 tarihli nüshasında
"Fransız Arkeolog G. Perrot 1862 yılında yayımladığı haritada savaş yerini, Altıağaç'ı ve Dereboğazı'nı
net olarak  göstermiştir" ifadesi üzerine savaş alanında inceleme yapmaya giden amatör araştırmacılar.

Fotoğraflar : M. Ufuk MİSTEPE - Bekir AKSOY / 23.09.2008 Altıağaç Mevkii - Zile.

            Bizden önce Zile hakkında araştırma yapmış olan değerli hemşehrilerimiz tapınağı yanlış yerlerde aramışlardır. Zile'den geçen yabancı seyyah ve bilginler tapınağın   kalıntılarını  kalede aramışlar, birkaç parça kalıntı bulmuşlardır.

            Zela sikkelerinde cephesi dört sütunlu bu tapınak görülmektedir. Kalede cephesi altı sütunlu ikinci bir tapınak daha vardı. Bugün bundan da hiçbir kalıntı yoktur.

Vue Général de la Ville Zilé Zela/km (220)

            Bilindiği gibi Zile, tarihte; Romalıların, yenilmiş ve yenmiş oldukları iki savaşla meşhur olmuştur. Uzun yıllar Anadolu'da Roma İmparatorluğu ve Pontus Krallığı arasında zorlu mücadeleler, entrikalar, savaşlar cereyan etmişti. Zile'deki ilk savaş M.Ö. 67 yılı İlkbahar'ında oldu. Romalı Amiral Triarius ile Pontus Kralı Mitridat VI. Evpator karşı karşıya geldiler. Savaşın sonucu uzun süre belli olmadı. Sonunda Mitridat'ın kesin zaferiyle sonuçlandı. Amiral Triarius kaçarak canını zor kurtardı.

            İkinci savaş M.Ö. 47 tarihinde Roma İmparatoru Caesar (Sezar) ile Pontus Kralı Farnakes II arasında oldu. Farnakes Mitridat'ın oğluydu. Çok çetin geçen, dört saat süren harbi Caesar (Sezar) kazandı. Zaferini Roma'ya üç kelimelik bir mektupla : VENİ - VİDİ - VİCİ (GELDİM - GÖRDÜM - YENDİM) kelimeleriyle bildirdi. Romalılar böylelikle kendilerini yıllardır uğraştıran zorlu rakiplerini Zile'de kesin yenilgiye uğrattılar.

Zile Kalesi Giriş Kapısı / Rice Holmes, Rom. Rep. III, 1923
 
Saat (Gözetleme) Kulesi / Zela (Zileh) - (Battle - field of Zela)

            Bahsettiğimiz her iki savaş da, Zile'de ALTIAĞAÇ denilen mevkide olmuştur. İki muharebe de aynı yerde, Zile'ye üç Roma mili (beş kilometre uzaklıktaki Skotios Dağı'nda yapılmıştır. Burası bugün Yünlü Köyü ile Bacul (Yaylayolu) Köyü arasındaki sahadır.

Sezar "Geldim - Gördüm - Yendim" "Veni - Vidi - Vici"

Sezar'ın Savaş Haritası Kâmil Yaşar Paşay Arşivi

Kale, Roma Kumandanı SULLA tarafından yaptırıldı. Zile Kale Kapısı

            Bunu on yılı aşkın bir süredir sürdürdüğümüz yorucu araştırmalar sonunda kesinlikle tespit etmiş bulunuyoruz ve Zile'de ilk defa bu yazıyla yayımlıyoruz. Bu nedenle yazımızın başlığını Altıağaç koyduk.

M.Ö. 47'de Cæsar ve II. Pharnaces Arasında Yapılan Roma - Pontos Savaşı'nın Harp Nizamı.

Kaynak : NTV Tarih Dergisi - No. 0 (Bedelsiz), Kasım 2008

            Romalılar'ın yenildiği ilk savaşta harp alanından kaçan Romalı süvariler Şahinkayası civarında Yeşilırmağı (İris) geçerek, karşıda canlarını kurtarmışlardı.

Büyük Saray

(Ersal Yavi)

            Fransız Arkeolog G. Perrot 1862 yılında yayımladığı haritada savaş yerini, Altıağaç'ı ve Dereboğazı'nı net olarak göstermiştir. İlerde bu alan turistik bölge olabilir, en azından, dikilecek bir levhayla tanıtılabilir. Gelecek yazımızda Altıağaç muharebelerinden daha teferruatlı olarak bahsedeceğiz.

                                                                                                            Kâmil Yaşar PAŞAY

Zile'nin Uçaktan Çekilmiş Bir Fotoğrafı

Fotoğraf : Bedri ÖZDEMİR